Die oefening is nuttig omdat het hier gaat over het bestuur van de partijleider zelf, in tandem met CD&V – de gedoodverfde coalitiepartner na de verkiezingen van 25 mei volgend jaar. Sinds het aantreden van het nieuwe stadsbestuur is het miserie troef voor de cultuursector. Al zal het bestuur dat allicht ontkennen, vrijwel elke kritiek wordt immers afgedaan als ‘een complot’. De feiten zijn nochtans wat ze zijn. Het Nieuw International Cultureel Centrum (NICC), een ondersteunende kunstenaarsorganisatie, verhuisde alvast naar Brussel.

Een voorlopig beleid, voorlopig in vier bedrijven

Act 1: na de verkiezingen van 2012 volgden vrij snel onheilspellende berichten over een groot tekort in de stadskas. N-VA oefende zich blijkbaar in de Antwerpse folklore van het overdrijven. De Wever kondigde aan dat hij eens ging tonen hoe kordaat hij kon besturen: ‘snoeien om te bloeien’, nota bene een oneliner ‘scheef’ overgenomen van het drieste neoliberale Nederlandse besparingskabinet Rutte-I: ‘snoeien om te groeien’.

Bloei en groei, ja, maar voor wie?

Voor Luc Bungeneers, de ex-schepen van Financiën die van Open Vld naar N-VA overliep, was dat getoeter over een groot tekort terecht meer dan een Lange Wapper te ver: hij voelde zich persoonlijk genoodzaakt deze leugens publiek tegen te spreken. Maar de shocktherapie van ’t nieuw schoon Vlaams verdiep werkte. Ondermeer de cultuurhuizen waren gewaarschuwd: zij kregen tijd om te wennen aan het crisisidee, waardoor eventuele collectieve woede bij voorbaat werd omgezet in individuele pragmatiek.

Act 2: vlak voor de zomervakantie kregen Antwerpse cultuurorganisaties plots per brief of mail de mededeling van de administratie dat hun middelen verminderd of geschrapt zouden worden. Onduidelijkheid alom. Geen inspraak. Het zou om ‘voorlopige beslissingen’ gaan. Er kon dus onderhandeld worden? Geen motivatie. De oppositie mocht nog niet weten waarin De Wever de aldus vrijgekomen middelen zou investeren.

De leden van de gemeenteraad werden niet op de hoogte gesteld van dat collegebesluit, alweer een ongeziene aanval op de democratie. De rest van het cultuurbeleid ‘zou iets voor het najaar zijn’. Wellicht meteen in het kader van het N-VA verkiezingsprogramma 2014? Deze beleidsoperatie bestond er dus in een autoritair ballonnetje op te laten: ‘eens peilen hoe die ‘rebelse’ sector reageert’.

Tussenstand: het stadsbestuur zal het sociale en culturele veld zich blauw laten besparen. Zo ziet het Centrum Algemeen Welzijn (CAW) zijn subsidies met 16% dalen, moet het OCMW 8,6 miljoen euro besparen en wordt er beknibbeld op jeugd- en ouderenzorg. Het Paleis, de Vlaamse Opera, het Toneelhuis en de Filharmonie moeten inleveren. deSingel, Monty en Rataplan zien hun toelage voorlopig volledig geschrapt. Net als het Minderhedenforum, de Unie van Turkse Verenigingen en de Federatie van Marokkaanse Verenigingen en heel wat andere Antwerpse culturele organisaties.

Ondermeer Mie Branders (PVDA), Wouter Van Besien (Groen) en Robert Voorhamme (sp.a) uiten felle kritiek bij deze onnodige besparingsdrang van het college: ‘de sociale en culturele sector moeten bloeden, maar u investeert wel miljoenen extra in politie en veiligheid.’

Ondertussen stelt het stadsbestuur containermultinationals in de Antwerpse haven vrij van miljoenenboetes en gaat de fiscale fraude in de diamanthandel vlotjes voort. Met steun van de Diamantclub waarvan de N-VA-er Jan Jambon voorzitter is. Snoeien en bloeien? Ook een beetje cultuur natuurlijk, die bloedsteentjes.

