Enerzijds trad het openbaar ministerie op om zich te verzetten tegen de miskenning van de rechtsstaat door een voormalig president. Anderzijds werd de beoordeling voorgelegd aan de vertegenwoordigers van het volk in de jury en de hebben unaniem een schuldigverklaring uitgesproken.

Tegelijk roept deze wijze van afhandeling de vraag op hoe het bij ons zou kunnen vergaan: wat doen wij met dergelijke miskenning van de basisprincipes van de rechtsstaat?

Vooreerst moet er op gewezen worden dat de schuldigverklaring niet door een rechter maar door een volksjury werd uitgesproken. Dat is de volle betekenis van wat ook in onze Grondwet staat: “Alle macht gaat uit van de Natie”.

Dit grondwettelijk basisprincipe wordt bij ons wel meer geweld aangedaan. De Wet op de partijfinanciering maakte er een eind aan door het geld, dat onze verkozen volksvertegenwoordigers toekomt door te geven aan de enkelingen in de politbureaus van de partijen, waarop wij niet de minste vat hebben.

VS Hooggerechtshof, Washington DC. Foto: Jonas Ekströmer/CC BY-SA 4:0

Zelfs een politiek misdrijf en een persmisdrijf wordt, hoewel die bij ons door een assisenjury moeten beoordeeld worden, niet aan het volk voorgelegd. Unisono met de procureur-generaal wou de vorige justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) het systeem van de assisenjury afschaffen.

In het Agusta-proces werden kopstukken van de Belgische politiek veroordeeld voor corruptie bij de aankoop van Italiaanse gevechtshelikopters (van het merk Agusta). Dat vonnis dateert van 23 december 1998.

In Kazachgate, het parlementair onderzoek naar de wordingsgeschiedenis van de afkoopwet, ging het eveneens over corruptie bij de aankoop van gevechtshelikopters. Er werd evenwel enkel een bestuurlijk-politieke afhandeling aan gegeven en de daarbij vastgestelde “disfuncties” werden nooit gesanctioneerd.

Door de parlementaire onderzoekscommissie over het Publifin-schandaal werd een verslag over de vastgestelde misdrijven aan de procureur-generaal bezorgd. De feiten werden niet aan het volk voorgelegd, evenmin door een rechter en in een openbaar en tegensprekelijk proces beoordeeld. Het hoofdpersonage mocht zijn schuld afkopen met het geld dat hij uit de begane feiten had verkregen.

Ligt het aan ons systeem dat de parketten sindsdien een ware pleinvrees betonen wanneer het om politiek gevoelige dossiers gaat? Bij onze zuiderburen is het systeem niet erg verschillend. De voormalige Franse president Jaques Chirac werd op 15 december 2011 veroordeeld tot twee jaar voorwaardelijke gevangenisstraf in een affaire van fictieve banen toen hij burgemeester van Parijs was.

Op 29 juni 2020 veroordeelde de correctionele rechtbank te Parijs de voormalige premier François Fillon tot vijf jaar gevangenisstraf waarvan drie jaar voorwaardelijk voor misbruik van publiek geld, het fictief in dienst nemen van zijn echtgenote.

Jérôme Cahuzac, een voormalige minister van begroting, werd op 8 december 2016 veroordeeld tot drie jaar effectieve celstraf voor fiscale fraude en witwaspraktijken. Voormalig president Nicolas Sarkozy werd op 1 maart 2021 veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf waarvan één jaar effectief wegens corruptie en belangenneming.

Aan strafbare feiten hebben wij geen tekort. In alle schandalen van Fortis, Dexia, Arco, Land Invest, de PFAS-vervuiling, het Oosterweeldossier… kan je misdrijven onderkennen. Wat gebeurt er dan mee?

Foto: pickpic.com/Free Use

Op 24 juni 2022 publiceerde het Brussels parket volgend persbericht: “Naar aanleiding van de verschillende berichten in de media over aangiftes door de Franstalige arbeidsrechtbank van Brussel bij het parket van Brussel met betrekking tot mogelijke strafbare feiten van samenspanning van ambtenaren in het kader van het opvangrecht van asielzoekers, heeft de procureur des Konings van Brussel een opsporingsonderzoek tegen onbekenden (onbekende ambtenaren van het Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers – Fedasil) geopend.”

“Na juridische analyse en na overleg met de procureur-generaal van Brussel wat de bevoegde staatssecretaris betreft, werd dit afgehandeld zonder strafvervolging wegens geen misdrijf. Concreet betekent dit dat er geen sprake is van strafbare feiten en dat het dossier werd afgesloten’, aldus Tim De Wolf, procureur des Konings te Brussel.”

Is door dit kort bericht het dossier van de baan of moeten er enkele bedenkingen aan toegevoegd worden? Net om dezelfde reden, wegens de eerbiediging van de rechtsstaat, werd samenspanning van ambtenaren strafbaar gesteld.

Het is de voornaamste waarborg voor het behoud van de scheiding der machten, wat inhoudt dat ambtenaren de wil van de wetgever én van de rechter moeten uitvoeren. Daarom werden de constitutieve elementen van het misdrijf ook beperkt tot de enkele samenkomst of overleg en moet er zelfs geen gevolg aan zijn om het strafbaar te maken.

In voorliggend dossier kan dus moeilijk worden ontkend dat de ambtenaren van Fedasil tot wel meer dan duizend maal hebben overlegd en maatregelen hebben genomen tegen de uitvoering van de wet.

Dat de rechters van de arbeidsrechtbank hieraan niet zijn voorbijgegaan is logisch. Dat er geen sprake is van strafbare feiten zoals door het openbaar ministerie wordt gemeld is wél en ernstig betwistbaar.

Het getuigt bovendien van een gebrek aan respect voor de rechterlijke beoordeling temeer omdat het openbaar ministerie zelf besliste om te seponeren in plaats van het dossier aan de beoordeling van een andere rechter, de strafrechter, over laten.

Mag worden gesteld dat “het systeem” bij ons niet meer werkt? Strafbare feiten in politiek gevoelige dossiers worden zelfs niet meer door de strafrechter beoordeeld maar worden met een bestuurlijk-politiek onderzoek door een parlementaire onderzoekscommissie afgehandeld.

President Trump benoemt Amy Coney Barret (derde rechts) tot rechter in het Hooggerechtshof. Foto: Andrea Hanks/whitehouse.gov/Public Domain

Dergelijke commissie kan als onderzoeksrechter wel alles onderzoeken maar heeft niet de minste sanctioneringsbevoegdheid. Veelal worden in de besluitvorming de vastgestelde “disfuncties” afgezwakt of gewoon weggelaten om de ministeriële aanspreekbaarheid en verantwoordelijkheid te kunnen ontzien.

In het Fortis-schandaal werd verder onderzoek stopgezet op aanraden van experten die wezen op het gevaar voor gezichtsverlies. In het onderzoek over het misbruik in de kerk, over de operatie Kelk, werden door de toenmalige justitieminister gepleegde miskenningen van de grondwet afgedaan als “ te goeder trouw”.

In het Oosterweel dossier werden de beslissingen van het Politiek Stuurcomité afgedaan als “een cascade van collectieve beslissingen”. Hetzelfde gebrek kan je ook onderkennen in de nieuwe vormen van toezicht door de Vaste Comités van Toezicht P en I.

Wat deze twee comités doen, wat in hun onderzoeksdossier staat, wordt volkomen geheim gehouden. Enkel algemeenheden komen naar buiten zodat niemand, en voorzeker de benadeelde niet, er iets kan mee doen. Als het in dergelijke dossiers dan toch tot een opsporingsonderzoek door het parket komt worden de feiten veelal zonder gevolg gelaten, geseponeerd.

“Zonder gevolg” zo kan je de toepassing van ons systeem nu noemen, als het over politiek beladen dossiers gaat. Het overleg over de extralegale mogelijkheden of over een volksberoep, wat telkens maatregelen zijn om tegen de grondwettelijke voorschriften te kunnen handelen, is nu een toelaatbare parlementaire afhandelingswijze geworden.

Wie bij ons heeft nog kritiek op wat in de VS mogelijk is? Onze hoeders van de rechtsstaat, het openbaar ministerie, voorzeker niet!

Of misschien juist wél. Wat hun VS-collega deed, het wanbeleid voorleggen aan de beoordeling van een volksjury, in plaats van de zaak zelf te seponeren, is hier ondenkbaar geworden.