Wanneer de Grondwet meer is dan een vodje papier
Het is terug alle hens aan dek wat betreft de Portugese economie. Politieke crisissfeer, de Troika onverwijld terug naar Lissabon, de grootste oppositiepartij die ineens geen verkiezingen meer eist… Niet de massale betogingen en woede van de bevolking van 2 maart was de oorzaak, noch de recentste statistieken over werkloosheid en uitdiepende recessive. Het problem was dat het Grondwettelijk hof de laatste begroting ongrondwettelijk verklaard had. 1,300 miljard aan besparingen kunnen niet doorgaan, waardoor alle akkoorden met de Troika terug op de helling komen te staan.
Het grondwettelijk hof besliste vrijdag dat verschillende van de besparingsmaatregelen van de begroting voor 2013, het gelijkheidsbeginsel en het proportionaliteitsbeginsel schonden. Concreet ging het om het de afschaffing van het vakantiegeld van werknemers in de publieke sector, het afschaffen van vakantietoelage voor gepensioneerden, het invoeren van inkomstenbelasting op ziekte- en werkloosheidsuitkeringen en het afbouwen van het arbeidsstatuut van onderzoekers. Daarmee wordt de regering verplicht 1300 miljoen euro besparingsmaatregelen uit de begroting te halen.
Tegelijkertijd verklaarde het andere besparingsmaatregelen, zoals de tax op pensioenen boven 1350 euro, de verlaging van de lonen in de publieke sector, de verhoging van de inkomstenbelasting en de besparing op overuren, goed voor 4,4 miljard aan besparingen wel als grondwettelijk.[i]
Voor de rechtse regering van premier Passos Coelho betekent dit echter slecht nieuws. De 1300 miljoen maakten immers deel uit van de akkoorden met de Troika. Sinead O’Connor, woordvoerder van de Europese Comissie liet al weten dat de uitspraak van het Grondwettelijk hof alle eerder gemaakte afspraken annuleert. De volgende tranche van 2100 miljoen euro “hulp” van de Troika, die werd gegarandeerd na de 7e evaluatie van de Troika, begin vorige maand, wordt “on hold” geplaatst. Bij die 7e evaluatie had de Troika reeds geëist dat Portugal tegen eind april 2 miljard aan extra structurele besparingen zou aankondigen tegen eind april. Hierbij komen dus 1,3 miljard aan extra besparingen deze maand . Tegelijk worden de delegaties van de Troika, de EC, het IMF en de ECB terug naar Lissabon gestuurd, op minder dan een maand sinds de vorige missie.[ii]
Terwijl Europa en het IMF Portugal sterk onder druk zetten, lijkt de Portugese regering verder haar rol als “beste leerling van Angela Merkel te willen spelen”. Hoewel de premier vorige week het Grondwettelijk hof sterk onder druk zette, onder andere door te dreigen met ontslag, bleek dit voorlopig een loos dreigement en verklaarde hij de uitspraak van het hof te respecteren, “zoals het hoort in een rechtsstaat”. Tegelijkertijd liet hij echter weten de uitspraak onder andere uiting gaf van “een tekort aan realisme” bij het hof, dat het “geen rekening houdt met de omstandigheden”, dat de uitspraak in de toekomst kan leiden tot het “in vraag stellen van belangrijke waarden in de grondwet”, “ernstige consequenties voor het land”, en “het leven van de portugezen zal bemoeilijken”. Toch stelde hij dat Portugal de gemaakte afspraken met de Troika volledig zou nakomen. Bovendien stelde hij dat na de uitspraak van het Grondwettelijk hof er geen alternatief bestaat dan verder te snijden in de publieke sector. [iii]
Concreet werden, opnieuw, de gezondheidssector, het onderwijs en de werkloosheidsuitkeringen naar voor geschoven als sectoren waar de extra 1300 miljoen gehaald zou worden. In het geval van het onderwijs komen deze besparingen bovenop de duizenden ontslagen die al gevallen zijn in deze sectoren, en zouden onder andere een privatisering van scholen betekenen, het optrekken van de inschrijvingsgelden, het vergoten van de klassen. Het IMF raad ook aan om 50.000 leerkrachten te ontslaan. Dit komt reeds boven de sluiting van duizenden buurtscholen gedurende de laatste jaren, de aanwervingsstop voor jonge leerkrachten en de stopzetting van tijdelijke contracten.
De nieuwe besparingen zullen bovendien de sociale en economische crisis in het land versterken. Zonder de bijkomende maatregelen zou het overheidstekort reeds 5,5 % bedragen, terwijl de economie verder zou krimpen, met 2,3 procent volgens de nieuwe schattingen van de nationale bank. Dit komt boven de krimp van 3,2 procent in 2012[iv], en 1,6 in 2011[v]. IMF-delegatieleider Abebe Selassie in Lissabon, stelde ondertussen dat de werkloosheid veel sterker is gestegen dan werd verwacht. 16,4 procent van de actieve bevolking is dit jaar werkloos, alleen al in 2012 gingen 205.000 jobs verloren.[vi] Toch blijft de regering volharden in de recepten die tot nog toe de situatie van de economie enkel verslechterden, terwijl de toekomstperspectieven allesbehalve verbeteren, zowel op vlak van werkloosheid, sociale welvaart en economische activiteit, maar ook op vlak van begrotingstekorten en publieke en private schuldopbouw.
Tegelijkertijd wordt eender welke vorm van kritiek of alternatieven vanuit oppositie afgedaan als radicalisme en populisme, zelfs de “geweldadige onthoudingen” en zwijgende oppositie van de PS. Bovendien dreigt men ermee dat de kritiek op de besparingen door de oppositie een tweede bailout (of reddingsplan) dichterbij brengen.
De oppositie verwijt de regering dan ook de uitspraak van het grondwettelijk hof verder te willen gebruiken om een extra neoliberaal, ideologisch gestuurd offensief in te zetten, gesteund door de Europese Commissie. Terwijl de PS van Seguro de uitspraak van het Grondwettelijk hof aangrijpt om een heronderhandeling van de betalingstermijnen te vragen bij Europa, om de besparingen in de tijd te spreiden, wat meer ruimte zou moeten laten voor groei, lijken er steeds meer stemmen op te gaan om de akkoorden met de Troika op te blazen.
Er blijkt geen enkel sociaal draagvlak te bestaan voor extra besparingen in de sociale sectoren. Besparingen in de gezondheidszorg kunnen slechts op de steun rekenen van 1 procent van de bevolking, besparingen in de sociale zekerheid op 5 procent. Tegelijk vind 36 procent van de Portugezen dat er geknipt moet worden in de betaling van rentelasten, 57 procent vind dat er moet bespaard worden in de Publiek-Private Partnerschappen en 33 procent in defensie. Dit zijn exact de domeinen waar de Troika en de regering niet willen aankomen. Hieruit blijkt duidelijk het klassenconflict binnen de Portugese samenleving. Een politieke en economische elite die private financiële contracten wil garanderen, een meerderheid van de bevolking die haar sociale rechten en levensomstandigheden wil garanderen.[vii]
Het ongenoegen bij de bevolking hierrond bleek ook al met de betoging van 2 maart, die volgens de organisatoren, het platform “Que se lixe a Troika” (Fuck the Troika), onder de titel “Het is het volk dat heerst”, een verwijzing naar Grandola, het lied van de anjerrevolutie, 1 miljoen mensen op straat bracht. Deze positie werd deze week versterkt door verschillende toonaangevende economen; onder andere nobelprijswinnaar Paul Krugman adviseerde Portugal tegenover de nieuwe besparingen met de volgende woorden: “Just say Nao!”[viii]
Hierbij moet gezegd worden dat Krugman een correcte analyse maakt van het feit dat het probleem van de perifere economieën in de Eurozone, zoals Portugal, geen probleem is van een kwistige overheid, waarin bespaard zou moeten worden. Integendeel, Portugal is al sinds lang één van de beste leerlingen in de Europese klas, zowel qua het nakomen van privatiseringen, als het controleren van publieke uitgaven, als het nakomen van de landbouw en visserijhervormingen… én nét dat is het probleem; omdat net de Europese constructie een groot deel van het probleem vormt.
Men mag niet uit het oog verliezen dat het probleem in de PIGS pas ontstond ná de Globale Financiële Crisis. Voordien was met de overheidsfinanciën van deze economieën weinig aan de hand (behalve in het geval van Griekenland allicht). Het zijn de zwakte van de reeële economie, de door Europa opgelegde redding van de banken en de terugval van overheidsinkomsten door de grote recessie die het land in de problemen brachten. De zwakke positie van de economie is bovendien grotendeels het gevolg van de Europese constructie, met het wegvallen van budgetaire en monetaire instrumenten, het liberaliseren van de economie, het subsidieren van het stopzetten van productie in landbouw en visserij, de dynamiek van geografische concentratie in het centrum van Europa, etc.
De Europese constructie was in eerste instantie een project van de Europese economische elites. Het was een project van eengemaakte markten en liberalisering, een project van flexibilisering van de arbeid, een poging om via technocratie te ontsnappen aan democratische nationale druk. Het is echter ditzelfde project dat vandaag de opgebouwde publieke en private schulden onhoudbaar maakt, en de eengemaakte markt, de euro en de hele Europese constructie ondergraaft.
[i] http://www.publico.pt/n1590313
[ii] http://www.publico.pt/politica/noticia/constitucional-chumba-corte-de-subsidio-de-ferias-de-funcionarios-publicos-e-dos-pensionistas-1590313#/2
[iii] http://www.publico.pt/politica/noticia/discurso-integral-do-primeiroministro-1516375
[iv] http://www.bportugal.pt/pt-PT/EstudosEconomicos/Publicacoes/BoletimEconomico/Publicacoes/projecoes_p.pdf
[v] http://www.jornaldenegocios.pt/economia/detalhe/economia_portuguesa_cai_16_em_2011_act.html
[vi] http://www.tvi24.iol.pt/economia—emprego/emprego-trabalho-postos-de-trabalho-ine-empregos/1428183-6374.html
[vii] http://www.dinheirovivo.pt/Economia/Artigo/CIECO110144.html
[viii] http://www.publico.pt/economia/noticia/krugman-sobre-austeridade-em-portugal-just-say-nao-1590546