Act 3: de bekendmaking van die besparingen botst zoals te verwachten was op heel wat contestatie en dat heeft ook effect. Nu begint het bestuur aan het kneden van het deeg. Onmiddellijk na de bekendmaking van de voorlopige cijfers kondigt Cultuurschepen Philip Heylen (CD&V) aan dat hij een rondgang langs de instituten zal maken. Hij deelt meteen priesterlijk mee dat hij van iedereen ‘de nodige wendbaarheid en begrip’ verwacht.

Philip Heylen in zijn favoriete rol

Duidelijk een allusie op een achterkamerstrategie: overal een praatje gaan maken met wat beloftes op zak. In ruil voor de steun aan hun beleid uiteraard. En eventueel de hint of zelfs de afspraak vooral geen kabaal te maken in de aanloop naar de verkiezingen. Subsidie als zwijggeld, want wie weet wat er allemaal werd bedisseld? Kunstinstellingen moeten uiteindelijk toch gewoon maar wat kunstjes doen en braaf zijn, nietwaar?

Act 4: in oktober belandt de N-VA na een reeks flaters van Turnhout tot Sint-Niklaas, en zij zijn lang niet de enige, in een geloofwaardigheidscrisis. Het lijkt bij momenten een replay van de tragikomedie van Flanders Language Valley. Verkiezingspolls geven verlies voor N-VA aan en de commerciële media durven daardoor ook al eens kritisch zijn ten aanzien van de zogenaamde favoriet van de stiefmoeder aller verkiezingen.

Philip Heylen maakt, te midden van al dat rumoer, plots de begroting publiek, vroeger dan aangekondigd. Maar de onzekerheid wordt daarmee structureel want de cijfers blijven vaag en niet al het geld zou al meteen verdeeld worden. De schepen zet een potje geld weg waar later over wordt beslist.  Dat heeft dan het schijnbare voordeel dat niet het hele budget in één keer verdeeld wordt zodat later nog op nieuwe initiatieven of kansen ingespeeld kan worden. Het zorgt er tevens voor dat Heylen zijn favoriete (nefaste) rol van zonnekoning kan blijven spelen.  Bovendien is het hoogst onduidelijk volgens welke procedures deze reserve al dan niet beschikbaar zal worden gesteld.

Heylen zet dus de niet onaardige som van 723.000 euro opzij. Organisaties kunnen de wedloop meteen starten. Voor 15 november, amper drie weken na de bekendmaking, moeten zij hun kandidatuur indienen. Het blijft nog steeds enigszins onduidelijk in welke hoek de klappen uiteindelijk zullen vallen en wie er eventueel nog terug opgevist zal worden. Hoe (en of) dit budget ook effectief besteed zal worden, weten we pas de volgende jaren.

Schauvliege

Cultuurminister Schauvliege deed haar partijgenoot Heylen deze beleidsmatige circustruc voor tijdens de kunstendecreetronde in de zomer van 2012, vlak voor de verkiezingen. Heel wat sociaal-artistieke instellingen die uit de boot vielen, zouden in het voorjaar 2013 opgevangen worden, beloofde ze toen. Bleek echter dat de subsidies buitenproportioneel en tegen alle afspraken in toegekend werden aan Musical Van Vlaanderen.

Ook na de bekendmaking van de Antwerpse begroting blijft de schrik er bijgevolg flink inzitten. Cijfers van wat er juist wordt beslist en hoe dat vergeleken kan worden met voorgaande jaren ontbreken. Op de lijst van instellingen die op nul waren gezet – die lijst circuleerde voor de zomer – staan 265 initiatieven vermeld. Op de nieuwe begrotingslijst ongeveer 35. Begin maar eens te vergelijken. Waar zijn alle andere initiatieven naartoe? Wordt wat wegvalt al meteen gewist?  

