De Kameroense historicus Achille Mbembe vindt dat Afrika dringend een gemeenschappelijk beleid moet ontwikkelen om de hebzuchtige grootmachten van zich af te houden (foto: Enqueteplus.com)
Interview, Nieuws, Afrika, Politiek, Achille Mbembe, Niger, Françafrique, Nigeria, Zuid-Afrika, Afrika, Mali, Kameroen, Militaire interventies, Afrikaanse Unie, ECOWAS, François Hollande, Elites, Sahara, Strategische grondstoffen, China en Afrika -

Achille Mbembe: “Afrika heeft een contra-elite nodig”

De Kameroense historicus Achille Mbembe analyseert in een interview met 'EnQuete' de uitdagingen waarvoor Afrika zich geplaatst ziet bij het uitwerken van een eigen beleid. Volgens de schrijver moet Afrika een politiek ontwikkelen om de grootmachten van zich af te houden. Daartoe heeft het continent een contra-elite nodig.

vrijdag 14 september 2012 20:20
Spread the love

Een aantal Afrikaanse landen wordt steeds vaker geconfronteerd met een identiteitscrisis. Hoe kunnen zij daaruit geraken?

Achille Mbembe: “Het is jammer dat we in plaats van te evolueren naar een grote open ruimte met mogelijkheid tot uitwisseling van mensen, ideeën en goederen, we getuige zijn van de oprichting van naamloze microstaten, zonder stem of enig gewicht, of van het uiteenvallen van bestaande staten. We moeten in tegengestelde richting gaan. Maar de manier waarop de meeste van onze staten bestuurd worden, schept de omstandigheden dat voor veel mensen separatisme de enige oplossing lijkt te zijn. Dit is wat er bijvoorbeeld gebeurd is in Soedan.”

Kun je zeggen dat de Afrikaanse cultuur en geschiedenis u inspireren bij uw denken over de huidige situatie in Mali?

“Jammer genoeg zijn er tekens die wijzen op de vernietiging van Afrikaanse staten. We spreken natuurlijk over Mali, maar ook Nigeria is niet immuun voor ontwrichting. Geen enkel Afrikaans land is er momenteel immuun voor: Mali, Niger en enkele andere landen in het bijzonder in de Sahara.”

“De Sahara is het slachtoffer van enorme hebzucht. We beseffen te weinig dat het niet alleen om een woestijn gaat. De Sahara herbergt een enorme rijkdom aan mineralen, strategische energiebronnen zoals olie, gas en uranium, waardoor het gebied erg gegeerd is bij buitenlandse mogendheden wiens belangen niet noodzakelijk samenvallen met de onze. De jacht op Afrikaanse grondstoffen brengt trouwens gelijkaardige gevaren met zich mee in andere delen van het continent.”

Vindt u ook, zoals sommigen, dat de westerse machten aan de touwtjes trekken bij het wanbeleid dat tot de Afrikaanse conflicten leidt, meer bepaald in de Sahara?

“Historisch gezien is er geen enkel voorbeeld te geven waarbij militaire of economische interventies van de westerse mogendheden in Afrika iets positiefs hebben opgeleverd. Kunt u één voorbeeld geven van een buitenlandse interventie die de ontwikkeling van het continent heeft versneld? Wel, er is er geen! Het zijn interventies die de lokale situatie nog ingewikkelder maken en waarvan de menselijke, economische en sociale schade niet te overzien is.”

“Dit is wat er bijvoorbeeld gebeurd is in Libië, waar de militaire interventie van de NAVO op zo’n manier gebeurde zonder enige aandacht voor de gevolgen ervan. En daarom ben ik in principe tegen externe interventies in Afrika. Daarom moet Afrika op zijn beurt eigen mogelijkheden ontwikkelen om zichzelf beter te besturen. Maar dit is helaas nog niet het geval.”

Met de crisissen in Mali, Guinee-Bissau of Libië zagen we een Afrikaanse Unie en ECOWAS (Gemeenschap van West-Afrikaanse staten) die een afwachtende houding aannamen. Denkt u niet dat de tijd gekomen is om de doelstelling van deze instellingen te herbekijken?

“De tijd is inderdaad rijp om een ??echte Afrikaanse agenda voor de 21ste eeuw te creëren rekening houdend met het risico van ontwrichting van de staten. We zouden eigenlijk moeten evolueren naar een groot eengemaakt Afrikaans territorium. Dat zou het continent juist opnieuw kracht kunnen geven. Rekening houdend met de hebzucht waarover ik het daarnet had, is het van belang dat we, op het continentaal niveau, een Afrikaans China-beleid ontwikkelen.”

“China heeft een Afrika-beleid, maar Afrika heeft momenteel geen China-beleid. Terwijl er volgens officiële cijfers van de Chinese regering tussen nu en 50 jaar  ongeveer 20 miljoen Chinezen naar Afrika zullen migreren! We hebben ook geen consistent Afrikaans Europa-beleid, terwijl het Europese Afrika-beleid zich in feite lijkt te beperken tot het indammen van de migratiestromen. Dit lijkt de bevestiging van een apartheidsregime gevoed door racisme.”

“Om dit alles te bereiken, hebben we veel intellectueel en analytisch denkwerk nodig en vooral een Afrikaanse langetermijnvisie die komaf maakt met de huidige kortetermijnpolitiek waarbij machthebbers alleen hun invloed gebruiken in hun eigen persoonlijke voordeel.”

Welke rol moet Zuid-Afrika in dit plaatje spelen? U vermeldt dit land vaak als model.

