Brusselaar Lucas Catherine is al tientallen jaren een productief auteur van boeken over de Arabische cultuur in Europa, over kolonialisme in al zijn historische en hedendaagse vormen en over Brussel. We spraken met hem in Brussel.

Brusselaar Kareem El Hidjaazi heeft Palestijnse roots. Hij bekijkt kolonisering en westerse suprematie vanuit zijn islamitisch perspectief. Na zijn studies woonde hij in Egypte en Jemen. Hij gaf zijn motivering voor het schrijven van Jihad en Kolonialisme via skype vanuit Marokko, waar hij voor het ogenblik woont.

Kareem El Hidjaazi: “Waarden? Welke waarden?”

“Wat in het discours over de recente gebeurtenissen compleet ontbreekt is het ruimere perspectief. Net dat is noodzakelijk. Geschiedenis, alles wat hier aan voorafgaat is immers belangrijk. De culturele geschiedenis van de islambeschaving en de rijkdom aan levensbeschouwingen die daar uit voortkwamen, niets daarvan wordt aangehaald.”

“Alles wordt daarentegen in zwart-wit termen voorgesteld. Goed of slecht, voor ons of tegen ons, geen enkele nuancering in het debat. Nochtans is het voor ieder ernstig analist overduidelijk: de oorzaken van wat nu gebeurt zitten veel dieper. Er is geen enkel begrip, laat staan elementaire kennis of respect voor de morele en ethische waarden die de islam verdedigt.”

“Een voorbeeld. Ik heb een aantal jaren in een dorp in Jemen gewoond en gewerkt. Als ik daar vertel van de bejaardentehuizen hier, kunnen ze dat gewoon niet geloven… “Zijn die mensen dan niet dankbaar voor alles wat hun ouders voor hen hebben gedaan. Wonen die hun ouders echt niet bij hen thuis of in de buurt?”

“Ik heb in beide werelden geleefd. Het discours in Europa is dat de islam zijn “verantwoordelijkheid” moet erkennen. Ondertussen krijgt de wereld van de islam niet de kans om te dekoloniseren en zijn eigen weg te volgen, want de Arabische landen zijn nooit echt gedekoloniseerd. Zodra die landen in naam onafhankelijk waren geworden, hebben de oude kolonisatoren hier brutale regimes gesteund of geïnstalleerd. Dat duurt nog steeds voort.”

 De echte oorzaken van geweld worden ontkend

“Zolang Europa zijn buitenlandse politiek niet in vraag wil stellen, zal de onvrede met deze gang van zaken blijven bestaan, in al zijn vormen, van vreedzaam protest tot de walgelijke misdaden van extremisten, die totaal niet model staan voor de overgrote meerderheid van de moslims, integendeel, die totaal veroordeeld worden door de islam.”

“Het westen, Europa en België offeren al tientallen jaren al hun grote principes van democratie en rechtvaardigheid op aan economisch gewin en plat opportunisme. Westerse regeringen leven in een soort Hollywood-scenario van de goeden en de slechten. De ‘goeden’ zijn dan alle moslims die het Westen nalopen en zich cultureel, economisch en politiek schikken naar de zogenaamd ‘universele’ waarden van het westen. Moslims die hun eigen maatschappij op onafhankelijke wijze willen verbeteren en hervormen door zich op islamitische principes te beroepen, zijn dan ‘slechte fanatiekelingen’ in dat scenario.”

“De mainstream media hier (in Europa) draaien in dat neokoloniale scenario op volle toeren mee. Kijk hoe systematisch de Israëlische bezetters en onderdrukkers van Palestina als ‘slachtoffers’ worden geportretteerd die zich enkel maar zouden ‘verdedigen’. Kijk hoe ze Arabische dictators tot op de laatste dag hebben verdedigd, tot ze lastig of ongehoorzaam werden.”

