In november 2012 heeft de regering van de Franse premier Jean-Marc Ayrault een wetsontwerp gepubliceerd dat de weg opende naar huwelijk en adoptie door koppels van hetzelfde geslacht. Het gaat hier om een welbekende verkiezingsbelofte van de socialistische partij en van de Franse linkse vleugel, daterend van 2006. Helemaal geen verrassing dus! 

Sindsdien zijn er verschillende parlementaire hoorzittingen geweest en de Assemblée nationale heeft op 12 februari de tekst na een eerste lezing aangenomen (329 stemmen voor, 229 stemmen tegen). De senaat gaat nu op haar beurt de wet bestuderen.

Deze zal definitief aangepast worden als de twee kamers een akkoord bereiken. Indien het niet tot een akkoord komt, zal de stem van de Assemblée beslissend zijn. Hoe dan ook, de wet zal dus uiteindelijk moeten aangepast worden. Frankrijk zal dan een beetje meer lijken op zijn buurlanden die de beslissende stap reeds gezet hebben, zoals België.

Vanwaar dan al die ophef in de afgelopen weken? De wapenspreuk van de Franse republiek (‘liberté, égalité, fraternité’), het grondwettelijk principe van neutraliteit (eerste artikel van de grondwet), de officiële en symbolische scheiding van Kerk en staat (wet van 1905); alles leek erop te wijzen dat Frankrijk zijn voordeel kon halen uit dit legaal en conceptueel gunstig kader om een zachte overgang te maken naar het wettelijke homohuwelijk.

Ook het karakter van het huwelijk zelf is al zoveel veranderd sinds het in 1792 ingesteld werd. De verkiezing van een vooruitstrevende politieke meerderheid vorig jaar zou dus moeten volstaan hebben om een evidente hervorming toe te staan.

Opluchting en frustratie

In zekere zin is dit ook aan het gebeuren. De historische en pakkende toespraak van minister van Justitie Christiane Taubira bij de opening van het parlementaire debat op 29 januari, en de stemmen vóór van een solide meerderheid bij elk amendement, lijken dit te bevestigen.

Nochtans is de opluchting van de militanten van LGBT over de positieve uitslag van de stemming vermengd met een zekere frustratie, onzekerheden en soms kwaadheid. Het is misschien naïef, maar we hadden niet gedacht dat we vijandige betogingen zouden meemaken die nog talrijker waren dan de betogingen die plaatsvonden tijdens de stemming van het PACS in 1998-1999 (Pacte Civil de Solidarité, het wettelijk samenlevingscontract).

Niettegenstaande de zeer gunstige peilingen vóór gelijkheid, wisten we dat er protest zou komen van extreem-rechts en de fundamentalistische katholieken.

We wisten ook dat zekere pseudo-intellectuelen, wiens even hoogdravende als lege theorieën een deel van de Franse elite kunnen bekoren, in navolging van mevrouw Sylviane Agacinski (de vrouw van Lionel Jospin), de gelegenheid zouden aangrijpen om enkele apocalyptische artikels te publiceren.

Maar we hadden ons er niet op voorbereid om op 13 januari in Parijs meer dan 300.000 betogers te zien, die onze koppels en onze gezinnen ervan beschuldigden de maatschappij in gevaar te brengen. .

We hadden ons niet voorbereid op die menigte mensen, die sindsdien regelmatig samenkomt in de straten van de grote Franse steden om onze partners en onze kinderen hun rechten te weigeren. Die menigte mensen die vastberaden handelt alsof die partners en die kinderen geen menselijke wezens zouden zijn die dezelfde rechten verdienen als de rest.

In feite hadden we ons er niet op voorbereid dat die boodschappen van uitsluiting zich zouden uiten onder een masker van hypocrisie, dat hen plots verleidelijker, doeltreffender en gevaarlijker maakt.

Mevrouw Frigide Barjot – haar echte naam is Virginie Merle Tellenne – is een woordvoerster die op voortreffelijke wijze deze strategie van doeltreffende communicatie belichaamt. Gekleed in het roze praat zij regelmatig over haar ‘homoseksuele vrienden’ en beweert zij de homofobie te bestrijden en zelfs de verruiming van het huwelijk te steunen.

Nochtans toont haar loopbaan, te vaak vergeten door de voornaamste media, dat zij een opgevoerd mooi gezicht is van de traditionele rechtse fundamentalistische katholieke Franse vleugel.

Daarvan getuigt zowel haar openbaar en professionele leven (zij is een actief aanhangster van paus Benedictus XVI en zij heeft voor zeer rechtse politici gewerkt zoals voormalig minister Charles Pasqua), als haar privé-leven (zij heeft haar huwelijk laten inzegenen door een priester die het gebruik van martelingen tijdens de oorlog met Algerije verdedigde).

Nood aan grote verklaringen

Het hoge aantal vijandige betogers is dan wel een betrekkelijke verrassing, maar dat is niet het ergste. Is het immers uitzonderlijk een betoging op gang te brengen in een land met 65 miljoen inwoners, als men kan beschikken over een erg gemobiliseerde en sterke katholieke organisatie van 15.000 parochies, en hulp krijgt van politieke partijen UMP en het FN, voor het eerst sinds hun ontstaan in de straten verenigd?

Het ergste is dat de meerderheid van de media blijk geeft van een zeer minieme kritische ingesteldheid en het beeld van de moderniteit, door mevrouw Berjot zich toegeëigend, overneemt. Daarbij vergeten zij een simpel principe: de gelijkheid tussen homo’s en hetero’s weigeren is homofobie, net zoals de gelijkheid tussen mannen en vrouwen weigeren seksisme is en de gelijkheid tussen zwarten en blanken weigeren, racisme is.

Homofobie maakt, net zoals seksisme en racisme, slachtoffers onder de zwaksten: verbaal en fysiek geweld, discriminatie op het werk en in de toegang tot huisvesting, met als gevolg verzwakking van mensen en soms zelfs zelfmoord.

Dat is de reden dat de militanten van LGBT meer verwachtten van de president van de republiek en van de eerste minister: een herinnering aan de principes, een toespraak net zo sterk als de toespraak die uiteindelijk door mevrouw Taubira gegeven werd, een zichtbare deelname aan de betogingen vóór gelijkheid.

Of misschien simpelweg enkele tweets, eenvoudig als die van Elio Di Rupo op 14 januari, om systematisch te herhalen hoe trots ze zijn de waarden van de vooruitgang te verdedigen! De Fransen houden van grote verklaringen, we hebben nood aan sterke toespraken om onze maatschappij te doen veranderen.

Welnu, deze verwachtingen werden gedurende maanden niet ingelost. De noodoproepen naar de hulplijn van de vereniging SOS Homophobie waren als gevolg van de hevigheid van het debat echter talrijk.

Positieve signalen

Maar we moeten eerlijk zijn: de sterke deelname van de PS en van al die linkse partijen aan de grote betoging voor gelijkheid van 27 januari heeft ons gesterkt, net als de massale aanwezigheid van hetero’s die meestapten om het huwelijk eindelijk een universeel recht te doen worden.

Het verbale talent van mevrouw Taubira doet voortaan wonderen in het parlement, waar de discussie traag vooruitgang boekt, ondanks de belachelijke tegenkanting. Bovendien heeft de regering reeds enkele minder zichtbare, maar even belangrijke vooruitgangen toegestaan om de mentaliteit te veranderen.

Zo werden sinds augustus 2012 de wet tegen discriminatie en de artikels van het strafwetboek die de verzwarende omstandigheden bepalen in geval van misdaden of delicten aangepast. Voortaan vermelden zij niet alleen homofobie, maar ook transfobie: voor één keer heeft Frankrijk zelfs een beetje voorsprong op België!

In november is ook de woordvoerster van de regering, Najat Vallaud-Belkacem, Joëlle Milquet voorafgegaan met de publicatie van een gouvernementeel actieplan tegen geweld en discriminatie omwille van seksuele geaardheid of geslacht.

