(foto David Baird cc)
Analyse -

Verzet tijdens klimaattop is nu meer dan ooit nodig

‘Parijs’ moest één van de belangrijkste klimaattops in de geschiedenis worden. Maar ‘Parijs’ kreeg vrijdagavond op enkele uren tijd een heel andere betekenis. De aanslagen misten hun doel niet. De schrik voor nieuwe terreur zit er goed in. Voor tienduizenden klimaatactivisten stelt zich de vraag: thuis blijven of toch gaan? Als de klimaatmanifestatie, die de grootste ooit moest worden, natuurlijk überhaupt toegelaten zal worden.

woensdag 18 november 2015 11:34
Spread the love

Ondertussen dreigt de actualiteit gedomineerd te worden door de aanslagen, en zullen de regeringsleiders de top mogelijk aanwenden om het over de terreurdreiging te hebben. Logisch, zeggen sommigen, er zijn belangrijker zaken nu. Maar is dat ook zo? En kunnen we de klimaatverandering wel los zien van wat vandaag in het Midden-Oosten en dichter bij huis gebeurt?

Klimaatverandering en terreur: de missing link

Klimaatverandering is natuurlijk niet het eerste waaraan je denkt als je leest dat een terrorist zichzelf opblies in een concertzaal in Parijs. Toch hebben beide iets met mekaar te maken. Hoewel klimaatverandering de laatste jaren minder centraal kwam te staan op de publieke agenda, is de problematiek op een subtiele manier alomtegenwoordig. Maar doordat ze in allerlei vermommingen verschijnt, is ze soms moeilijk te herkennen. Klimaatverandering kunnen we niet langer vatten aan de hand van het al te gekende beeld van de eenzame ijsbeer op de losgeslagen ijsschots, en zelfs niet van een wereldstad zoals New York die onder water loopt. Klimaatverandering is ook de chaos in Syrië, de vluchtelingencrisis en terreuraanslagen in Beiroet, Bagdad of Parijs. Die gebeurtenissen houden ons een spiegel voor: dit is hoe klimaatverandering er in de toekomst concreet uit kan zien. Of sterker zelfs: dit is hoe klimaatverandering er nu al concreet uitziet. Volgens experts zoals de auteurs van het rapport ‘The Arab Spring and Climate Change’ is klimaatverandering immers één van de wortels van de crisis in Syrië.[1]

In de periode voor die crisis uitbarstte, kende de vruchtbare sikkel rond de Tigris en de Eufraat zowat de ergste droogte sinds er klimaatdata beschikbaar zijn. Gezien in de regio veel regenafhankelijke gewassen geteeld worden, waren de gevolgen catastrofaal. De mislukte oogsten dreven de Syrische plattelandsbevolking naar de steden. Twee tot drie miljoen boeren zouden op korte termijn door dreigende honger en armoede naar de steden getrokken zijn. Dat leidde tot een gespannen en chaotische situatie, zeker omdat de toegang tot water en voedsel sowieso al beperkt was. Dit zou mee het bedje hebben gespreid voor de actuele spanningen in het land. IS kon mee gedijen op de chaos en ellende in het land.

Olie en terrorisme, olie en klimaatverandering: de causale linken zijn duidelijk aanwezig

Dit wil niet zeggen dat klimaatverandering de enige of belangrijkste oorzaak is. Evenmin is er determinisme in het spel. Als Blair en Bush Irak niet hadden aangevallen, als er niet de context was van ‘war on terror’ en antimoslimsentiment, en als de wapenhandel minder welig zou tieren, zou de droogte ook heel andere effecten gehad kunnen hebben. Maar de Syrische ontwikkelingen laten wel zien hoe de klimaatverandering niet los van andere problemen kan worden gezien. Neem daarbij de vaststelling dat volgens de onderzoekers de droogte slechts een voorproefje was van wat het gebied in de toekomst te wachten staat, en de conclusie kan enkel zijn dat de strijd tegen klimaatverandering relevanter is dan ooit. Syrië is overigens geen alleenstaand geval. Een gelijkaardig verhaal geldt bijvoorbeeld in het noorden van Nigeria, waar Boko Haram opereert, een terroristische organisatie verbonden met IS. Uitputting van de bodem deed er hele dorpen leeglopen en creëerde mee de condities waaronder de terreurgroep kon doorbreken. De ngo International Alert stelt dat 46 landen, goed voor een derde van de wereldbevolking, risico lopen op gewapende conflicten die mee door de klimaatverandering in de hand worden gewerkt.[2]

Maar er is nog een andere link: een gewapend conflict teert niet enkel op chaos, ellende en onrust, maar heeft ook een financiële basis. Wapens moeten gemakkelijk beschikbaar zijn. Niet toevallig is de regio waarin IS opereert rijk aan olie. In een olie-afhankelijke wereld betekent dit een belangrijke bron van inkomsten. Handelaars en ingenieurs schatten dat in het gebied van IS tot ongeveer 40.000 vaten per dag naar boven worden gepompt, goed voor een dagelijkse opbrengst van zo’n anderhalf miljoen dollar. Dat geld weet IS handig te gebruiken om zijn bevolking koest te houden, strijders te rekruteren en wapens aan te kopen. Olie en terrorisme, olie en klimaatverandering: de causale linken zijn complex, maar ze zijn duidelijk aanwezig.

De aanvallen in Parijs maken pijnlijk duidelijk dat we ons niet (langer) kunnen afschermen van het geweld waarvoor onze regeringen en maatschappijmodel de condities hebben gecreëerd. De terreur is ontegensprekelijk het gevolg van een reeks oorlogen waarin ook onze regeringen betrokken zijn. Het is een illusie te denken die oorlogen buiten onze landsgrenzen te kunnen houden, net zoals klimaatverandering of vluchtelingenstromen niet zomaar te stoppen vallen aan de grens. We leven in een interdependente wereld en het is essentieel de connecties te zien tussen allerlei problemen en uitdagingen waar we vandaag voor staan. Het zou dan ook bijzonder onverstandig zijn het klimaatthema weg te duwen omdat er belangrijkere zaken zouden zijn. Meer dan ooit moeten we het klimaat, en de verbonden problemen, zoals onze op olie gebaseerde maatschappijmodel, centraal stellen. Want enkel door naar de grond van de zaak te gaan kunnen we ook tot fundamentele oplossingen komen.

Een klimaat van angst

De klimaattoppen brengen niet enkel regeringsleiders en beleidsmensen van over de hele wereld samen, maar ook afgevaardigden van ngo’s en duizenden burgers die van onderuit zaken proberen te veranderen. Volgens de laatste berichten zal de top wellicht doorgaan maar worden de zogenaamde ‘randactiviteiten’ mogelijk geannuleerd. Tienduizenden mensen planden om naar Parijs te trekken de komende weken. We hebben die tienduizenden mensen niet enkel nodig om te laten zien dat er een draagvlak bestaat voor een effectief klimaatbeleid, maar ook om aan dit beleid een sociaal rechtvaardige en democratische invulling te geven, om de hypocriete rol van multinationals aan te klagen, echte alternatieven naar voor te schuiven, netwerken te creëren en nieuwe plannen te smeden.

De afkondiging van de noodtoestand zou die broodnodige kritische betrokkenheid van tienduizenden burgers wel eens kunnen fnuiken. Als ze effectief verlengd wordt tot drie maanden, is er de mogelijkheid om zonder meer publieke manifestaties, zoals de klimaatbetoging, te verbieden. Maar er is meer. De noodtoestand maakt het ook mogelijk de grenzen te sluiten, huizen te doorzoeken, publieke gebouwen te sluiten: de politie krijgt een vrijgeleide. In de mate dat de manifestatie kan doorgaan, dreigen activisten onderworpen te worden aan scherpe politiecontroles aan de grens. Elke ‘verdachte beweging’ dreigt met repressie beantwoord te worden. Een politiekorps dat op zijn hoede is en gestresseerd rondloopt, laat weinig bewegingsvrijheid toe. Vooral de geplande acties van burgerlijke ongehoorzaamheid dreigen hier het slachtoffer van te zijn. Vreedzame activisten krijgen sowieso al vaak te maken met buitensporig politieoptreden. In een klimaat van angst dreigt dit nog te versterken.