“Vader en zoon Assad zijn altijd gruwelijke dictators geweest, ook tijdens de tientallen jaren dat ze bondgenoten waren van het westen. Zolang de Assads en hun evenknie Saddam Hoessein in Irak goed waren voor het Westerse eigenbelang konden ze hun gangen gaan. Pas als ze ongehoorzaam werden, werden ze ‘dictators’. “

“De grote oorlog tegen het terrorisme is niet meer dan het nastreven van eigenbelang. Dit keert zich nu ook tegen de eigen bevolking in Europa. Die wordt dan bang gemaakt om rechtse regeringen te aanvaarden die de sociale welvaartstaat afbreken.”

Radicalisering van gemarginaliseerde jongeren

“Wat die jonge kinderen betreft – je kan ze nauwelijks volwassenen noemen – die die vreselijke aanslagen hebben gepleegd. Die komen niet uit Arabische landen. Ze zijn geboren en getogen in Frankrijk en België en hebben allen een typisch parcours doorlopen. Ze komen uit gebroken of disfunctionele gezinnen, of zijn wezen die van het ene opvangcentrum naar het andere werden versast. Ze hebben allen een gewelddadig verleden in de gewone criminaliteit, zaten aan de drugs of verkochten drugs, leidden een heel oppervlakkig consumentenbestaan.”

“Die jongeren waren met andere woorden al uit de maatschappij gestapt en geradicaliseerd. Wat nu gebeurt is dat deze jongeren zich na hun radicalisering uiteindelijk tot de islam keren voor zingeving, voor actie. Tenminste, dat denken ze.”

“De meesten van hen hebben immers nauwelijks een flauw idee van wat de islam werkelijk is. Dat er een overweldigend arsenaal is aan islamitische theologische argumenten tegen het gebruik van geweld, zowel tegenover moslims als tegenover niet-moslims, weten die gasten niet eens. Het is zelfs niet dat ze dat niet willen horen of zo, ze weten het gewoon niet.”

“Daarnaast is er ook een groteske vertekening van de tol van het terrorisme in de westerse media. Meer dan 90 procent van de slachtoffers van deze aanslagen wereldwijd zijn moslims. Meer dan 99 procent van alle moslims is tegen deze misdaden. En dan moeten zij zich nog gaan verantwoorden?”

Leopold II

“Beeld je in dat een Belgische expat in de olie-industrie in Saoedi-Arabië door zijn collega’s op het matje zou worden geroepen voor de pedofilieschandalen in België. Die Belgen zouden zich verontwaardigd voelen. “Hoe durf je zoiets van mij eisen!” Terecht. En toch is het net wat hier in de media constant wordt geëist van ons.”

Leopold II, Koning der Belgen (1865-1909. Foto: Publiek Domein

“Ondertussen heb je in België nog altijd Leopold-II-straten, standbeelden en pleinen en staat hij in de geschiedenisboeken op school [1]. Het Belgisch onderwijs is nog steeds blank suprematistisch. Dat zit zo diep dat het grotendeels onbewust gebeurt.”

“Er is ook geen enkele aanzet om Belgische moslims een gevoel van eigenwaarde te geven op school. Ze leren alleen over de superieure westerse beschaving, terwijl de rijke Arabische geschiedenis wordt weggelaten.”

“Kinderen kunnen juist zo veel leren van contacten met andere beschavingen, andere cultuurpatronen, andere invulling van ethische normen. Moeten ze dan per se kiezen voor de islam? Natuurlijk niet, maar ze moeten wel die keuzemogelijkheid krijgen en vooral, zo kunnen ze leren om zonder vooroordelen naar de anderen te kijken.”

