Het ziet ernaar uit dat pogingen van rechts om staten onder controle te krijgen of de macht erover te behouden door het misbruiken van Justitie in Latijns-Amerika besmettelijk worden. Corrupte individuen infiltreren in de structuren van de staat en leggen beslag op de organismen van Justitie. Eens zover, misbruiken ze Justitie niet meer om recht te laten zegevieren. Integendeel, ze hanteren haar als een wapen om personen die in de weg staan op illegale wijze strafrechtelijk te vervolgen, oppositie uit te schakelen en politieke en financiële macht te bestendigen. Justitie wordt gepolitiseerd.
In Guatemala bij voorbeeld werden een dertigtal integere rechters, magistraten, advocaten en journalisten achter de tralies gezet, indien ze zich niet al op voorhand in veiligheid in het buitenland hadden gesteld. In Ecuador werd zelfs de inheemse president Pedro Castillo door het Congres ontheven van de macht en gevangen gezet.
Een aantal elementen vallen op. De ‘coupplegers’ zijn meestal individuen, partijen en functionarissen van de staat die er een rechtse tendens op nahouden en sociaaldemocratische regeringen en presidenten proberen ten val te brengen.
In gezelschap van fundamentalistische kerken
Nog een opvallend element. Presidenten en overheidsfunctionarissen die een loopje nemen met de democratie en de rechtstaat zoeken en krijgen massaal steun van de fundamentalistische kerken. In Argentinië kwam onlangs de ultraconservatieve Javier Milei aan de macht. Hij overhandigde eenzijdig 170 miljoen aan de evangelische pastor (die hem steunde in de campagne) voor de aankoop van voedsel voor 723 pastores over het land verspreid. Daarop waarschuwde de Commissie van de Bisschoppenconferentie dat ‘honderdduizenden gezinnen’ in het land problemen hebben met het vinden van voedsel en dat ‘alle gemeenschapskeukens, parochies, evangelische kerken en volksbewegingen onverwijld hulp moeten krijgen.’
Juan José Tamayo, een Spaanse theoloog die thuis is in de bevrijdingstheologie, legt de banden uit tussen president Nayib Bukele en de fundamentalistische kerken in El Salvador. ‘Bukele is gijzelaar van de fundamentalistische evangelische sectoren. Zij zijn het die zijn repressieve, autoritaire en uiteindelijk antidemocratisch beleid religieus legitimeren sinds zijn aantreden als president in 2019. In december 2018, aan de vooravond van de afsluiting van de verkiezingscampagne voor het presidentschap, beloofde kandidaat Bukele aan een groep evangelische predikanten om een Secretariaat van Waarden op te richten in lijn met de morele opvoeding die ze in hun kerken onderwijzen. Bij zijn inhuldiging als president van de republiek op 1 juni 2019 nodigde hij de Argentijnse evangelische dominee Dante Gebel uit om een gebed te leiden. Die man is pastor van de River Church in Anaheim, Californië en zanger in massastadions, waar hij tot 100.000 mensen samenbracht. Bukele liet begin februari dit jaar zichzelf herkiezen voor het presidentschap ondanks het feit dat de eigen grondwet opeenvolgende ambtstermijnen verbiedt.
Minder dan een maand voor de algemene verkiezingen die op 25 juni 2023 in Guatemala plaats grepen, besloot de toenmalige corrupte president Alejandro Giammattei om de leiders van evangelische kerken te bevoordelen door het proces te vereenvoudigen voor het verkrijgen van de wettelijke status die ze nodig hebben om als verenigingen geregistreerd te worden bij de staat. Daarmee hoopte hij stemmen te winnen voor zijn partij. Dat was niet de eerste gunst die hij aan evangelische kerken, vooral pinksterbewegingen, verleende. Begin 2022 ontsloeg hij meer dan 40.000 evangelische kerken en tempels die actief waren zonder geregistreerd te zijn bij het Ministerie van Milieu van het betalen van boetes van 5.000 quetzales. Daardoor miste de staat 200 miljoen quetzales voor de schatkist. ‘In mei zal ik op mijn knieën gaan en God vragen om mij te verlichten bij het kiezen van de nieuwe procureur-generaal,’ zei de president ten tijde van de vrijstelling van de boetes. Drie maanden later herkoos hij Consuelo Porras als hoofd van het Openbaar Ministerie. Zij wordt beschuldigd van een hoge graad van corruptie en functioneert als de spil van de pogingen tot een juridische staatsgreep. Ze werd op de sanctielijst Engel van de VS geplaatst.