Beloftes na het huwelijk

Rest ons nog te weten wat er komt na het huwelijk. De militanten van LGBT willen dat de regering en de meerderheid in het parlement al hun beloftes nakomen, niet meer en niet minder.

François Hollande, de PS en de groenen hebben zich in het bijzonder geëngageerd om een wet te doen aannemen die toelaat het geslacht van transgenders te erkennen bij de burgerlijke staat, losstaand van enige voorafgaande operatie.

In de huidige situatie vallen deze mensen in een juridisch vacuüm en de rechtbanken leggen hen dikwijls dergelijke operatieve verminking als voorwaarde op (dit is ook in de Belgische wet een vereiste), willen zij erkend worden.

De president en zijn regeringspartijen hebben ook beloofd het gezinsrecht grondiger te hervormen, om de overdracht van ouderlijke bevoegdheid in gezinnen met ouders van hetzelfde geslacht en samengestelde gezinnen uit te breiden, en ook om de adoptie door samenwonende koppels of koppels met een partnerschap mogelijk te maken.

Inderdaad, in Frankrijk is dat recht tot nu toe voorbehouden aan alleenstaanden en getrouwde koppels, wat niet erg logisch is. Een moeilijk debat zal zonder twijfel de deur openen naar voortplanting met medische hulp voor alle vrouwen, ongeacht hun seksuele geaardheid.

Dit punt heeft sinds eind 2012 onderwerp uitgemaakt van alle aandacht. De regering had ervoor kunnen kiezen het op te nemen in de wet over het huwelijk, maar heeft het debat uiteindelijk doorgeschoven naar de algemene wet betreffende het gezin, die eind oktober 2013 zal voorgesteld worden.

Dit ondanks het aandringen van de militanten van LGBT en talrijke socialistische en groene afgevaardigden. De oppositie zag in die aarzelingen een succes. Ze werd hierdoor opnieuw gemobiliseerd en bereidt zich reeds voor op het volgende debat.

Vechten om gelijkheden

Voor België is de evolutie van de Franse wet een belangrijk onderwerp. Momenteel maken duizenden (Franse) alleenstaande en lesbische vrouwen gebruik van de diensten die door de Belgische vruchtbaarheidsklinieken aangeboden worden.

Al meer dan 10 jaar geleden heeft de vruchtbaarheidskliniek van het Universitair Centrum Erasmus quota moeten invoeren voor dat publiek, teneinde de Belgische vrouwen te kunnen blijven voorzien van hun zorgen. En in het ziekenhuis van Luik was 80 procent van de behandelde patiëntes Française.

Frankrijk blijft inderdaad erg behoudensgezind op dat vlak en wil enkel die koppels helpen die zich niet kunnen voortplanten om pathologische redenen. Ook wat dit onderwerp betreft hebben grote theoretische toespraken bij de Franse politieke en academische elite soms meer succes dan het beschouwen van de eenvoudige realiteit.

Na tien jaar van blokkering en stagnatie onder de regeringen van de presidenten Chirac en Sarkozy, is de huidige periode erg spannend. Maar met het risico zich ouderwetser en gewelddadiger te laten kennen dan het werkelijk is, wil het land niet weten van een consensus.

François Hollande, die niet in staat lijkt de mentaliteit op dat vlak te veranderen, heeft ons tijdens de verkiezingscampagne gewaarschuwd: “Om gelijkheden wordt steeds gevochten”.

Joël Le Déroff strijdt reeds jaren voor de rechten van homo’s, lesbiennes, biseksuelen en transgenders. Hij werkt momenteel voor ILGA-Europe, de Europese tak van de International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association. Als oud-lid van het bestuur van de vereniging Homoseksualiteit en Socialisme (HES), de denktank LGBT verbonden met de Franse PS, volgt hij met bijzondere interesse de hervormingen die sinds de verkiezing van François Hollande in mei 2012 aangenomen zijn.

Deze tekst is uit het Frans vertaald door Marisa Abarca.