Lucas Catherine: “Jihad kan je niet begrijpen zonder het kolonialisme”

LV: Er zit een historische logica in de manier waarop in Frankrijk de noodtoestand wordt toegepast. Die wet werd gestemd in 1955 als antwoord op het anti-koloniaal verzet in Algerije, wat toen ook ‘terrorisme’ werd genoemd. Dat was ook zo bij de noodtoestand in 1958 en 1961-1963. Dat was daarna ook het geval in 1984 tegen de protesten in de Franse kolonie Nieuw-Caledonië.  Dat was andermaal zo in 2005 tegen de rellen met brandende auto’s in de Franse grootstedelijke achterbuurten. Dat is nu ook zo in 2015. Alleen wij willen dat verband niet zien. De Arabieren daarentegen beseffen dat daarentegen maar al te goed. Jouw boek plaatst de jihad volledig in die historische context van het kolonialisme.

“De jihad is altijd verbonden geweest met de strijd tegen het kolonialisme. Het is voor mij niet meer dan logisch om de “jihad” dus in die koloniale context te plaatsen met dit historisch overzicht in ons boek. Van Oost-Congo tot Nigeria naar de Maghreb, overal werd een jihad gevoerd tegen de kolonisatoren.”

“Zo kan je lezen dat een Franse generaal zich er in zijn rapport in 1804 over verbaasde dat in Niger en Mali alle mensen, mannen én vrouwen, in de dorpen geletterd waren en een degelijke opleiding hadden genoten, in complete tegenstelling tot het Franse platteland in dezelfde periode. Vrouwen hadden inderdaad vooral huishoudelijke taken, maar gingen wel naar school. Kinderen werden op school opgevangen in wat we nu “crèches” zouden noemen.”

“Books” versus “kitabs”

“Een van de eerste dingen die de Britse en Franse kolonisatoren verboden waren boeken in het Arabisch, net als het onderwijs van het Arabisch alfabet. Boeken in het Arabisch werden vernietigd. In Nigeria protesteerde men tegen die culturele repressie met het religieuze verbod op “books” , in het Arabisch “boko haram”. Dat wordt nu vertaald als “boekverbod” of “verbod op onderwijs”, maar sloeg alleen op de Engelse “books”,  niet op hun eigen boeken die ze “kitab” noemden.”

“In hun rapporten waarin de kolonisatoren deze islamitische beschaving beschreven, die ze dus aan het vernietigen waren, verbaasden ze zich er tegelijk over dat die mensen zich verzetten tegen de ‘superieure beschaving’ door onze kolonisatie”

“In vergelijking met de toenmalige katholieke maatschappij in Frankrijk hadden vrouwen in de West-Afrikaanse moslimlanden veel meer rechten en inspraak. De kolonisatoren hebben die culturele erfenis vernietigd. Alle West-Afrikaanse volkeren kregen vanaf dan verplicht onderwijs in het Frans/Engels over de Franse/Britse geschiedenis en de grote Europese beschaving.”

“Wie dat historische geheugen niet kent is gedoemd om de fouten van het verleden te herhalen. Dat is precies wat nu gebeurt. De kolonisatie heeft de dynamiek van de islamitische wereld gebroken. Het resultaat is een versteende, gemummificeerde cultuur die de waarden van de veroveraar heeft overgenomen.“

Frantz Fanon

“Ik citeer in het boek regelmatig Frantz Fanon [2]. Zijn analyse van de culturele kolonisatie, die veel erger en hardnekkiger is dan de sociaal-economische kolonisatie, hoe de gekoloniseerde volkeren werden getraumatiseerd, leest verbazend actueel.”

“Het is geen toeval dat het Europese racisme zich keert tegen ex-gekoloniseerde volkeren: Arabieren en Afrikanen. Wij zijn helemaal anders tegenover de Chinezen. We moeten er eigenlijk ook niet van hebben, maar vinden ze niet minderwaardig of zo. Helemaal anders is ons racisme tegenover Arabieren.”

“Dit racisme was een essentieel onderdeel van het koloniale systeem om de onderworpen volkeren te “denigreren” (bemerk de letterlijke betekenis van dat woord). Ze moesten wel slechter, dommer, onnozeler zijn dan wij om zo een wrede mishandeling te verdienen.”

“Je merkt dat goed aan het verschil in aanpak voor en nadat die volkeren werden onderwerpen. Toen Egypte nog vrij was, was hier veel bewondering voor de Egyptische cultuur. Er heerste hier een ware egyptomanie. Tot ze werden onderworpen. Het ‘gele gevaar’ van China ontstond ook pas toen China een eigen koers ging varen en niet langer de economische oekazen van Groot-Brittannië aanvaardde.”

Het Ottomaanse kalifaat

Frantz Fanon (1925-1961). Foto: Public Domain

“Om een fenomeen als IS te begrijpen – wat niet hetzelfde is als goedkeuren wat die monsterlijke organisatie doet – moeten we teruggaan naar hun allereerste video op internet. Daar zie je bulldozers die de de grens tussen Syrië en Irak symbolisch verwijderen [3]. Ze noemden dat het einde van Sykes-Picot [4]. Dat is iets dat alle Arabieren aanspreekt!”

Met een geheim akkoord van 1916 verdeelden Groot-Brittannië en Frankrijk de olievelden van het Midden-Oosten onder elkaar, zonder rekening te houden met de etnische en culturele verscheidenheid van de volkeren daar. Zo ontstonden Syrië en Irak, Saoedi-Arabië en Jordanië, Israël, Libanon en Koeweit (WikiPedia)

“IS voert een dubbel discours, enerzijds islamitisch, anderzijds Ottomaans. Op hun vlag staat de zegelring van het Ottomaanse rijk. De laatste kalief was een Turk. De Turkse eerste minister Erdogan is zelf ook iemand met heimwee naar het grote Ottomaanse Rijk. Voor IS waren Ataturk – die in Turkije met bloedige repressie de scheiding van islam en staat invoerde – en Nasser in Egypte verderfelijke atheïsten.”

“Wij beweren hier ondertussen nog altijd dat Leopold II de Congolezen is gaan bevrijden van de Arabische slavernij. In werkelijkheid ging het om de verdrijving van economische concurrentie van de islamitische beschavingen daar. Het verzet tegen de Belgische kolonisatie in het islamitische Oosten van Congo was ook een “jihad”.”

Koloniale grenzen

“Aan het akkoord van Sykes-Picot is nog een ander dossier verbonden, dat voor de Arabieren een dagelijkse herinnering is aan de vernederingen van heden en verleden. Dat akkoord was immers ook de basis voor het ontstaan van de laatste kolonie op aarde, Israël. Ook het verzet tegen het Brits mandaat over Palestina was een “jihad”. Egypte is een gelijkaardig verhaal van vernedering en culturele kolonisatie. Een van de eerste dingen die Napoleon deed was het onderwijs daar hervormen naar Frans model.”

Militair dictator van Irak Saddam Hoessein was van 1979 tot 1991 een westers bondgenoot. Met de invasie van Koeweit in 1991 overspeelde hij zijn hand en werd prompt ‘het grootste gevaar voor de wereldvrede’ (public domain)

Met hun geheim akkoord van 1916 verdeelden Groot-Brittannië en Frankrijk de olievelden van het Midden-Oosten onder elkaar. Zo ontstonden Syrië en Irak, Saoedi-Arabië en Jordanië, Israël, Libanon en Koeweit. Kaart: WikiMedia Commons

“Al die dictators die wij daar hebben gesteund of geïnstalleerd konden vrij de beest uithangen met hun eigen bevolking, zolang ze maar onze belangen dienden. Als die dictaturen ongehoorzaam worden of in elkaar klappen komen wij tussenbeide om ‘democratie’ en ‘mensenrechten’ te brengen. Daar geloven de Arabieren natuurlijk niets van. Die zien iets heel anders.”

“Niet te verwonderen dat ‘democratie’ daar aanzien wordt als een wrede travestie, die met echte democratie niets te maken heeft. Ondertussen zien ze hoe wij het meest fundamentalistische land ter wereld, Saoedi-Arabië – de IS of Islamitische Staat die al lang bestaat – nog steeds blijven steunen. In 1967 waren de wreedheden van dat regime al lang bekend. Toch schonk koning Boudewijn de Saoedische koning de grote moskee in Brussel en mochten zij als eersten de inrichtende macht van de islam in België organiseren.”

