De fascinatie voor het verhaal van ras- en generatiegenoot Oscar Grant zette Ryan Coogler niet aan tot een vlammende aanklacht maar tot een intimistische ‘vroegtijdig einde van een leven’ tragedie. “Ik hou van films waar de actie zich zoals bij Elephant en Do the right thing afspeelt op een dag en je het gevoel van een constant tikkende klok krijgt,” aldus de jonge filmmaker, “die structuur laat toe om spanning op te bouwen en dramatiek te ontwikkelen”.

Volgens filmregisseur Quentin Tarantino hoort Ryan Cooglers debuutfilm Fruitvale Station samen met films als Frances Ha, Before Midnight en Kick-Ass 2 thuis in de top tien van 2013. Zoals het een goede indie^[1] betaamt maakte de film furore tijdens het Sundance Filmfestival van 2013. Daar heette de film nog ‘Fruitvale’.

De kracht van fictie

“De titelaanpassing kwam er in overleg met filmverdeler Weinstein Company,” vertelde Coogler ons in Cannes vorig jaar, “de oorspronkelijke titel was misleidend en zeker op internationaal vlak is het belangrijk om meteen mee te geven waarover de film gaat. Station toevoegen legde de link naar het metrostation waar Oscar Grant in 2009 neergeschoten werd door een agent van de metropolitie”.

Vaak debuteren cineasten met een persoonlijk verhaal. Jij koos voor een faits divers.

“Tijdens mijn studies werd ik verliefd op film als kunstvorm en ontdekte ik dat het een uitstekende uitlaatklep is voor emoties en vragen. Ik wil verhalen van gemarginaliseerde personages vertellen, sociale onderwerpen aansnijden en stof leveren voor discussies. Film moet iets betekenen, dan kan het mensen bewustmaken.”

Waarom zag je Fruitvale Station als een fictiefilm en niet als een documentaire?

“Eerst en vooral omwille van de tijd. Het onderwerp is brandend actueel en ik wou er zo snel mogelijk op inpikken. Aan een goede documentaire werk je lang. Je doet research, leert je onderwerp kennen, bent lang in de weer met getuigen en nog langer met de montage.”

“Komt daar nog bij dat aan het einde van de rit documentaires minder bekeken worden dan speelfilms. Bovendien brengt goede fictie je dichter bij de personages. Mijn doel is mensen tijd laten doorbrengen bij Oscar Grant.”

Het oogpunt van het slachtoffer

Je vertelt het verhaal vanuit zijn oogpunt.

“Heel bewust. Tijdens het proces geraakte de zaak gepolitiseerd en dan gaat de menselijkheid verloren. Terwijl een individu meer is dan de som van referentiepunten die hem politiek situeren. De advocaten van de agent focusten op de slechte dingen die ze bij Oscar vonden, zijn arrestaties en misdrijven.”

“Daardoor werd hij herleid tot een crimineel en werd alles bekeken vanuit een negatieve invalshoek. Zo was hij geen vader maar een man die een vrouw zwanger gemaakt had. Terwijl Grants advocaten dan weer alles onder de mat veegden en hem voorstelden als een perfecte kerel, een zinloos vermoorde sociale activist. Enkel wie dicht bij Oscar stond kende de ware tragedie en zag zijn goede én slechte kanten.”

“Niemand is immers helemaal goed of helemaal slecht. Omdat Oscar dood is en geen wederwoord kan geven, vertel ik het verhaal vanuit zijn perspectief. Wat mij interesseerde was niet hoe dit incident kon gebeuren maar wel hoe Oscar in een situatie belandde die zijn leven drastisch inkorte. Als 22-jarige heb je nog niet alles op een rijtje en het tragische is dat Oscars leven beëindigd werd voor hij zichzelf kon vinden.”

Door niet te focussen op de politie hou je hun paranoia, racisme en machismo buiten beeld.

“Het perspectief van agenten krijgt het publiek al zo vaak te zien. Daarom leek het me interessanter om als verteller het standpunt van het slachtoffer in te nemen. De agent die Oscar doodschoot groeide op in het landelijke Napa County, ten noorden van Oakloand, in een 100 procent ‘blanke’ omgeving.”

“Als volwassene werd hij, gewapend met een pistool en een badge, in de meest multiculturele stad ter wereld losgelaten, totaal onvoorbereid om met kleurlingen om te gaan. Zijn beeld van zwarten was gekleurd door misdaad en dood. Het probleem is dat zo iemand bij een confrontatie mensen zoals Oscar niet als een mens behandelt maar als een archetype, een cliché. Dat ik zijn standpunt niet verder uitspit heeft alles te maken met het feit dat hij er nog is, hij kan zich nog verklaren en verdedigen, Oscar niet.”

Focussen op een menselijke tragedie

Je benadrukt ook Oscars familieleven. Dat is warm, ook al zijn er conflicten.

“Opnieuw, dit wordt zelden getoond. Door het familieleven van iemand als Oscar te negeren kan men het gebeuren sneller wegklasseren. Ironisch genoeg was die fatale dag heel huiselijk. Het verjaardagsfeestje van zijn moeder was extra belangrijk omdat hij het jaar ervoor toen in de gevangenis zat.”