In Guatemala dreigde de rechtstaat onderuit te gaan
Guatemala was goed op weg om de strijd tegen straffeloosheid en corruptie aan te binden. Het panorama was zo gortig dat in 2007 de regering van toen de oprichting aanvaardde van een internationale commissie tegen de straffeloosheid in het land in samenwerking met de Verenigde Naties en het Openbaar Ministerie. Het intensieve juridische onderzoekswerk van de commissie leverde uitgebreide positieve resultaten op. Onder meer werden een paar honderd zwaargewichten, die normaal zouden vrij rondlopen, achter de tralies gezet. Het werk was zo effectief dat het in 2019 ook op het vel zat van de toenmalige president Jimmy Morales. De corrupte president maakte een einde aan de werking van de commissie en joeg de buitenlandse juristen en magistraten het land uit. Meteen greep een heksenjacht plaats, gekenmerkt door wraakacties. Het justitieapparaat, zoals het grondwettelijk Hof, het Hooggerechtshof, het Openbaar Ministerie, het Congres en later het Hoog Kiestribunaal werden stuk voor stuk gekaapt door machtige corrupte individuen die op die manier de instellingen van de staat infiltreerden en van binnen uit bestuurden. Vooral integere rechters, magistraten en advocaten die meewerkten met de internationale commissie werden vervolgd en gevangen gezet, indien ze al niet op tijd het land konden ontvluchten. Tevens gingen kritische journalisten voor de bijl. Ook ter gelegenheid van de nationale verkiezingen voor president, gouverneurs en gemeenten in juni 2023 kwamen de corrupte individuen in actie. Toen bleek dat een sociaaldemocratische partij de tweede ronde haalde op 25 juni vorig jaar en nog eens de uiteindelijke overwinning behaalde op 20 augustus, werden meteen alle mogelijke staatsinstellingen in stelling gebracht om te beletten dat de verkozen president de macht zou overnemen op 14 januari dit jaar. Ze gingen zelfs zover om de winnende partij de Semilla Beweging op te schorten en zo de volksvertegenwoordigers van de partij die zetelen in het Congres te degraderen tot ‘onafhankelijken.’ Mede dankzij de druk van de VS en de Europese Unie kon president Bernardo Arévalo op de voorziene datum toch nog de scepter overnemen van de vorige – corrupte – president.
Massale opsluiting in El Salvador
De Salvadoraanse president Nayib Bukele, kandidaat voor de partij ‘Nieuwe Ideeën’ riep zichzelf begin februari dit jaar uit tot winnaar van de presidentsverkiezingen. Hij liet een gevangenis bouwen met 40.000 plaatsen en wordt beschouwd als ‘s werelds kampioen van de ijzeren vuist. Daardoor is hij een voorbeeld geworden voor extreemrechtse politici in Latijns-Amerika. Volgens de conservatieve Argentijnse krant La Nación gaf Bukele toe dat hij gesprekken voerde met de in december vorig jaar verkozen ultrarechtse Argentijnse president Javier Milei. Hij zei hij dat er contacten zijn voor samenwerking tussen de twee regeringen. Hij verwachtte echter dat ‘het veiligheidsprobleem van Argentinië niet zo dringend is als dat van El Salvador.’ Tegelijk is Bukele razend populair bij grote delen van de bevolking, dankzij zijn gewelddadige aanpak van de misdadige jeugdbendes, die het land teisterden. Dat zal ook wel een van de belangrijkste redenen zijn waarom hij ongestraft de grondwet kon overtreden. De Salvadoraanse grondwet, van kracht sinds 1983, verbiedt de onmiddellijke herverkiezing van presidenten. Toch werd Bukele door het Hoog Kiestribunaal in staat gesteld om zichzelf als kandidaat naar voor te schuiven voor een tweede termijn door middel van een resolutie die in september 2021 werd uitgevaardigd door de Grondwettelijke Kamer. Zes maanden eerder werd die resolutie voorgesteld door het regeringsgezinde blok in het Congres en goedgekeurd door het Hoog Kiestribunaal. Het is in El Salvador minder duidelijk dan in Guatemala dat hij en zijn regering beslag leggen op het Justitieapparaat om het te misbruiken om kritische individuen en organisaties buiten spel te zetten en zo de corrupte weg op te gaan. Echter al maar meer stemmen wijzen erop dat hij zijn macht misbruikt om onder het mom van de strijd tegen de jeugd- en drugbendes ook politieke tegenstanders te neutraliseren.
Oorlog tussen staatsinstellingen in Colombia
Net als in Guatemala waar de activiteiten van integere personen, zoals rechters, magistraten, advocaten en journalisten die kritiek durven te uiten op bepaalde scheve toestanden, tegengewerkt en vervolgd worden, kampt Colombia met pogingen van corrupte individuen en instellingen om het Justitieapparaat te misbruiken en particuliere belangen veilig te stellen. Maar niet alleen in Guatemala en Colombia. Dat weet de progressieve parlementaire fractie van de regeringspartij in Colombia ook en ze verwerpt de heksenjacht tegen progressieve functionarissen van regeringen in Latijns-Amerika.
‘We betreuren het dat, net als in Argentinië, Bolivia, Ecuador en Brazilië, het gerechtelijk onderzoek en het apparaat van administratieve en disciplinaire controle vandaag worden misbruikt, waardoor de democratie wordt ondermijnd en de stabiliteit van de staat in gevaar komt,’ voegde de politieke fractie eraan toe.
President Gustavo Petro riep op tot maximale mobilisatie van het volk in het licht van de breuk tussen de uitvoerende en de gerechtelijke macht als gevolg van een onderzoek dat de procureur-generaal tegen hem uitvoert.
‘Ze hebben besloten tot een institutionele breuk. Als president van de republiek moet ik de wereld waarschuwen voor de overname van het openbaar ministerie door de maffia en het volk vragen om maximale mobilisatie voor fatsoen. Deze breuk tussen de uitvoerende en de rechterlijke macht heeft het punt van maximale wanhoop bereikt, omdat de maffia’s de controle niet willen verliezen over hele afdelingen van het Openbaar Ministerie die ik in gevaar heb gebracht omdat ik een lijst van fatsoenlijke vrouwen heb gepresenteerd,’ benadrukte hij.
Ondertussen heeft de ‘Puebla Groep’ haar diepe bezorgdheid geuit over de campagne om het politieke beleid van de regering van president Gustavo Petro tot een strafrechtelijke zaak te herleiden.
De Puebla-groep is een politiek en academisch forum bestaande uit vertegenwoordigers van Latijns-Amerikaans en Zuid-Europees politiek links dat op 14 juli 2019 werd opgericht in de Mexicaanse stad Puebla. Het hoofddoel bestaat erin om ideeën, productieve modellen, ontwikkelingsprogramma’s en overheidsbeleid met een progressief karakter met elkaar te verbinden. Het forum is samengesteld uit presidenten, voormalige presidenten, politieke en sociale leiders binnen de progressieve beweging, en academici uit negentien Latijns-Amerikaanse landen, Spanje, Portugal en Italië.
Zitten de VS achter de ‘juridische staatsgrepen’ in Latijns-Amerika?
De rechterlijke macht in stelling brengen om democratisch gezinde personen en instellingen te ondergraven lijkt vandaag in Latijns-Amerika een nieuw wapen te zijn om progressieve regeringen of staatsinstellingen omver te werpen. Sommigen noemen dit verschijnsel zelfs een ‘juridische staatsgreep’ in tegenstelling tot de militaire staatsgrepen van vroeger, die meestal door de VS gesteund werden.
De Boliviaanse ex-president Evo Morales steunde de Colombiaanse president Gustavo Petro, tegen een poging tot een ‘juridische staatsgreep.’ Hij beschuldigde alvast de VS van het bevorderen van dit recent toegepaste wapen in Latijns-Amerika.