“In de meer recente periode komt er wel kritiek naar boven in de massamedia. Dat wijst er volgens mij op dat het regime daar ook aan het wankelen is. De Saoedi-Arabische middenklasse betaalt voor de militaire uitgaven van de oorlogen en mort. De ondernemers die niet tot de Saoedische dynastie behoren, zoals de vader van Osama Bin Laden, konden zich rijk maken met grootse bouwprojecten voor de Saoedische overheid. Dat is nu voorbij. Die zijn dus allesbehalve tevreden. Zelfs minister van buitenlandse zaken Reynders neemt nu afstand van het regime.”

Onze oorlogen ginder vloeien nu over naar Europa

“Wat nu gebeurt is dat de gruwel van het Midden-Oosten zich naar hier verplaatst. Die gruwel duurt daar al tientallen jaren. Wij hebben dat altijd gesteund en zijn nu verbaasd dat de etterende zweer van het Midden-Oosten naar hier overvloeit. Niet letterlijk, maar mentaal, want die recente aanslagen zijn allemaal gepleegd door jongeren die hier geboren en getogen zijn.”

“Die jongens die nu die aanslagen plegen vinden inspiratie in dat verleden, in die geschiedenis, in die vernederingen en afslachtingen. Zij zien bovendien ook de hedendaagse beelden van de slachtingen in Gaza en in Syrië en beslissen dan om daar naar toe te gaan. Hier komen ze immers niet aan bod, worden ze gediscrimineerd, vinden ze geen baan, halen ze geen diploma. Ze voelen dagelijks de Belgische apartheid en zijn al geradicaliseerd tegen deze maatschappij, lang voor ze zich tot hun versie van de islam richten. Wij hebben hun waardigheid afgenomen.”

“Met wat ze nu zien in het Midden -Oosten krijgt die radicalisering die ze doorlopen een ‘islamitische’ invulling, zonder enige kennis van zaken, maar vanuit al die frustraties, vanuit hun gevoel van onmacht.”

Mentale kolonisering

Dictator Saddam Hoessein van Irak was van 1979 tot 1991 een trouwe Westerse bondgenoot tot hij met de invasie van Koeweit zijn hand overspeelde. Foto: Public Domain

“Het is zoals Frantz Fanon al zei: het trauma van de kolonisering zit zeer diep verankerd in de psyche van deze mensen. Deze jongeren hebben niet alleen repressie nodig maar psychische begeleiding en vooral, een waardige, menselijke behandeling. Die zijn mentaal ziek door wat ze dagelijks ervaren, de discriminatie op het werk, de voortdurende politiecontroles en de beelden van de gruwel van Gaza en de bombardementen in Syrië.”

“Ze kennen zo goed als niets van de echte islam en beseffen ook niet dat ze voor IS, Al Qaïda en konsoorten alleen maar kanonnenvlees zijn. De leiders van IS kiezen voor zichzelf wel een andere aanpak. IS geeft hen spirituele leiding, een project waar ze in geloven omdat ze zich daar wel gerespecteerd voelen.”

“Enkele maanden geleden zaten Saleh Abdesalem en zijn broers nog in een café in de Begijnenstraat in Molenbeek, waar ze joints rookten en bier dronken.”

Een Vlaamse brain drain

“Maar zelfs zij die er wel in geslaagd zijn om alle tegenkanting te overwinnen en hoogopgeleid zijn komen niet aan bod. Heel wat jonge Belgen met Marokkaanse roots verhuizen naar Casablanca, het meest westerse deel van Marokko. Daar worden ze tenminste op hun merites beoordeeld. Of naar de Franstalige provincie Québec in Canada. Jonge Turkse Belgen verhuizen naar Istanboel. Het resultaat is een enorme brain drain van net die mensen die wel model zouden kunnen staan voor het samenleven met nieuwe gemeenschappen in België.”

