In het heetst van de strijd raakte de overhandiging van de ijsfles met klimaatvoorstellen echter wat ondergesneeuwd. De boodschap op de ijsfles was symbolisch. Na een succesvolle campagne “zet uw joke(r) in” in 1999 voor de Kamer, kreeg Joke dit keer zelf de uitnodiging om haar joker in te zetten en ons te verrassen. Een straffe klimaatinspanning van Vlaanderen of het aankaarten van de nefaste klimaatimpact van vleesconsumptie aan de internationale klimaattafel kunnen als voorbeelden gelden. De S.O.S., boodschap in de ijsfles was evenzeer symbolisch: gewoon even wachten en niets doen en u krijgt enkele beleidsvoorstellen cadeau die gestemd werden op de studentenklimaattop. Ook dit gebaar wist onze minister met een oprechte glimlach te appreciëren.

Aan de vooravond van de studentenklimaattop werden meer dan 300 enquêtes ingevuld door welwillende studenten. Elementen die vaak boven water kwamen om de gapende bres in het klimaatbeleid te dichten, zijn: ecologie voor economisch gewin plaatsen, investeren in hernieuwbare energie, inzetten op een sterk openbaar vervoer en een bindend en globaal klimaatakkoord afsluiten. De ontwrichting van ons min of meer stabiele Holoceen-klimaat dient tegengegaan te worden door emissies te plafonneren (‘cap’). De naleving van deze ‘caps’ dient gecontroleerd te worden door een onafhankelijk orgaan. Doorheen het studentendebat werd duidelijk dat ook sociale rechtvaardigheid niet mag ontbreken. Zo stemden de aanwezigen op de top dat duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid samen gaan.

Degrowth

Hiermee sluiten deze voorstellen nauw aan bij de degrowth-beweging en enkele degrowth-beleidsvoorstellen. Degrowth plaatst immers ecologische duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid als primaire maatschappelijke doelen en beschouwt wat er met het BBP (Bruto Binnenlands Product) gebeurt als bijproduct. Openbaar vervoer krijgt een prominente rol toebedeeld. Het is immers beter om openbaar vervoer te subsidiëren in plaats van privaat transport. De subsidiëring van private mobiliteit zorgt naast vermeende vrijheid en stilstand tijdens spitsuren voor tal van externe effecten waarvoor de samenleving een hoge prijs – niet enkel in cash, maar ook op het einde van de rit met een kortere levensverwachting – betaalt.

Een andere degrowth-pijler om tot schone productie te komen is: “Ondersteun de ontwikkeling van kleinschalige gedecentraliseerde hernieuwbare energie onder lokale en democratische controle, in plaats van gecentraliseerde en grootschalige macrostructuren onder de controle van privébedrijven”. Waar zat onze Belgische minister Marghem van Energie, Leefmilieu en Duurzame Ontwikkeling met haar gedachten toen ze kwistig in het rond strooide met nucleaire cadeaus en kortingen? Hoogstwaarschijnlijk niet bij onze hernieuwbare energiecoöperaties. Zoals Mathias Bienstman uitlegt, had de koopkrachtige Antwerpse petrochemische connectie veel gewicht in de schaal te werpen om te wegen op ons toekomstbeleid. Aangezien er geconcurreerd dient te worden, verkiezen deze robberbaronnen om aan de bron en in bulk energie tegen een lage monetaire kostprijs te bedisselen. Deze woekerende huichelaars laten de werkelijke kosten nobel over aan huidige en toekomstige anderen.

De energiebevoorradingszekerheid diende niet gered te worden, maar is ondertussen al gered. Dat we onszelf hiermee in de voet schieten klauterend op pad richting hernieuwbare energie en de bijhorende kosten nemen we er maar bij zeker? Of is het een broekzak-vestzakoperatie? Zijn we waarschijnlijk niet zelf min of meer allemaal direct of indirect (via pensioen- of verzekeringsfondsen) aandeelhouder van dit mammoetenergiebedrijf? Om nog maar van de staatsbelangen zoals bevoorradingszekerheid en staatsaandelen in de risico’s en ontmantelingskosten te zwijgen. Dan zullen dividendenstromen latere ontmantelings- of meerkosten compenseren, toch? Of kunnen we onze fondsen maar beter desinvesteren en meer sociaalecologisch beginnen te oriënteren? Want die drommelse Denen denderen ondertussen maar verder richting hernieuwbare energie.

Degrowth wil de alomtegenwoordigheid van de groeihegemonie doorbreken en kan worden voorgesteld als de transformatie van een olifant naar een slak. De (r?)evolutie van iets waar het BBP dominant is naar iets waar je geen groei, stagnatie of recessie hebt, maar iets dat eenvoudigweg anders is. Eenvoudigweg anders zijn, het kan wel degelijk. Uruguay en Denemarken nemen het voortouw richting hernieuwbare energie. We kunnen het toch niet maken om achteraan te blijven pikkelen?

