Bij wijze van
inleiding op het  Op de Internationale
Arbeidsconferentie legt de directeur-generaal – Guy Ryder tegenwoordig – telkens
een rapport voor, ter plenaire bespreking  in de grote zaal van het Paleis van de
Verenigde Naties.  Met deze keer, eerder
ongebruikelijk, een deelrapport over één specifiek thema, het migratievraagstuk:
Fair migration. Setting an ILO agenda (http://www.ilo.org/ilc/ILCSessions/103/reports/reports-to-the-conference/WCMS_242879/lang–en/index.htm).
 Dat de IAO dit jaar het voorzitterschap heeft van de Global Migration
Group van de Verenigde Naties is daar niet vreemd aan (http://www.ilo.org/global/topics/labour-migration/WCMS_241411/lang–en/index.htm).

Van weldaden tot misdaden

Het rapport van de
directeur-generaal is erg synthetisch, maar in zijn beknoptheid ook bijzonder verhelderend
en uitdagend.  Kort en krachtig dus.  Ryder laat hier op de Conferentie trouwens
geen gelegenheid voorbijgaan om de aandacht te vestigen op dit rapport en om de
noodzaak te onderlijnen van een debat ten gronde over de groeiende
migratiestromen, in almaar complexere patronen en steeds nieuwe vormen.   Met zijn weldaden, maar ook zijn misdaden. En
dus wil hij van de Conferentie de komende dagen ook horen wat zij willen dat de
IAO er aan kan en moet doen.

232 miljoen arbeidsmigranten, wereldwijd

In elk geval discussiestof
genoeg in dat rapport. Met  een reeks
opvallende vaststellingen. Niet altijd nieuw, maar globaal wel uitdagend.

1.   De migratiestromen
zijn toegenomen.  Geen enkel land
ontsnapt nog aan migratie, emigratie en/of transit.  Het heeft er toe geleid dat vandaag al 231,5
miljoen arbeidsmigranten kunnen worden geteld, 3% van de werkenden in wereld, 57
miljoen meer dan in 2000.  De aangroei
van het aantal arbeidsmigranten in het eerste decennium van dit nieuwe
millenium, was  trouwens dubbel zo sterk als
die in de jaren ‘90.  En dat aantal arbeidsmigranten
zal onvermijdelijk blijven toenemen. 
Omdat mensen hun leven willen verbeteren. Omdat vergrijzende
samenlevingen migranten nodig hebben.  En
omwille van de vele conflicthaarden en repressieoorden. Met bovenop nog eens de
klimaatvluchtelingen.

2.   Die
migratie wordt teveel voorgesteld als een massale trek van Zuid naar Noord, van
arm naar rijk.  De ontwikkelde landen
huisvesten echter maar 51% van de arbeidsmigranten.  En dat aandeel zal verder verminderen nu de
migratie naar die landen de laatste jaren is vertraagd.  In de periode 2000-2013 ging 57% van de
migratiestromen van Zuid naar Zuid.  Neem
alleen al het Midden-Oosten, met een jaarlijkse toename van de immigratie met
6,9%, tegen nog geen 0,8% in de jaren ’90. 
Het zijn maar onderdelen van een ongezien complex migratiepatroon, stelt
het rapport, met verwijzing naar die verhelderende cirkelgrafiek van Nikola
Sander over de grote migratiestromen (http://www.global-migration.info/).  En waaruit blijkt dat de grootste stromen
gaan van Zuid-Azië naar West-Azië en van Latijns- naar Noord-Amerika.  Met bovenop ook zeer belangrijke bewegingen
binnen Afrika, Zuid-Oost-Azië, Zuid-Azië en Centraal-Afrika.

3.   Bij
arbeidsmigranten denk je spontaan aan mannen die hun geluk zoeken, resp. hun
ongeluk ontvluchten.  48% zijn echter
vrouwen.  In Europa, de Amerika’s en de
Oceanië zijn het zelfs in meerderheid vrouwen.  In Azië anderzijds gaat het maar om 41,6% van
de migratie.  Migratie wordt ook vaak
voorgesteld als een zaak van jongeren. 
Dat klopt, de meeste migraties gebeuren tussen de 20 en de 34 jaar.  Al moet ook dat plaatje worden genuanceerd.  Enerzijds is het aandeel
arbeidsmigranten  jonger dan 30 jaar,
sterk gedaald, van 39% in 2009 naar 32% in 2013.  En er zijn ook sterke verschillen tussen de
regio’s.   Arbeidsmigranten in de landen
in ontwikkeling zijn merkelijk jonger dan arbeidsmigranten in de ontwikkelde
landen: 70% van de arbeidsmigranten boven de 60 jaar leeft in de ontwikkelde
landen.

4.   Die
migratiestromen hebben sowieso economische baten, zowel voor het land van
herkomst als het land van tewerkstelling. Maar het blijft moeilijk de publieke
opinie daarvan te overtuigen.  Uit
onderzoek blijkt dat de mensen het aantal migranten in hun land vaak
overschatten.  Ze denken dat migranten
meer uit de sociale zekerheid halen dan ze er toe bijdragen, terwijl het
eigenlijk andersom is.   Zoals ze vaak
ook de negatieve effecten overschatten van een versoepeld immigratiebeleid op
hun lonen of tewerkstellingskansen. En dat alles versterkt door het politieke
debat in veel landen, dat de negatieve houdingen ten aanzien van migratie
eerder versterkt.  Bovenop is er nog de
verslechtering van de arbeidsmarkt, waarbij migranten – tegen alle feiten in –
als deel van het probleem worden gezien. 
Het verklaart waarom het beleid in veel landen meer evolueert in de
richting van verstrenging van de toegang, dan dat het in functie staat van de
overduidelijke economische baten.  

5.   Tegelijk
moeten we ook niet bij de erkenning van de economische baten in de val van
overdreven simplificatie trappen, stelt het rapport, waarbij vrij verkeer van
werknemers dan wordt voorgesteld als het natuurlijke corollarium van het vrij
verkeer van goederen, diensten en kapitaal, om ongehinderd en onoverwogen
arbeid te kunnen verplaatsen naar de locaties waar ze nuttigst kunnen worden
ingezet.  Nu, hoe dan ook zullen
individuele landen de immigratiestromen blijven controleren, spijts de
keerzijde van de problematiek van mensen zonder papieren (met 11 miljoen in de
Verenigde S  Maar wat in geen geval is
dat dit nationale migratiebeleid afbreuk doet aan waarden van gelijkheid,
diversiteit en non-discriminatie.  Met
een scherpe uithaal ook naar het oprukkende racisme en xenofobie dat dit debat
vergiftigt.

6.   Die mix
van economische baten maar publieke en politieke aarzeling maakt dat het
migratiebeleid in veel landen niet meer kan worden herleid tot een simpele
keuze op een continuüm van open of gesloten deuren.   In de plaats krijg je een variëteit van
migratieschema’s, met uiteenlopende beperkingen qua duurtijd, kwalificatie of
andere criteria.  Met ook uiteenlopende
beperkingen qua rechten op gezinshereniging of mobiliteit voor
arbeidsmigranten.

7.   Het rapport maakt zich in het bijzonder zorgen
over de geneigdheid in het beleid en de samenleving om arbeidsmigranten te zien
als de gatenvullers, “die bereid zijn de
jobs in te vullen die de eigen burgers niet meer willen uitoefenen”. En
waarbij men niet schuwt die dan ook qua sociale en burgerrechten een tweederangsbehandeling
te geven.  Met dan de centrale zinsnede
in het rapport: “De toekomst van
arbeidsmigranten zou er niet mogen in bestaan, noch hoeft er in e bestaan, dat
het een internationaal mobiele reserve van tweederangsarbeiders wordt. Het
alternatief is een agenda voor rechtvaardige migratie voor allen.

Rigths-based approach

Om al die redenen,
stelt Guy Ryder, moet migratie hoog op de agenda van IAO staan.  Waarbij hij alvast acht richtingen aangeeft
voor verder debat.

1.   Migratie
moet een optie zijn, geen verplichting. En daarom eerst en vooral waardig werk in eigen land. Waaraan de
arbeidsmigranten die al vertrokken kunnen helpen met het geld dat ze
terugstorten, in totaal geraamd op 404 miljard jaarlijks, drie maal zoveel als
de totale investering in ontwikkelingshulp. Op voorwaarde dat ze zekerheid
krijgen over de benutting van het geld. 
En dat dit geld kan geörienteerd worden naar de nuttigste investeringen
voor jobs en ontwikkeling.  Waaraan ook
arbeidsmigranten die terugkeren kunnen helpen, mede door de ervaring en
vaardigheden die ze in het buitenland hebben verworven.