“Volgens zijn vrienden was hij erg teruggetrokken, leek hij die dag veel na te denken. Zijn moeders verjaardag en nieuwjaar zag hij als een nieuwe start, hij keek er naar uit meer tijd door te brengen bij zijn dochter en dacht na over manieren om te veranderen.”

Sprak je met veel vrienden en familieleden?

“Ik deed heel wat research en kreeg toegang tot de documenten van het proces, met name de getuigenissen van agenten en metropassagiers. Ik wou de waarheid immers zo dicht mogelijk benaderen, ook al blijft het een film die vooral een bevredigende kijkervaring wil zijn.”

“Dat betekende dat ik wel eens zaken en personages combineerde, maar elke dramatische keuze was ondersteund door research. De acteurs kregen de kans om kennis te maken met Oscars vrienden en familieleden, wat hen hielp om beslissingen te nemen. Bij filmmaken draait immers alles rond keuzes maken.”

“Het maakte hen ook bewust van de verantwoordelijkheid tegenover reële mensen, maar dat leverde positieve druk op. Ik had er vertrouwen in want ik kreeg uiteindelijk de acteurs die ik wou. Toen ik het scenario schreef had ik Michael Jordan in gedachten als vertolker van Oscar. Een schitterend acteur die nog geen hoofdrol had gespeeld maar er klaar voor was.”

“Ik dacht nooit dat we Octavia Spencer, die een Oscar won voor The Help, zouden kunnen krijgen maar mijn agent kreeg het script tot bij haar en ze hapte toe. Meer nog, ze trad op als co-producent.”

Amerikaanse onafhankelijke cinema

Liet je je inspireren door favoriete regisseurs of films?

“Ik bekijk heel wat films. Bij de Amerikaanse cineasten bewonder ik George Lucas, Steven Spielberg, Spike Lee, John Singleton en Martin Scorsese, maar vooral Hitchcock, Kubrick en de broers Dardennes hebben me beïnvloed.”

“Voor Fruitvale Station keek ik naar The Wrestler en Un Prophète, films die draaien rond personages. Films waar de actie zich zoals bij Elephant en Do the right thing afspeelt op een dag en je het gevoel van een constant tikkende klok krijgt. Die structuur geeft je de kans om spanning op te bouwen en dramatische momenten te ontwikkelen.”

Zijn dit boeiende of moeilijke tijden voor jonge filmmakers?

“Sommigen spreken van een crisis of, in het geval van Steven Spielberg, van een dreigende implosie van de Amerikaanse cinema maar ik zie veel mogelijkheden. Toegegeven, ik kan niet vergelijken met de gouden jaren negentig. Ik weet echter wel dat het nu boeiende tijden zijn voor verhalenvertellers.”

“Zelf ben ik erg voorzichtig. Ik werk voetje per voetje, denk graag na over elke volgende stap. Wanneer ik het scenario schrijf probeer ik het het best mogelijke scenario te maken zonder stil te staan bij mogelijke distributie, dat is tien stappen verder. Eerst het best mogelijke scenario, dan de best mogelijke financiering, de best mogelijke crew, enzovoort.”

Hoe moeilijk was het om geld te vinden voor een debuutfilm zonder sterren?

“Ik had het geluk dat een aantal van mijn kortfilms prijzen wonnen en dat ik opgemerkt werd door Significant Productions, Forest Whitakers productiemaatschappij. Forest is geïnteresseerd in mensenrechtenthema’s en geeft jong talent kansen. Toen ik hem in april 2011 duidelijk maakte hoe nauw Fruitvale me aan het hart lag, wou hij meteen de film doen. Op dat moment liep ik nog filmschool.”

“Voor ik in mei afstudeerde begon ik te praten met Oscars familie en vrienden, verwierf Forest de rechten en schreef ik het scenario dat in oktober bij het Sundance Screenwriters Lab belandde. In januari 2012 leerde ik in Sundance sleutelen aan het script, even later kregen we financiële steun van de San Francisco Film Society en in juli 2012 startten de opnamen. Dan was het snel monteren om de film klaar te krijgen voor het Sundance Film Festival 2013. Het was al leuk om gesteund te worden door het Sundance Institute, maar geprogrammeerd worden op het festival was een droom die uitkwam.”

“Ik begon als filmmaker om verhalen te vertellen die door zoveel mogelijk mensen gezien worden en daarbij hielp het festival. De Weinstein Company besloot er de film te verdelen en het Cannes Filmfestival nam hem op in de selectie Un Certain Regard. Een filmproductie is een auto die, wanneer mensen instappen, verandert in een kleine vrachtwagen waar weer meer mensen instappen zodat het een bus wordt… Je weet niet waar het eindigt. Zeker als onafhankelijk filmmaker met een eigenzinnige visie.”

Trailer van de film ‘Fruitvale Station’:

Voetnoten

• [1]Een ‘indie’, kort voor ‘independent’, is een film die gefinancierd en gemaakt wordt buiten het circuit van de grote Amerikaanse filmbedrijven in Hollywood.