“Vanuit een strategisch realisme heeft Afrika behoefte aan ??twee of drie regionale grootmachten. We kunnen als continent geen actieve rol spelen op het wereldtoneel met alleen maar zwakke staten, die noch regionaal, noch internationaal enig gewicht in de schaal kunnen werpen.”

“Zuid-Afrika is vanwege zijn sterkte, geschiedenis, rijkdom, institutionele en sociale instellingen, uiteraard dé geknipte kandidaat voor deze rol. Maar dan moeten wel de voorwaarden vervuld zijn om ook andere regionale machten zich te laten ontwikkelen in West-Afrika, in Centraal-Afrika – de zogenaamde zachte onderbuik van Afrika – en in Oost-Afrika. Drijfkrachten die helpen een Afrikaanse agenda uit te bouwen waarbij wij terug ons eigen lot in eigen handen kunnen nemen.”

De verkiezing van François Hollande tot Frans president betekent de terugkeer van links aan de macht. Hoe ziet u de relaties tussen Frankrijk en Afrika evolueren in de nabije toekomst?

“We zouden tot een duurzame relatie tussen Frankrijk en Afrika moeten komen waarbij het gevoerde beleid niet langer afhangt van de uitslag van de Franse verkiezingen. Om dit te bereiken, zouden de Afrikaanse regeringen zich veel beter moeten organiseren: leren denken op lange termijn, investeren in analyses, interpretatie en kennis, zodat dit alles in macht kan worden omgezet.”

“Wat mij opvalt is dat de Franse politieke en economische elite, zowel die van links als die van rechts, geen concept heeft ontwikkeld dat aangepast is aan de veranderingen van de overgangsperiode waarin het continent zich nu bevindt. Er gaapt een enorme kloof tussen de kennis die wij hebben van deze recente veranderingen en het vaak achterhaalde beleid van de opeenvolgende Franse regeringen, zowel linkse als rechtse.”

“Vanuit dit oogpunt moet Afrika dringend zelf het initiatief nemen. Het einde van de ‘Françafrique‘, dat betekent de ontmanteling van het neokoloniale systeem van wederzijdse corruptie tussen een hebzuchtige Afrikaanse elite en een klasse van Franstaligen, zal er maar komen door de gezamenlijke inspanningen van Afrikaanse en Franse krachten die het einde van dit systeem willen zien.”

Vindt u niet dat François Hollande dringend de beruchte Dakar-toespraak van voormalig president Nicolas Sarkozy moet corrigeren?

“Wat ook de prioriteiten van de nieuwe president zijn, wat mij in de eerste plaats interesseert, is dat Afrika werk maakt van het versterken van zijn intellectuele en politieke capaciteiten. Dat zou meteen het buitenlands avonturisme op het continent heel duur te staan maken. Zij die nog altijd denken dat Afrika hun speeltuin is, zouden dan wel twee keer nadenken …”

Welke rol kunnen we vandaag de dag aan de Afrikaanse elite geven?

“Het gaat veeleer om de creatie van een contra-elite. Wat er gebeurd is, is dat de elite onthoofd werd. De elite is door een proces gegaan dat Gramsci ‘transformisme’ noemde. Wat mij opvalt in onze maatschappij, is de capaciteit van de Afrikaanse staten om hun elites te onthoofden en hen door middel van een systeem van afhankelijkheid en corruptie te onderwerpen. Vandaar de noodzaak van een contra-elite die een radicale transformatie van het continent moet teweegbrengen. Helaas zijn de krachten die tot deze transformatie zouden kunnen leiden, niet aanwezig. Dat is het grote dilemma waar we nu voor staan.”

(vertaling uit het Frans door Birgit Van de Wijer)

Achille Mbembe is historicus, filosoof en politiek wetenschapper. Hij werd in 1957 geboren in Kameroen. In 1989 behaalde hij zijn doctoraat geschiedenis aan de Sorbonne in Parijs. Vervolgens studeerde hij politieke wetenschappen aan het Institut d’Etudes Politiques in Parijs. Hij was verbonden aan diverse universiteiten en onderzoeksinstituten in Frankrijk, de VS en in Afrikaanse landen. Sinds enkele jaren doceert hij aan het Wits Institute for Social and Economic Research (WISER) van de  University of the Witwatersrand in Johannesburg in Zuid-Afrika.

Enkele publicaties van Achille Mbembe:

Sortir de la grande nuit : Essai sur l’Afrique décolonisée, Parijs, Éditions La Découverte, 2010, 243 p. (ISBN 978-2707166708)
De la postcolonie. Essai sur l’imagination politique dans l’Afrique contemporaine, Parijs, Karthala, 2000, 280 p. (ISBN 978-2845860780)
On Private Indirect Government, Dakar, CODESRIA, 2000, 117 p.
La naissance du maquis dans le Sud-Cameroun (1920-1960). Histoire des usages de la raison en colonie, Parijs, Karthala, 1996, 438 p.
Le politique par le bas. Contribution à une problématique de la démocratie en Afrique noire, Parijs, Karthala, 1991
Achille Mbembe, Jean-François Bayart, C. Toulabor, Afriques indociles. Christianisme, pouvoir et État en société postcoloniale, Parijs, Karthala, 1988, 222 p.
Les jeunes et l’ordre politique en Afrique noire, Parijs, L’Harmattan, 1986, 247 p. (ISBN 978-80-254-2522-0)

take down
the paywall
steun ons nu!