De klimaattop is een top over sociale rechtvaardigheid

Ook bij de activisten zelf leeft er begrijpelijkerwijze schrik. Die schrik kan leiden tot een chilling effect, waarbij steeds minder mensen nog durven deelnemen aan publieke activiteiten. In tegenstelling tot de aanslag tegen Charlie Hebdo in het begin van het jaar, waren de recente aanslagen gericht op gewone burgers. De doelwitten waren weinig politiek. De conclusie lijkt dus te zijn dat zowat alles het mikpunt kan zijn van aanslagen, ook een klimaatmanifestatie. Aan de andere kant: als alles het object van terreur kan zijn, is er ook geen reden om bepaalde plaatsen of activiteiten meer dan andere te gaan mijden. De boodschap is namelijk even goed dat meelopen in een klimaatmanifestatie niet onveiliger is dan uit eten gaan, naar de supermarkt of school gaan, de metro nemen of naar het voetbal gaan kijken. Of moeten we die activiteiten dan allemaal maar gaan laten?

De recente ontwikkelingen confronteren ons met een heel nieuw type feedback-loop binnen het proces van klimaatverandering. Het is intussen welbekend dat wanneer de opwarming bepaalde kritische drempels overschrijdt, het proces dreigt te versnellen, en onbeheersbaar kan worden. Als de oceanen te fel opwarmen, bijvoorbeeld, zullen ze CO2 beginnen uitstoten in plaats van het te absorberen. Parijs laat ons zien dat er niet enkel zulke fysische feedback loops zijn, maar ook politiek-maatschappelijke. Klimaatverandering kan resulteren in conflicten, terreur, en maatschappelijke en politieke chaos, waardoor de politieke ruimte om te doen wat nodig is kleiner wordt. De gevolgen van klimaatverandering dreigen ervoor te zorgen dat het vermogen van maatschappijen om klimaatverandering het hoofd te bieden, vermindert, omdat de focus wordt verlegd naar het indammen van meer onmiddellijke bedreigingen zoals terreur en oorlog (ook al zijn dit eigenlijk deels gevolgen van klimaatverandering), omdat de politieke agenda verandert, omdat angst regeert en mensen zich in de illusoire veiligheid van de privésfeer terugtrekken, omdat de aandacht voor klimaatverandering verslapt, omdat er andere prioriteiten lijken te zijn. Dat is een drama. Tegelijk is dit proces gelukkig geen natuurnoodzakelijkheid. We kunnen er zelf voor zorgen dat de politieke ruimte voor klimaatactie zo groot mogelijk blijft.

We moeten zelf de geschiedenis bepalen

Met de opkomst van IS en de terreuraanslagen kreeg klimaatverandering een heel nieuw gezicht. Net daarom is het zo belangrijk om juist nu een ander geluid te laten horen. De klimaattop is een vredetop, zo stelden activisten al. De klimaattop is een top over sociale rechtvaardigheid. De klimaattop is een top over de maffiahandel in fossiele brandstoffen. De klimaattop gaat over wapens en conflicten, over armoede en sociale ongelijkheid, over verzet en hoop, over alternatieve samenlevingsvormen. Het moet onze top worden.

Juist nu moeten we ons verzetten tegen een maatschappijmodel dat gebaseerd is op olie, wapens, geweld, geld en uitbuiting. In januari, na de aanslagen tegen Charlie Hebdo, kwamen zo’n anderhalf miljoen mensen op straat in Parijs. Na de recente aanslagen kwamen in Parijs massa’s mensen bijeen om de slachtoffers te herdenken. De klimaatmanifestatie moet een moment worden waarop we met honderdduizenden ‘neen’ zeggen aan de terreur, de uit de hand lopende oorlog, het oliekapitalisme. Stilte was de eerste reactie. Nu is het tijd onze stem te laten horen.

[1] Cf. Kelley, C. P. e.a. (2015) Climate change in the Fertile Crescent and implications of the recent Syrian drought, PNAS, 112 (11), pp. 3241-3246,

[2] Dan Smith &Janani Vivekananda. A climate of conflict. The links between climate change, peace and war. http://www.international-alert.org/resources/publications/climate-conflict

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!