2.  
In het
kader van de regionale integratieprocessen (zoals in Europa) kan het vrij
verkeer van werknemers worden bevorderd, globaal of selectief, te faciliteren
door overdraagbaarheid van sociale rechten en wederzijdse erkenning van
kwalificaties.

3.   De
samenwerking tussen landen kan verbeterd worden door meer en betere bilaterale
migratieakkoorden, gericht op een waardige behandeling van de migranten en
recht doende aan de belangen van zowel het land van herkomst als het land van
tewerkstelling.

4.   Er moet
meer gebeuren om de wanpraktijken van private rekruteringsbureaus aan banden te
leggen en de slachtoffers van dergelijke praktijken te helpen, in lijn met de
IAO-conventie 181 over private arbeidsbemiddeling en met het Fair Recrutement Initiative dat al
eerder startte vanuit de IAO.  “De erg intensieve betrokkenheid van private
agentschappen in de rekrutering van werknemers voor tewerkstelling in andere
landen, is al te frequent verbonden met ernstige misbruiken”, stelt het
rapport.  Scherpe taal.

5.   Specifieke
actie is nodig tegen de ergste vormen van misbruik van arbeidsmigranten,
waarbij de grondrechten geweld wordt aangegaan. 
En dat niet enkel door de weinig afdoende bescherming tegen misbruiken,
maar soms ook doordat de migratiestelsels soms zelf kaduuk zijn en misbruik in
de hand werken.  

6.  
De IAO
omhelst al langer de rights–based approach (op rechten gebaseerde
benadering)  voor arbeidsmigranten. Maar
er moet bekeken worden of de set van rechten niet worden gemoderniseerd  of versterkt. 
En ook hoe ze beter kunnen worden gehandhaafd.

7.   De IAO
moet met zijn eigen benadering ook een actieve rol (blijven) spelen in het bredere
multilaterale stelsel, in samenwerking met de andere internationale
instellingen die werken op het migratievraagstuk.

8.     En tot
slot moet de IAO, in alles wat het doet, de tripartiete aanpak, dus samen met de
werkgevers en de vakbonden,  huldigen,  En
dat model ook promoten naar de andere actoren. 
Met ook veel aandacht voor verdere kennisopbouw.

Pas volgende week gaan
we weten wat de diverse landen ervan vinden en welke weg de werknemers en
werkgevers willen uitgaan. 

Paus Franciscus: “globalisering van de
onverschilligheid”

Eén iemand moet al niet
meer overtuigd worden, de paus.  In een
opmerkelijke schriftelijke steunbetuiging van paus Franciscus aan deze
Internationale Arbeidsconferentie (http://w2.vatican.va/content/francesco/en/messages/pont-messages/2014/documents/papa-francesco_20140522_messaggio-ilo.html),  gaat hij heel scherp in wat hij noemt de
massamigratie, ook de link makend met het debat over dwangarbeid op deze
conferentie. 

“Ondanks hun hoop voor een betere toekomst, stoten zij (de arbeidsmigranten, red.) vaak op wantrouwen en
uitsluiting. Om nog te zwijgen van de tragedies en rampen”, stelt de paus,
een verwijzing ook naar de scheepsramp van Lampedusa, die 366 vluchtelingen
doodde, door de paus toen al ook een schande genoemd.  Waarbij Franciscus vervolgens ingaat op de
migranten die dat overleven: “Na zoveel
opofferingen mislukken deze mannen en vrouwen er dan nog in waardig werk te vinden
en vallen ze als slachtoffer van een zekere “globalisering van de
onverschilligheid”.   Hun situatie stelt
hen bloot aan bijkomende gevaren zoals de horror van de mensenhandel,
dwangarbeid en slavernij.  Het is onaanvaardbaar
dat slavernij in onze wereld gemeengoed werd. 
Dit mag niet blijven duren! Mensenhandel is een gesel, een misdaad tegen
de menselijkheid.  Het wordt tijd dat we
onze krachten verenigen en samenwerken om de slachtoffers te bevrijden en deze
misdaad, die ons allen raakt, van individuele families tot wereldgemeenschap”. 

Had de Internationale
Arbeidsorganisatie maar meer van dat soort supporters.

Chris Serroyen

PS.  Hoe
zit het hier trouwens op de Internationale Arbeidsconferentie met de discussie
over dwangarbeid?  Meer daarover in een
volgend blogbericht van Kris Fortie, die voor het ACV deze discussie volgt.