In het stukje Gent waar ik woon, het vroegere dorpje Ledeberg, vroeger gelegen buiten de inmiddels gesloopte Gentse stadswallen, is de kerststal weer geïnstalleerd. Hij staat aan het kerkplein, met levensgrote beelden. Ik heb goede jeugdherinneringen aan de kerststal, en ga graag eens kijken. In het verleden is de stal al eens door vandalen geschonden, en nu is hij voorzien van tralies en een hangslot, met ook nog een omheining eromheen. Maar omheining, tralies en slot voegen een interessante dimensie toe aan het religieuze tafereel. Ik moet meteen denken aan vluchtelingen en gesloten asielcentra. Door mijn katholieke opvoeding associeer ik de kerststal met vrede, met sympathie voor de kleine man en de vluchteling, en met respect voor de (anders-)gekleurde medemens. De zwarte vorst onder de drie koningen maakte dat laatste vanzelfsprekend.
Maar dit tafereel, dat vrede oproept, is op vele plaatsen het voorwerp van strijd. In de avond van 13 december werd in de buurt van Straatsburg een kerststal in brand gestoken. Het is nog niet duidelijk door wie en waarom. Het is mogelijk dat het hier alleen om vandalisme gaat, maar de burgemeester van de gemeente vermoedt meer: “het zijn onze tradities en onze waarden die worden aangevallen”. Een botsing tussen concurrerende godsdiensten is inderdaad mogelijk (en nog problematischer dan gewoon vandalisme): op 14 december zaagde in de buurt van Bordeaux een man een grote kerstboom omver die op straat geplaatst was vlakbij zijn woning en riep daarbij: “Allahoe akbar!” Hij werd gearresteerd en omdat hij een verwarde indruk maakte, zal hij een psychiatrisch onderzoek ondergaan. (Of het omzagen van een kerstboom met die uitroep onder de terrorismewetgeving valt, weet ik niet.)
Een week eerder werd in Spanje beslist in het parlementsgebouw van Catalonië géén kerststal te plaatsen, maar alleen een kerstboom. Dat leverde boze reacties op: dit was een aanval op de Catalaanse tradities en dat ten gunste van vreemde tradities! En waarom werd in naam van de laïciteit niet de hoofddoek verboden in het parlement? En gaan ze straks al de christelijke feesten en tradities verbieden???
Dat is erg veel dwaasheid bij elkaar. Er is geen traditie van een kerststal in dat parlement. Dat bestaat al zo’n veertig jaar, en pas vorig jaar werden voor het eerst een kerststal en een kerstboom geplaatst. Nu is alleen de kerstboom behouden. Van andere “schendingen” van de traditie door het parlement is geen sprake. Maar de aanpak is begrijpelijk en correct: een bestuursgebouw hoort niet selectief een enkele religieuze groep te volgen in zijn manifestaties. Dat is niet religieus neutraal, maar partijdig. Voor de kerstboom ligt dat anders, omdat dat een symbool voor de jaarwisseling is dat buiten het christendom bestaat en alleen maar door het katholicisme is binnengehaald, en dat geen specifiek christelijke betekenis heeft.
Dat er een groot en fundamenteel verschil is tussen de kleding van een volksvertegenwoordiger en de decoratie van een parlement begrijpen sommige mensen kennelijk niet. Volksvertegenwoordigers hoeven niet neutraal te zijn, een overheidsgebouw wel. (In België hebben er ook geestelijken in soutane in parlement of senaat gezeteld. Maar daar horen geen kruisbeelden te hangen, het gebouw hoort neutraal te zijn.)
De kerststal als politiek instrument
Zoals elk jaar zijn er in Frankrijk conflicten rond kerststallen in gemeentehuizen. Extreem-rechtse politici gebruiken die graag om zich te profileren als vertegenwoordigers van de christelijke traditie en bestrijders van islam en islamitische migranten en zich daarmee populair te maken. Op 14 december verplichtte de Raad van State het gemeentebestuur van Béziers de kerststal op het binnenplein van het stadhuis binnen de 24 uur te verwijderen, op straffe van een dwangsom van 100 euro per dag vertraging. Daarop reageerde de extreem-rechtse burgemeester, Robert Ménard, met: “We gehoorzamen, maar ik betreur deze maatregel die van een grote brutaliteit is tegenover een zaak die nochtans eenheid schept.” De kerststal is nu een eindje verplaatst, tot op het plein voor het stadhuis. Maar daar had hij van bij het begin kunnen staan. Ménard zoekt jaar na jaar de provocatie.
Gelijkaardige conflicten zijn er in Beaucaire en in Perpignan. De burgemeester van Beaucaire, Julien Sanchez, ondervoorzitter van het Rassemblement National, werd op 17 november teruggefloten door de Raad van State: hij mag geen kerststal plaatsen in het gemeentehuis of op het terrein daarvan. Als tegenzet plaatste hij er op 5 december weer een, maar zonder Jezuskind, Maria, Jozef en de drie koningen. Hij kondigde aan dat hij die nog zal toevoegen, maar of hij de zaken zo ver op de spits zal drijven, blijft even afwachten. Over Perpignan moet er in de loop van volgende week nog een juridische beslissing vallen.