‘De ‘gerechtelijke coups’ tegen populaire regeringen in Latijns-Amerika zijn permanent, daar zitten de VS achter. Zij maken gebruik van onderdanige politici en autoriteiten, die zich laten uitkopen en hun land verraden,’ verklaarde hij nog. Hij verwees daarbij naar de pogingen tot een juridische staatsgreep in Bolivia in 2019, toen hijzelf zijn vierde herverkiezing won met ongeveer 43%. Maar de oppositie klopte een klimaat van spanning op, waardoor de strijdkrachten en de politie zijn aftreden eisten om zogenaamd de stabiliteit van het land te garanderen. Hij verwees verder naar Ecuador, Brazilië, Argentinië en Paraguay in de afgelopen jaren. ‘En nu willen ze hetzelfde doen tegen president Petro in Colombia,’ besloot hij.
Voor Evo Morales is er geen twijfel mogelijk, de regering onder leiding van president Gustavo Petro en haar bevolking zijn het slachtoffer van ‘een poging tot een breuk tussen de instellingen van het Openbaar Ministerie en de rechterlijke macht.’ Dit zien we trouwens ook in Guatemala waar de nieuw verkozen sociaaldemocratische president Bernardo Arévalo lijnrecht staat tegenover het ‘Pact van de Corrupten’ dat de staatsinstellingen van Justitie gekaapt heeft.
De voormalige Boliviaanse president drong er bij alle volkeren van Latijns-Amerika op aan alert te zijn om hun president en hun regering te verdedigen die voortkomen uit de wil van het volk en die ‘werken aan de Latijns-Amerikaanse eenheid.’ Hij benadrukte dat magistraten en rechters geen regeringen kunnen omver werpen of politieke bewegingen van het volk verbieden.
Onze belangen
Toch kunnen we ons de vraag stellen of de VS wel degelijk overal achter deze nieuwe vorm van staatsgrepen zitten. Alleszins waar het gaat over regeringen die niet in het gareel lopen.
Voor de VS is de regering van Nayib Bukele in El Salvador een ongeleid projectiel waar ze weinig vat op hebben. Ook Guatemala is dat. De VS hadden weinig pak op de voormalige regering in handen van corrupte individuen, die uitblonken door opeenvolgende ingrepen die als een juridische staatsgreep kunnen gekwalificeerd worden. Toch wilden de VS hen niet te veel tegen de haren in strijken, op het plaatsen van enkelen onder hen op de sanctielijst Engel na. Voor de VS is Guatemala immers zowat het enige land in Centraal-Amerika waarop ze nog kunnen bogen. De VS kampen namelijk met het probleem van de import en export van hun goederen tussen beide oceanen. Mexico is volop bezig met de bouw van een spoorlijn tussen de oceanen. In Panama zijn de VS hun hegemonie op dat vlak kwijt. Nicaragua mikt voor een kanaal op China. Volgens sommige analisten rekenen de VS op Guatemala als mogelijk grondgebied om er hun kanaal te graven. Daarnaast hopen ze dat Guatemala een dam kan opwerpen tegen de uitbreiding van de BRICS. Nogal wat Latijns-Amerikaanse landen lonken naar de alternatieve munt om onder de overheersing van de Amerikaanse dollar uit te komen.
De Dominicaanse socialistische politicus, schrijver en essayist Narciso Isa Conde beweerde het volgende: ‘Naar onze mening wordt het steeds duidelijker dat het maffiose neofascisme en zijn peetvaders in het Witte Huis, de CIA en het Pentagon besloten hebben om naar een institutionele breuk toe te werken, met een nieuwe vorm van staatsgreep zonder de zichtbare aanwezigheid van het leger en de kapitalistische oligarchen, terwijl ze wel ondergronds het samenzweerderig gekonkel manipuleren in het gezelschap van de VS.
De algemene gang van zaken die uit deze uitspraak naar voor komt zal wel kloppen. Toch is enige bijsturing op zijn plaats. In het geval van Guatemala hebben de VS er alles aan gedaan om de juridische staatsgreep niet uit de hand te laten lopen en een verdere uitbreiding een halt toe te roepen. Want met een totaal ongecontroleerd regime zijn de VS ook niet gediend. De eerste en laatste politieke drijfveer van de VS is altijd al geweest: ‘onze belangen’ en die mogen niet in het gedrang komen.
Bronnen:
Colombia. Pacto Histórico exige cese de persecución contra Petro – Resumen Latinoamericano
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
“Franse kernenergie? Ongelooflijk dat hun leugencam... 
