Als het psychiatrisch rapport over Anders Breivik u ook heeft geïrriteerd, dan staat u niet alleen. Eerder deze week veroordeelde Bleri Lleshi de bessling als “carte blanche voor het neofascime.” Maar is het dat ook?

De feiten zijn bekend: een uitvoerig rapport van twee Noorse psychiaters heeft Breivik ontoerekeningsvatbaar verklaard. Indien het rapport gevolgd wordt – en dat is zeer waarschijnlijk – zal Breivik behandeld worden in een psychiatrische instelling, tot op het moment dat experts oordelen dat hij niet langer een bedreiging vormt voor de samenleving. Mooi, die zien we dus niet meer terug. 

Lleshi zag er in zijn opiniestuk een racistisch schema in: “daden van de ‘blanke’ dominante groep in de samenleving worden gepsychologiseerd, terwijl die van ‘bruinen en/of zwarten’ [sic] direct het etiket terrorisme krijgen.” Ondertussen rukt het neofascisme verder op, zo luidt het. Impliciet in deze redenering is de veronderstelling dat psychologiseren minder erg zou zijn dan criminaliseren, en dat dat onderscheid er überhaupt is.

Nochtans geeft de auteur zelf aan dat het justitieapparaat in toenemende mate geïnfiltreerd wordt door psychiatrische experts. Nieuw is dat niet: de Franse filosoof Michel Foucault klaagde het al aan in 1973. En er is wel meer dat we van Foucault kunnen leren: het pathologiseren van bepaalden individuen door gerechtspsychiaters is geen exacte wetenschap, maar een fundamenteel normatief gegeven. Op basis van een door en voor experts opgesteld rapport wordt een individu uit de samenleving en zijn rechten ontheven. 

Het rapport over Breivik wordt niet openbaar gemaakt, en uit de persconferentie werden we ook niet veel wijzer. De man zou in zijn eigen wereldje leven, zo werd vastgesteld. We hoeven er uiteraard niet aan te twijfelen dat deze bewering gestoeld is op grondig onderzoek, maar kunnen ons wel de vraag stellen waar de grenzen getrokken worden, wie de normen bepaald heeft, en vooral, met welk recht. 

Als er in dit verdict al enig fascisme schuilt, dan ongetwijfeld in het pathologiseren van gedachtengoed, kleuren en individuen. Het rapport is niet problematisch omdat het neofascisme carte blanche zou geven – dat doet het niet, maar omdat het onder het mom van autoriteit en expertise zichzelf de macht voorbehoudt de samenleving uit te zuiveren. Vandaag wie Anders heet, morgen wie anders is.