De godsdiensten zijn niet gelijk, de islam is er te veel
De achtergrond van de uitgelokte conflicten werd in 2014 al goed aangegeven door de essayist Jean-Paul Brighelli, van het maoïsme geëvolueerd naar extreem-rechtse sympathieën. Hij reageerde tegen de acties van vrijzinnige verenigingen of mensenrechtenverenigingen tegen de kerststallen binnen het gemeentehuis of op het terrein daarvan: “Oh, wat zijn ze sluw! Ze hullen zich in de fraaie lompen van de laïciteit om beter hun multiculturele samenleving te kunnen opleggen! Ze wenden voor te handelen in naam van de wet van 1905 [de basiswet van de Franse laïcité, over de scheiding van kerken en staat], terwijl hun persoonlijke agenda de ambitie heeft Frankrijk open te maken voor het communautarisme, waarvan de sluipende uitbreiding de ontbinding van onze samenleving betekent. Ze doen alsof ze een symbool van de christenheid (een vals symbool in werkelijkheid) bestrijden om de gelijkheid van de godsdiensten te promoten, en een islam te propageren die nochtans helemaal geen meerderheidsgodsdienst is.” (…)
“Want de ‘ayatollahs van de laïciteit’ (de uitdrukking is van Robert Ménard, zelf in Béziers het doelwit van een aanmaning door de prefect om de kerststal in zijn gemeentehuis te verwijderen) die in de Vendée en elders in opstand komen tegen deze volkse traditie die niemand schaadt en die de industrie van de kerststalbeeldjes voedt, in Aubagne en Marseille, hebben misschien een heel andere agenda dan de wet van 1905. Deze onverdraaglijke uitingen van een zich stiekem uitbreidend katholicisme – zo klinkt hun discours – hebben het nadeel in herinnering te brengen wat De Gaulle zei: ‘wij zijn nochtans een Europees volk van het witte ras, van Griekse, Latijnse en christelijke cultuur. Laten we ons niets wijsmaken.’” (…)
“De kerststallen, die altijd toch maar uitingen zijn van lokale culturele en volkse tradities, verbieden, zoals trouwens het Observatoire de la laïcité al onderstreept heeft, is bevestigen dat er in Frankrijk geen christelijke meerderheidstraditie meer bestaat, dat alles aan elkaar gelijk is, en dat je niet de laïciteit moet respecteren, maar alle geloofsovertuigingen. Het zijn niet zozeer de militante atheïsten die bij dit verbod applaudisseren dan wel de zich uitbreidende multiculturalisten.”
De kerststal om de prioriteit van de katholieke traditie te demonstreren
Deze uitspraken raken de kern van de zaak en verdoezelen die tegelijkertijd. Niemand ageert tegen kerststallen, maar er is wel legitiem (en wettelijk gefundeerd) protest tegen de plaatsing ervan binnen overheidsgebouwen of op hun terrein. Dat betekent immers dat de overheid de katholieke (en niet eens de protestantse of joodse) godsdienst bevoorrecht, en de illusie in stand probeert te houden dat Frankrijk een katholiek land is. Dat is discriminerend en tegen de laïciteit, en ook tegen de grondwet (1954), die zegt dat de Franse staat alle geloofsovertuigingen respecteert. Voor de staat zijn alle geloofsovertuigingen gelijk, hij heeft geen voorkeur en moet zich onthouden van elke uiting in die richting.
Het extreem-rechtse discours dat in het zuiden van Frankrijk sterk opgang maakt, zegt het omgekeerde: het katholicisme of het christendom zijn prioritair, om historische en actuele redenen, eventueel iets ruimer geformuleerd als ‘de joods-christelijke traditie’, en moeten voorrang hebben op andere godsdiensten zoals de islam. Dat is meteen een slag in het gezicht van de islamitische migranten, en een manier om die te pesten en te bestrijden. Hoera voor de geborneerdheid en de culturele lompheid van De Gaulle!
Een louter identitair en folkloristisch christendom, zonder religieuze en sociale inhoud
Een jaar geleden schreef ik hier over de manier waarop de politicus Eric Ciotti, die zijn basis heeft in en rond Nice, het kerstfeest en de kerststal politiek gebruikte. Een week geleden werd hij verkozen tot leider van de LR, Les Républicains. Hij reageerde via twitter op de in brand gestoken kerststal nabij Straatsburg: “Via deze ongehoorde daad worden onze tradities en onze wortels aangevallen. Degenen die onze identiteit willen slopen, moeten zwaar gestraft worden!” (Ciotti is heel enthousiast voor straffen: meer gevangenissen, meer opsluitingen, een eigen Frans Guantanamo!)
De dag voor hij verkozen werd tot voorzitter van de LR tweette Ciotti nog over een kerststal in een overheidsgebouw van zijn departement: “Prachtige kerststal in de hal van het Departement Alpes-Maritimes, om onze tradities levend te houden! Laten we fier zijn op onze tradities!” Met illustratie:
Een rake reactie daarop, ook op twitter: “Ik ben practiserend katholiek en moedig u aan om na te denken over deze kerststal en die te vergelijken met uw politiek programma: armen verdrongen, miserabele leefomstandigheden, kwetsbaarheid van een kind, binnenkort van vreemdelingen.” (Albane de Rochebrune)
Zie ook: https://www.dewereldmorgen.be/artikel//de-kerststal-als-politiek-embleem/
