Vrouwenrechten in verval in Zimbabwe

‘Vrouwen in Zimbabwe zijn goed om zich voort te planten en om zorgtaken op te nemen, daarbuiten worden we gewoon gemarginaliseerd’, zo scherp verwoorden vrouwenbewegingen en feministes de discriminatie waar vrouwen in Zimbabwe al zeker sinds de kolonisatie mee te kampen hebben. De sociale en culturele context van het land duwt vrouwen in een ondergeschikte rol. We spraken erover met Zimbabwaanse genderexpert Fiona.

De economische en politieke crisis in Zimbabwe heeft de situatie nog verslechterd. Sinds 2000 is er een achteruitgang op gebied van vrouwenparticipatie in de samenleving en een stijging van mensenrechtenschendingen. Er is ook een invloed op de positie van de vrouw op het werk en de participatie van vrouwen in de vakbond daalde. We spreken hierover met Fiona, genderverantwoordelijke bij ZCTU. Die organisatie komt op voor de rechten van arbeiders en werkt samen met FOS in Zimbabwe.

Wat betekent de ‘patriarchale cultuur’ in Zimbabwe voor vrouwen op de werkvloer?

“Grote delen van de economie zijn gedomineerd en gecontroleerd door mannen. Het is bijzonder moeilijk voor vrouwen om daarin aan de slag te gaan. We stellen vast dat vrouwen quasi overal te kampen hebben met discriminatie, schendingen van hun rechten en seksuele intimidatie op het werk. Opmerkelijk: als een vrouw er toch in slaagt om door te groeien naar een leidinggevende functie, wordt ze vaak op alle mogelijke manieren tegengewerkt. Dat heeft een afschrikkingseffect op andere vrouwen om een hogere positie te ambiëren.”

Hoe is de situatie van vrouwen in Zimbabwe naast de werkvloer?

“Niet veel beter. We kampen met een groot probleem van geweld tegen vrouwen. Opvallend is dat de daders meestal geen onbekenden zijn voor de slachtoffers. Het zijn mannelijke collega’s of leidinggevenden, vrienden of hun partner. Maar in de Zimbabwaanse cultuur worden vrouwen niet verondersteld om hun mening te uiten, beslissingen te nemen of zelfs maar niet akkoord te gaan met beslissingen van mannen. Zelfs als die beslissingen negatieve gevolgen hebben voor de vrouw. Als vrouwen dat toch doen, krijgen ze vaak te maken met gewelddadige reacties.”

“Er zijn heel wat voorbeelden van zware fysieke mishandeling en zelfs moord, vaak door partners en echtgenoten. Door de frequentie van het fenomeen en de brutaliteit die ermee gepaard gaat spreken we nu zelfs over ‘feminicide’. Die term betekent zoveel als een moord op een vrouw, omdat ze een vrouw is. ‘Thuis’ is voor vrouwen dus vaak een oorlogszone.

Maar het is belangrijk om in het achterhoofd te houden dat er dieper liggende redenen zitten achter het geweld: de culturele opvattingen over mannen- en vrouwenrollen en de verhoudingen tussen de twee. De vrouw is de eigendom van de man en het slaan van vrouwen wordt gezien als een gepaste manier om het gedrag van vrouwen te corrigeren. De man staat bovenaan de hiërarchie en controleert de vrouw en de kinderen.”

Dat zijn weinig opbeurende verhalen…

“Dan heb ik het nog niet gehad over seksueel geweld tegen vrouwen, verkrachtingen en de mentale gevolgen voor vrouwen. Ach, het zijn allemaal symptomen van hoe erg het gesteld is in Zimbabwe. De ongelijkheid wordt zichtbaar op elk niveau, ook op het politieke niveau waar vrouwen zwaar in de minderheid zijn in de regering en in het parlement.”

Wat doet ZCTU als vakbond aan het fenomeen?

“We hebben intern hard gewerkt aan een genderpolitiek. We willen gelijke participatie van vrouwen en mannen in onze vakbond. Echte gelijkheid: vrouwen in topposities waar hun stem minstens even zwaar doorweegt als die van de mannen, het gaat om meer dan gewoon cijferverhoudingen. We versterken vrouwelijke afgevaardigden en zetten hard in op cases zoals die van Verity (zie kadertekst hieronder nvdr.).

Met FOS hebben we samen een programma uitgewerkt voor de komende jaren en daarbinnen is er een specifiek luik over ‘gender based violence’ op de werkvloer. We zullen specifieke vakbondsvormingen organiseren over seksuele intimidatie op de werkvloer en vorming over genderthema’s. Samen met FOS zetten we ook in op lobbystrategieën naar werkgevers, het parlement en de overheid, om ook vanuit die hoek het fenomeen een halt toe te roepen.”

Case study: Verity Mutsamwira vs Stanbic Bank

Verity Mutsamwira was een succesvolle bediende bij de Stanbic Bank in de hoofdstad Harare. Ze wilde zich engageren voor haar collega’s en werd verkozen als vakbondsafgevaardigde. Binnen de vakbond vielen haar kwaliteiten op en op het congres van ZCTU werd ze verkozen als de allereerste vrouwelijke vicepresident van de vakbond.

Haar baas kon dat moeilijk verkroppen. Hij weigerde het wettelijk recht op syndicaal verlof te erkennen, iets wat Verity nodig had om deel te kunnen nemen aan de vakbondsvergaderingen. Al snel werden de pesterijen heviger. De werkgever besloot om Verity te transfereren naar een kantoor in een van de meest afgelegen streken van Zimbabwe, ver weg van haar familie. Verity tekende verzet aan, ook omdat ze de zorg moest dragen voor haar zieke echtgenoot. Daarop weigerde de werkgever haar toegang tot het kantoor en ontsloeg haar.

Fiona: “Werkgevers zijn niet altijd tuk op vakbonden, maar bij de Stanbic Bank is er al een lange traditie van sociale dialoog en syndicaal overleg. Het fundamentele probleem hier was dat de werkgever niet wou praten met een vrouw en het niet kon verkroppen dat zij binnen de vakbond een hoge positie bekleedde. De rechtszaken lopen nog en daarnaast blijven we protestacties organiseren aan de hoofdzetel. Samen met mannelijke collega’s en vakbondsafgevaardigden trouwens, want we zien het ook als onze taak als vakbond om de mannelijke kameraden mee te krijgen in de strijd tegen genderongelijkheid.”

Auteur: Jasper Rommel