Toch zitten we nog vastgekluisterd aan groei. Onze fossiele en roestige economische koopkrachtcarrousel draait immers maar vierkant. De ECB (Europese Centrale Bank) probeert andermaal om de machine gesmeerd te laten verlopen door de rente die banken betalen om geld bij de ECB te deponeren te verhogen. Zo worden banken aangemoedigd om geld te laten doorsijpelen naar de reële economie in plaats van het te parkeren bij de ECB. Ook het opkopen van overheidsobligaties moet het economische en inflatievuur opnieuw aanwakkeren. Inflatie is nodig om consumenten nu tot kopen aan te sporen zodat ze hun aankopen niet uitstellen. Zo trekt de vraag naar producten aan en worden er jobs geschapen. Terreurdreiging of niet, deze kerstperiode is het niet van willen winkelen, maar van moeten kopen om onze carrousel draaiende te houden.

En dan komen die degrowth-onruststokers met hun (werk)delen, coöperaties, vrijwillige eenvoud, alternatieve en solidaire samenleving en “welvaart zonder groei” zand in de ogen strooien en water op het vuur gooien. Moet er nog water en/of zand zijn? Misschien dat onze BBP-thermometer – ik bedoel onze klimaatontwrichtingsthermometer – wat afkoeling kan gebruiken? Of heeft onze koorts zich al te veel decennia doorgezet en zijn we aan het ijlen geslagen?

(Andere degrowth-beleidsvoorstellen zoals een kortere werkweek, een basis- en maximuminkomen zijn hier terug te vinden.) 

Jokes joker

Joke met de olifantenhuid zette – geïnspireerd door de studenten – haar joker in. Ze wist meer dan één persoon enkele dagen na het warme welkom wel degelijk te verrassen. Zo is het ondanks jarenlang palaveren nog altijd even wachten op een intern klimaatakkoord in België. Mogelijk haalt een mentaliteit waar ieder zo weinig mogelijk doet de bovenhand? Misschien dat liberalen en Nieuwe Vlamingen dwars liggen om een sterkere klimaatinspanning bovenop de Europese verplichtingen te bepleiten of om een degrowth-slak uit uw hoed te toveren op de klimaattop in Parijs? Gelooft u werkelijk dat in hernieuwbare energie en de ecologische productie van de circulaire economie geen “jobs, jobs, jobs”, gezondheidswinsten, sociale zekerheidsbesparingen en drooglegging van minder bonafide regimes te behalen zijn? Of is dit een clandestiene manier om uw ongenoegen te ventileren over uw regeringspartners en in het reine te komen de 25-jarige Joke die milieurecht en milieusaneringsrecht ging studeren?

Hiernaast is het bij nader inzien twijfelachtig of u – voorlopig – een pleitbezorger zal zijn om vleesconsumptie op de klimaatagenda te plaatsen. U bent immers ook minister van landbouw en boeren houden met hun megatractoren een sterke troefkaart achter de hand. Zo zorgt een impasse ervoor dat onze geoliede en met bedrijfswagens gesponsorde bron van rijkdom een heuse economische hartinfarct krijgt. Wat andermaal ons koopkrachtkaartenhuisje dreigt te doen wankelen. Levert dit belangenconflict u ook geen inwendige spanningen op? Of kijkt u reikhalzend uit naar een volgende regering waar er meer ruimte is voor ecologische duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid? Waar wacht u op om de kudde op te leiden? Vergeet niet dat u nu al als minister over een joker beschikt.

Ongeacht van wat de uitkomst van de klimaattop in Parijs zal zijn, de studentenklimaattop baarde geen muis maar een slak of iets verschillend dan wat we gewend zijn. De metamorfose waarbij de olifant slabakkend slentert in de richting van een lanterfantende slak is willens nillens ingezet. Hoe het precies zal uitdraaien weten we niet, maar het zal iets helemaal anders zijn. Olifanten zullen te bezichtigen zijn als fossielen in musea of in de plaatselijke zoo en met fascinatie bestudeerd worden: “Is dat hoe het er toen aan toe ging”? Ondertussen kruipt de slak gestaag verder want we kunnen het ons niet permitteren om te wachten op olifanten. De klimaattrein is, zoals klimaatmarsen aller lande afgelopen zondag 29 november en hopelijk zondag 6 december in Oostende aantonen, “niet te stoppen”. Klimaatontwrichting is dat wel, dankzij onder andere hernieuwbare energie. Het zal alleen niet vanzelf gebeuren. De Denen en Uruguayanen tonen ons de weg en hoe het anders kan als we massaler op deze hernieuwbare wagon willen en durven springen. Et tu?

Jonas Van der Slycken behaalde een master in de Economische Wetenschappen (UGent) en verdiepte zich in Energie en Klimaat dankzij een postgraduaat (UA).