Midden in de razernij van de oorlog
Elke oorlog is een aanslag op de zintuigen. Het gedonder van de ontploffingen, het geratel van machinegeweren, het snerpen van rupsbanden. De oorverdovende, beklemmende stilte na de inslag, voor het gehuil van de gewonden begint. De doden roepen niet. Zij zwijgen als vermoord. In een tastbare, onhoorbaar sprekende stilte.
De overlevenden komen aarzelend uit hun schuilplaatsen. Verblind en verdoofd door de orgie van vernietiging. Zij zien de verhakkelde lichamen, de brokstukken en het bloed, maar kunnen het niet vatten. Ze staan tussen het geplooide staal van de verwoeste gebouwen en kijken naar de smeulende wrakstukken, maar zien ze niet. Ze horen kinderen huilen, maar het dringt niet door. Ze merken de geur niet op van het verbrande rubber. Zelfs de stank van de ontbindende lijken komt niet binnen.
De oorlog overweldigt immers ook de emoties. Tijdens het bombardement het gieren van de angst door alle kieren van het brein. Daarna bij het buitenkomen, nog verdwaasd door het delirium van het geweld: de sprakeloze ontzetting, het niet begrijpen. Maar bij het zicht van de verwoestingen, de uiteengereten lichamen, een dijkbreuk van over elkaar heen razende gevoelens. De snijdende pijn van rouw en verdriet, het laaiende vuur van de woede, de mateloze zucht naar wraak en vergelding, die geweten en normbesef overstemmen. De onverzettelijkheid van de haat en de machteloze taal van de gebalde vuist.
Taal speelt een heel dubbelzinnige rol in de oorlog. Niet alleen als de wapens spreken, maar meer nog door de leugens van de propaganda en het gif van de desinformatie. Voor de eerste kogel de loop verlaten heeft, is de oorlog al lang begonnen. Als het luisteren naar elkaar achterwege blijft en het praten verhardt tot roepen, eisen en verwijten. En de schaarse overgebleven woorden verworden tot grimmig zwijgen. Dan is de oorlog dichtbij. Zo leert ons de escalatieladder van Glasl. (https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Escalatieladder)
In de kakofonie van het geweld is het fluisteren van het begrip voor de andere partij niet langer te horen. De kille taal van vijandschap trekt scherpe grenzen tussen wij en zij. Eens het dodelijke, verblindende woord ‘vijand’ valt, zijn zelfs de gedachten niet meer vrij. Alle dissonantie wordt de kop ingedrukt. De megafoon van de oorlog overstemt elke zin voor nuance. Ieder wordt gedwongen een kant te kiezen. De botte bijl van het bevel wordt van hoog naar laag doorgegeven tot bij de soldaat die de trekker overhaalt. En niemand in die lange ketting van beslissingen die de geldigheid van de orders in vraag stelt. Een dode kan je niet meer overtuigen. Die spreekt je ook niet tegen.
Wie een oorlog in gang zet, krijgt gemakkelijk de naam van gestoorde tiran, maar die benaming brengt het einde van de oorlog niet dichterbij. Een leider die een oorlog begint, weet echt wel wat voor een humanitaire catastrofe hij aanricht . Oorlog gaat over doden en vernielen. Oorlog is per definitie destructief.
Het is niet de waanzin die hen drijft, die ‘masters of war’, maar eerder de angst voor een bedreiging van hun macht. Naast eerzucht en eigenwaan, gecombineerd met tunnelvisie en kille berekening. Een som die per slot van rekening doorgaans niet blijkt te kloppen. Voor wie kickt op macht, zijn er geen verboden wapens. Vooral als hij op verliezen staat, is hem geen enkel wapen te vreselijk of te onmenselijk. Alleen mensen maken wapens.
Ondanks de doden, de verminkingen en het aangedane onrecht zullen we uiteindelijk toch weer met de ‘vijand’ moeten gaan praten, van mens tot mens. Om onze conflicten te ontmijnen en wederzijds schuld te erkennen. Alleen al omdat er een klimaatontsporing op ons afkomt die zich niets aantrekt van onze meningsverschillen. Een klimaatverstoring die door de oorlog nog extremer geworden is en die we als mensheid alleen door samenwerking kunnen overleven.
In het handvest van UNESCO staat de volgende basiszin: “ Since wars begin in the minds of men, it is in the minds of men that the defences of peace must be constructed. “ Maar de bedaarde stem van de rede alleen zal niet volstaan om de oorlog uit te bannen. We zullen ook de taal van het hart moeten laten spreken. Emotionele littekens helen moeilijk. Daarvoor is meer nodig dan de letters van een vredesverdrag.
Laten we een voorbeeld nemen aan de morele kracht van Nelson Mandela en het mededogen en de vergevingsgezindheid van Desmond Tutu. Dankzij hun Verzoeningscommissie zijn de verschrikkingen van de Apartheid in Zuid-Afrika geen etterende wonden gebleven. De daders zijn ter verantwoording geroepen, maar daarna is de bladzijde omgedraaid. Wij hoeven geen engelen te zijn. Het volstaat de kracht van het respect en van de menselijkheid te laten primeren. Onder meer door leiders te kiezen die aan die normen beantwoorden. En in ons eigen gedrag die standaarden hoog te houden.
Guido Ooghe
Pedagogisch Medewerker Unesco Platform Vlaanderen
