Zowat overal in Europa (laat ik mij daartoe beperken) heeft extreemrechts (?) le vent en poupe zoals dat heet in het Frans, de wind in de zeilen. Gaat het daarbij tijdens verkiezingen louter om een proteststem van burgers die zich niet gehoord voelen, of kiest dat deel van de bevolking bewust en expliciet voor een politiek van eigen volk eerst, uitsluiting van het vreemde, soevereiniteit en autoritair leiderschap? En vertolken die leiders wat er al onder de bevolking leeft, of bieden zij een ideologie en concepten aan, waar de mensen dan voor tekenen? Is Trump een fascist? (Gezien de koloniale verhouding met de Verenigde Staten, is dit ook relevant voor Europa.)

Het zijn vragen die alom gesteld worden sinds de recente verkiezingsoverwinning van Geert Wilders in Nederland, maar waar bollebozen allerhande zich al geruime tijd het hoofd over breken, en die met het oog op de verkiezingen die volgend jaar op veel plekken gaan plaatsvinden, steeds acuter worden. Verwijzingen naar het historische fascisme of nationaalsocialisme zijn in het Nederlandse nationaal-populisme vrijwel afwezig. Maar bij het Front National dat zich nu Rassemblement national noemt, bij het Vlaams Blok dat zich omtoverde tot Vlaams Belang, bij Alternative für Deutschland, en bij al wat daar omheen zwerft van Eric Zemmour tot Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), zijn de referenties aan ideeën en figuren uit de glorietijd van fascisme en nationaalsocialisme wel degelijk aanwezig. Daarom is het verstandig te blijven kijken naar Italië, waar in 2022 Fratelli d’Italia aan de macht kwam, een partij die duidelijk haar wortels heeft in het historische fascisme van Mussolini.

Voor veel Italiaanse intellectuelen was de uitslag van de parlementsverkiezingen van 25 september 2022 – hoewel ruimschoots aangekondigd – een schok. Een van de mensen die proberen te formuleren wat zij ervan begrijpen, is de filosofe Donatella Di Cesare. In Jacobin Italia N°17 stelt zij dat Giorgia Meloni aan de macht kon komen omdat zij er in slaagde duidelijk te maken dat zij de belangen van de ‘élite’ kon dienen terwijl zij zich toch tegelijk presenteerde als de uitdrukking van het volk. Op die dubbelheid in het fascisme is door politiek analisten al vaak gewezen, maar als je de polls en de analyses in Nederland mag geloven was dat ‘dienen van de belangen van de élite’ nou juist niet de reden om de nationaal-populistische toer op te gaan. Integendeel zelfs. Wat manifest overblijft is dus ‘de uitdrukking van het volk’. Hier verwijst Di Cesare dan naar de term die door historicus Enzo Traverso werd gemunt, postfascismo, een begrip dat in de Italiaanse context redelijk evident is, maar toch ook doet nadenken over de situatie in België, Frankrijk, Duitsland.

Enzo Traverso had het in 2019 over de nieuwe ‘gezichten’ van het fascisme. Dat  wil niet meer lijken op Mussolini, Hitler of Franco,  en lijkt ook afstand te nemen van het systeem van totalitaire terreur. Traverso maakt een onderscheid tussen neofascisme (als het gaat om groepen die zich expliciet beroepen op het oude fascisme, denk aan Voorpost in België en Nederland, of de Azov Brigade in Oekraïne), en postfascisme, dat een veel bredere hedendaagse lading dekt. Het gebruik van post moet wijzen op een combinatie van continuïteit en transformatie: het gaat om een wolk van groepen, organisaties, partijen, bewegingen, … die hun inspiratie halen uit het fascisme, maar die achtergrond en oorsprong verhullen. Di Cesare wijst erop dat, ondanks de metamorfoses en de verschillen met de historische voorbeelden, de term fascisme enerzijds ongeschikt is om de actuele fenomenen te begrijpen, maar anderzijds ook onmisbaar. Omdat je niet weet hoe dat nieuwe ‘extreemrechts’ of ‘radicaal rechts’ zich verder gaat ontwikkelen, kan provisoir de term postfascisme worden ingezet.

‘Het volk heeft gesproken’, blijft Wilders herhalen. Je kan waar Giorgia Meloni of Viktor Orbán of Geert Wilders voor staan nationaal-populisme noemen, maar Donatella Di Cesare geeft de voorkeur aan sovranismo: de wil om de nationale soevereiniteit te verdedigen (tegen de élite die werkt aan omvolking, tegen ‘Brussel’, tegen woke en de migratiestromen die de culturele eigenheid van het volk bedreigen en ondermijnen, …). Maar, zegt zij, ‘de natie is een prepolitieke samenhang, gekenmerkt door linguïstische, historische en culturele verbanden. Etymologisch heeft de natie te maken met nascere, geboren worden, en verwijst de term naar een gemeenschappelijke afkomst en toekomst. Wanneer de staat zich de natie toe-eigent om er haar eigen territoriale basis van te maken, ontstaat er een krachtige fictie, namelijk die van de etnische homogeniteit.’ Je glijdt weg van de democratie wanneer nationale identiteit en etnische homogeniteit gaan samenvallen. Zo kan je dan heel goed een xenofoob beleid gaan voeren, zonder te alluderen op bloed & bodem, maar puur omwille van de verdediging van de grenzen en de nationale integriteit en van het recht op zelfbeschikking (tegen de dictatuur van Europa). ‘Je begrijpt niet waarom een gemeenschap zou moeten steunen op genetische afkomst eerder dan op de deelname van burgers die hun rechten uitoefenen’, meent Di Cesare.

‘De koers richting ultrarechts lijkt niet te stoppen’, schrijft zij nog. ‘Het is alsof er in een zaal paniek uitbreekt en iedereen in verwarring naar een uitgang holt, soms zonder te weten waarom juist, alleen maar voortgedreven door de stroom. Het kapitaal heeft wel zonder enige aarzeling gekozen. Het centrum laat zich op sleeptouw nemen, net zoals links, dat besmet is door een behoudende passiviteit die tot haar eigen uitsterven kan leiden.’

2024 is in België een belangrijk verkiezingsjaar: Europese, nationale, regionale en gemeenteraadsverkiezingen. Vijftien jaar geleden schreef ik op mijn toenmalig blog regelmatig over Bart De Wever als het ‘kleine broertje’ van Philip (Filip) Dewinter en Vlaams Belang. Later werd De Wevers N-VA de grootste partij, want geschikter voor het salon, maar sinds ruim een jaar wijzen polls en enquêtes erop dat het origineel van ‘Eigen volk eerst’ weer de bovenhand haalt op de gefatsoeneerde versie. Burgers die niet gehoord worden? In de media en zeker op de soosjals (leuk, Japke-d. Bouma) hoor je niet anders dan burgers die niet gehoord worden. Iedereen die nu wordt gevraagd waarom zij/hij voor Vlaams Belang kiest, weet maar al te goed waar die partij voor staat, wat haar achtergrond is en waar haar wortels liggen. Ook bij scholieren en de jongste kiezers blijkt overigens uit enquêtes een afkeer van de democratie te leven èn een voorkeur voor een sterke leider. Postfascisten zeilen een mooie toekomst tegemoet.

https://rivieren-en-meren.online/2023/12/16/postfascisme/

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier