Interview met Patricia Dyata
Patricia Dyata is 37 jaar en werd in september verkozen tot algemeen secretaris van Sikhula Sonke. Deze vakbond, partner van fos, komt op voor de rechten van de landarbeid(st)ers die werken én wonen op de fruit- en wijnplantages in de Westkaapprovincie van Zuid-Afrika. Landarbeid(st)ers hebben de laagste lonen van het land. Ze dragen enorm bij aan de welvaart, maar daarvan sijpelt niets door naar beneden. Slechte woningen, onveilige werkomstandigheden, geen ouderschapsverlof of betaald verlof, onzekere (seizoens)arbeid… zijn de zaken waartegen SiSo vecht. Vrouwen leiden deze vakbond, en de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen staat hoog op hun agenda.
Activisme en feminisime kreeg Patricia met de paplepel binnen. Haar moeder werd regelmatig aangehouden omdat ze weigerde een pas bij zich te hebben om zich te verplaatsen. Ze herinnert zich levendig hoe ze zich verstopte voor de politie: als ze haar ogen sluit, kan ze nog steeds hun stappen horen en het traangas ruiken. Maar ze kan zich ook de vrijheidsliederen die de mensen toen zongen levendig voor de geest halen.
Toen ze een jaar of zes was, verhuisde ze met haar moeder, broers en zussen naar een landbouwbedrijf. Het gezin was arm, net als de andere families op de boerderijen, en kreeg met dezelfde problemen af te rekenen. Alcoholisme bijvoorbeeld. De werkgevers mochten toen een deel van het loon in wijn uitbetalen. De arbeiders werden verslaafd aan alcohol en afhankelijk van de werkgever. Nu is dat verboden, maar alcoholmisbruik blijft een hardnekkig probleem. Patricia’s moeder begon te drinken toen ze op de boerderij ging wonen en ook Patricia zelf heeft lange tijd met alcohol geworsteld. Ook huiselijk geweld heeft Patricia in twee relaties meegemaakt, zoals veel landarbeid(st)ers, en dat is een van de redenen waarom ze op emancipatie hamert. In 2006 werd ze lid van het toen net opgestarte SiSo.
Vrouwen in de vakbond
De grondwet van Zuid-Afrika dateert van 1996 en is een van de meest progressieve ter wereld. Gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen staat er expliciet in. Maar de dagelijkse realiteit laat veel te wensen over. Zelfs in de vakbonden, waar men toch een andere houding zou mogen verwachten.
Zuid-Afrikaanse vakbonden stonden vooraan in de strijd tegen apartheid. De strijd voor arbeidsrechten was onlosmakelijk verbonden met de anti-apartheidsstrijd. Maar ook toen als was de arbeidersbeweging een mannenzaak. Toch werden heel wat vrouwen in de vakbeweging politiek bewust en begonnen ze zich te verzetten tegen het gangbare racisme. Ook hun persoonlijke en collectieve identiteit werd erdoor gevormd en bepaalde de feministische agenda van het land. Dat blijkt uit onderzoek van fos-partner ALRN (African Labour Research Network). Zij publiceerden daarover de studie ‘De status van vrouwen in de Afrikaanse vakbond’.
Ondanks dat politiek bewustzijn blijken vrouwen vandaag niet heel actief in de arbeidersbeweging. Vakbondskoepel Cosatu roept systematisch op om meer vrouwen aan de leiding te stellen. En heel wat vakbonden spreken intussen wel de taal van gendergelijkheid. Maar ze botsen op een hardnekkige patriarchale cultuur. De onderdrukking van de vrouwen zit diep geworteld in de maatschappij. Dat blijkt ook uit de hoge cijfers van tienerzwangerschappen, verkrachting en hiv/aids.
Een vakbond voor en door vrouwen
In deze context is de opkomst van een door vrouwen geleide vakbond als SiSo bijzonder opmerkelijk. SiSo heeft nu meer dan 5000 leden, waarvan de helft vrouwen. Daar moet wel bij gezegd worden dat dit maar 5% is van alle landarbeiders in de regio. De drempel om bij een vakbond aan te sluiten is hoog. Zeker voor seizoensarbeiders is dat niet evident.
Net daarom geven successen veel voldoening, volgens Patricia. “Wij focussen op het mondig maken van de arbeiders, in tegenstelling tot sommige vakbonden waar mannen het voor het zeggen hebben. Veel van onze successen zijn te danken aan onze onderhandelingsstijl: altijd beleefd, altijd respectvol,” zegt Patricia. Ze vermijdt te allen tijde de patriarchale stijl en machtsspelletjes die volgens haar de ‘mannelijke’ vakbonden kenmerken. “Vrouwen leiden met hun verstand en met hun hart. De ijzeren vuist gebruiken ze enkel als laatste redmiddel,” aldus Patricia. Ze willen de mentaliteit van werkgevers én werknemers wijzigen zodanig dat ze samenwerken aan de beste resultaten voor iedereen.
Resultaten en wijn
En die resultaten zijn er! Vorig jaar sloot SiSo maar liefst 28 CAO’s af. Die verbeteren de werk- en levensomstandigheden van 85% van de landarbeid(st)ers. Ze voerden een succesvolle campagne tegen het uitzetten van landarbeid(st)ers uit hun huizen en tegen geweld op vrouwen. Een mooi voorbeeld is de Somerbosch Farm. Op dit wijnbedrijf organiseerde SiSo de werknemers. Die verdienen nu meer dan het minimumloon. Maar ze hebben ook een deel van de landbouwgrond in handen gekregen om zelf wijn te maken in hun eigen coöperatieve. Ze hebben toegang tot gezondheidsdiensten. Kortom: hun levensomstandigheden zijn beter dan gemiddeld, al blijven er nog wel een aantal zaken om aan te werken.
Angst voor de boer
Jammer genoeg geven SiSo’s inspanningen niet overal de resultaten als op deze boerderij. “We bezoeken veel bedrijven waar de arbeiders nog steeds heel erg bang zijn om voor hun rechten op te komen. Vroeger hadden de landarbeiders helemaal geen rechten en waren ze afhankelijk van de goede wil van de boer. Hem boos maken kon je je werk of woning kosten. Veel arbeiders zijn gestraft geweest omdat ze bij een vakbond gingen of andere dingen deden die de boer als een bedreiging zag. Dat dragen de arbeiders tot op vandaag mee. Ze zijn gewoon bang om het weinige dat ze hebben te verliezen,” zegt Patricia.
Hoop voor de toekomst
Patricia hoopt dat ze in de toekomst deze angsten kan wegnemen en de landarbeiders ervan kan overtuigen dat bij de vakbond gaan in hun collectief belang is. Zo kan het ledenaantal van SiSo groeien. Patricia wil ook graag meer jongeren, en dan vooral jonge vrouwen, bij de vakbond zien. “Ik word er triestig van als ik vrouwen zie lijden onder alcoholisme, huiselijk geweld, beperkte kansen… als ze een leven leiden zoals dat van hun moeders en grootmoeders,” aldus Patricia. Daarom werken ze nu ook een jongerenprogramma uit. Hopelijk vinden die jongeren ook een uitweg, zoals Patricia die gevonden heeft.
Meer info: The status of women in trade unions in Africa, edited ALRN
01 december 2011
Auteur: Liz Urwin
Contact: Kwaku.Acheampong@fos-socsol.be