“Daarmee lijdt vooral Vlaanderen een zware brain drain van jonge nieuwe talenten die ons goede economische banden met al die landen zouden kunnen opleveren. Het aantal autochtone Belgen die naast een diploma van ingenieur ook Turks of Arabisch kunnen is niet bepaald dik gezaaid. Een enorme gemiste kans.”

“Kareem, mijn medeauteur, is daar een goed voorbeeld van. Hij spreekt vloeiend vijf talen, heeft universitaire studies gedaan. Hij heeft nu gekozen voor een religieuze herbronning in de islam. Het is niet aan mij als atheïst om dat te beoordelen. Zijn pacifistische invulling van de islam staat in ieder geval diametraal tegenover de gewelddadige karikatuur die daar hier in de media van wordt gemaakt.”

Post-koloniaal onderwijs

“Het zijn echter niet alleen de media die falen. Ook onze scholen laten verstek. Hoeveel jongeren weten nog dat België een koloniale grootmacht is geweest, over welke landen? Wij hebben het altijd maar over democratie maar niet over wat wij in de wereld hebben aangericht. Tijdens de kolonisatie noemden we dat ‘beschaving’ en ‘evangelisering’. Nu is het nieuwe evangelie van onze bombardementen en militaire interventies dat van de mensenrechten.”

“Arabieren hebben in naam van deze grote principes alleen maar door ons gesteunde dictaturen gekend. De recente Arabische Lente wordt nu gefnuikt in Egypte door een nieuwe dictator die nog erger is dan Moebarak ooit was en die ook onze steun krijgt. Geen woord over dat wij tijdens de kolonisatie hele beschavingen hebben uitgeroeid waar vrouwen meer rechten hadden dan vrouwen hier, waar iedereen kon lezen en schrijven.”

“De maatschappelijke evolutie werd in de Arabische wereld door de kolonisatie compleet gefnuikt. Nu zien wij de gruwelijke weerbots van onze wreedheden daar. Dat gaat maar door met onze bombardementen. Zolang we dat niet erkennen en de problemen pogen op te lossen door daar wat aan te doen, zal dit niet in orde komen. Zolang ook zal deze spiraal van geweld doorgaan.”

[1] Dit interview werd afgenomen voor de recente rel met een geplande Leopold-II-herdenking in Brussel.

[2] Frantz Fanon (1925–1961) was psychiater, schrijver en vrijheidsstrijder in Algerije. Zijn eerste boek Zwarte huid, blanke maskers gaat over de psychologische gevolgen van kolonisatie en onderdrukking. Met zijn tweede boek De verworpenen der aarde verkreeg hij wereldwijde faam als inspiratiebron voor vrijheidsstrijders in de derde wereld. Hij is nog steeds de meest gezaghebbende stem van de postkoloniale wereld. (WikiPedia)

[3] Lucas Catherine is niet alleen in die analyse. De Britse journalist Robert Fisk zei net hetzelfde tijdens zijn lezing in Antwerpen op 2 december 2015.

[4] Tijdens de Eerste Wereldoorlog besloten de Franse, Britse en Russische regeringen om het uit elkaar vallende Ottomaanse Rijk in invloedssferen op te delen, zonder rekening te houden met de etnische, culturele, taalkundige diversiteit van de betrokken bevolkingen. De Iraakse provincie Koeweit werd een afzonderlijk land, net als de Syrische provincie Libanon. Een Koerdische staat werd geweigerd. Om de nieuwe staten met interne problemen op te zadelen werden de Koerden over vijf landen verdeeld. Het akkoord werd onderhandeld door de Franse diplomaat François-Georges Picot en de Brit Mark Sykes en ondertekend in 1916. Een jaar later ging het Russische tsarenrijk ten onder in de Revolutie en verdween Rusland als machtsfactor in het Midden-Oosten.