Cultuurinstellingen moeten zelf rondbellen om wat zicht op de zaak te krijgen. Dit verdeel-en-heersbeleid maakt de zaak er uiteraard niet gemakkelijker op. Moeten organisaties nu blij zijn of protesteren? De media hebben geen snel verhaal in de aanbieding en laten het dus maar blauwblauw. Immers, andere N-VA-incidenten te over om bladzijden vol te schrijven! Opdracht volbracht, zullen Heylen en De Wever gedacht hebben.

Crisis als cultuurpolitieke opportuniteit

Wat zou Machiavelli van de nieuwe aanpak gedacht hebben? Die aanpak omvat ondermeer een niet mis te verstane waarschuwing voor de grote huizen: die krijgen een flink stuk minder. In de pas lopen dus. Waarmee dan bijvoorbeeld wel het Zuiderpershuis ‘gered’ wordt, weliswaar met een zakje geld dat bedoeld is als doorstart naar een ‘nieuw type invulling’. Twee vliegen in één klap, of althans zo lijkt het.

Geen tromgeroffel in de media, met name dat er in Antwerpen ‘linkse’ instellingen zouden sneuvelen. De grote huizen zitten daarentegen zeker niet in een positie om te klagen zonder de perceptie meteen tegen te hebben. Want hoe kunnen die slokkoppen nu niet blij zijn dat kleinere instituten van sluiting worden gered? Ze verliezen ondertussen wel miljoenen.

De subsidies voor alle grote kunstinstellingen dalen, behalve voor M HKA. (Hoe dat komt, blijft ook een raadsel. Zou het geholpen hebben dat De Wever werd uitgenodigd voor een openingswoordje bij een collectietentoonstelling of dat Bart De Baere, directeur van het M HKA, teksten schreef met een pleidooi voor Vlaamse culturele vuurtorens gelardeerd met verwijzingen naar de conservatief Edmund Burke, de ideologische peetvader van De Wever?)

Er is plots ook een nieuwe indeling: de categorie Nominatim omvat een groep ‘basisinfrastructuur’ en een reeks andere waaronder de groep ‘Antwerps DNA’, en waar ook het Vredescentrum, het Zuiderpershuis, het Middelheim, het Echt Antwerps Theater, etc. onder vallen. Criteria die aangeven wie of wat er wel dan niet in deze categorie thuis hoort, ontbreken. Dat geeft het bestuur vrij spel voor vriendjespolitiek en hun voorkeur voor nationalisme en volkstradities. Tenslotte is er nog de vage, nog te besteden nieuwe categorie Niet Nominatim die naast ‘impulssubsidies’ ook de groep ‘Kunst maakt de stad’ omvat.

De balans 

(1) Een algemene besparing van 10 procent. Vreemd dus dat er enig optimisme door de media waait.

(2) De onzekerheid wordt structureel met de neutralisering van de cultuursector als doel.

(3) Welke organisaties vallen uit de boot? We hebben er het raden naar. Over welke initiatieven en programma’s gaat het? Wat zullen we concreet moeten missen? Weten die organisaties dat zelf al?

Deze verschoningsoperatie, cooking the books zeg maar, is een democratie onwaardig. Zijn dit de bewuste misleidingstrategieën waar cultureel Vlaanderen zich bij een verkiezingsoverwinning van N-VA en CD&V aan kan verwachten? 

Kortom, de Antwerpse cultuurorganisaties zouden de goedkeuring van dit ‘nieuw-Vlaams’ beleidsvoorstel eigenlijk collectief moeten weigeren: onjuiste en onvolledige cijfers, onduidelijke voorstelling van zaken, geen overleg noch collectieve inspraak, geen officiële motivaties en geen vermelding van de organisaties die weggesaneerd worden. Enige transparantie mag toch verwacht worden?

De lijst die duidelijkheid verschaft zou kunnen beginnen met voorbeelden, waar we alvast wél zeker van zijn. Er zullen Antwerpse bibliotheken sluiten, Het AMVC Letterenhuis zal, omwille van besparingen, voortaan op vrijdag, zondag en maandag gesloten zijn, zondaglezingen worden afgeschaft, …  (begin zelf maar aan te vullen ….).