Het Guatemalteekse Congres beëdigde op 13 april slechts drie van de vijf leden van het Grondwettelijk Hof. Dit gebeurde midden een sterk cordon van de Nationale Civiele Politie.

Allan Rodríguez, voorzitter van het Congres, beschouwde de gebeurtenis als een bijzondere dag ‘om het leven te vieren voor het herstel van de republiek en de waardigheid van het land.’

In de omgeving vonden echter gewelddadige confrontaties plaats tussen politie en een groep demonstranten die tegen de beëdiging waren. Ze probeerden door de slagboom heen te breken om hun protest voor de Congreszaal te brengen.

In plaats van de vijf leden van Grondwettelijk Hof voor de periode 2021-2026 werden alleen de magistraten beëdigd, die gekozen werden door het Hoog Gerechtshof, het Congres en de uitvoerende macht. Een van hen was tot voor kort secretaris-generaal van het Presidentschap. Een andere is zeer bevriend met voormalig congreslid en presidentskandidaat Zury Ríos, de dochter van voormalig generaal en volkerenmoordenaar Efraín Ríos Montt.

Met andere woorden de aanhangers van de conservatieve en corrupte regering kwamen eraan te pas. Daarentegen werd de beëdiging van Néster Vásquez, de vertegenwoordiger van de Orde van Advocaten en die van Gloria Porras, uitgekozen door de Hoge Raad van de Universiteit San Carlos, uitgesteld wegens onopgeloste rechtszaken. In het geval van Vásquez was het bezwaar reeds bekend, maar de wraking tegen Porras (tot dan voorzitter van het Grondwettelijk Hof) werd op het moment zelf bekendgemaakt. Het verraste de magistraat, waarop ze het Congres midden in de zitting verliet. Een gelijkaardig manoeuvre gebeurde eind 2019 ter gelegenheid van de presidentsverkiezingen. Toen werd Thelma Aldana, het hoofd van het Openbaar Ministerie, die uitblonk door haar strijd tegen de corruptie, ook gepakt op gerechtelijke futiliteiten om haar kandidatuur ongedaan te maken en te beletten dat zij president van de republiek werd (daar zij de grootste kansen om te winnen bleek te hebben).

Gloria Porras wordt door velen beschouwd als een van de laatste bastions van onafhankelijke rechtspraak in Guatemala. Daardoor geniet ze de steun van Washington. De vervolging tegen haar ‘ondermijnt het streven van Guatemala naar een onafhankelijke rechterlijke macht en de bestrijding van systematische corruptie,’ aldus Julie Chung, waarnemend ondersecretaris van het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS.

Volgens analisten zal een van de grootste uitdagingen voor de leden van dit Grondwettelijk Hof erin bestaan onafhankelijkheid aan de dag te leggen ten opzichte van de instellingen die hen benoemd hebben. Ondertussen rijzen aanhoudend klachten uit de civiele samenleving over de politisering van justitie en de belangenconflicten die daarmee gepaard gaan. De nieuwe trend van het Grondwettelijk Hof was al meteen pijnlijk zichtbaar voor het middenveld.

Liefdadigheid in plaats van mensenrechten

Februari vorig jaar nam het Guatemalteekse Congres, met de steun van de regeringspartij en conservatieve volksvertegenwoordigers een controversiële wet aan. Die wet vergroot de controle van de regering over NGO’s die in het land actief zijn. Algemeen gesproken krijgt de regering de bevoegdheid om een NGO uit te schrijven zonder dat daarvoor een gerechtelijke procedure of een verdedigingsmechanisme nodig is. Tevens kan ze controle uitoefenen op de fondsen die via internationale samenwerking aangeleverd worden. Ondanks verzoeken van de civiele maatschappij en internationale organisaties om een veto uit te spreken, ondertekende president Giammattei de wet op 27 februari vorig jaar. Terstond sloegen de NGO’s alarm en dienden bezwaren in. Daarop schortte enkele dagen nadien het toenmalige Grondwettelijke Hof de inwerkingtreding van de wet op.

Nu stellen we vast dat het nieuwe Grondwettelijke Hof (deels bemand door leden van het ‘pact der corrupten’) de bezwaren die de NGO-wet wilden tegenhouden, definitief afgewezen heeft. Daardoor staat de poort open voor de inwerkingtreding op gelijk welk ogenblik.

Die wet belast de NGO’s  en stichtingen met nog meer controles en bureaucratie. Anderzijds definieert de wet de gebieden waarop samenwerking mogelijk is, onder andere liefdadigheid, onderwijs, gezondheid, enz. Maar er wordt bijvoorbeeld geen melding gemaakt van mensenrechten. De wet geeft de president of de uitvoerende macht de bevoegdheid om elke organisatie ‘die een bedreiging vormt voor de sociale orde’ onmiddellijk en zonder voorafgaande onderzoeksprocedure op te heffen.

Na het vernemen van dit nieuws zijn sociale organisaties in Guatemala onmiddellijk begonnen met het coördineren van juridische acties en lobbywerk.

‘Wij zijn ons huis aan het schoonmaken’

President Nayib Bukele van El Salvador won de verkiezingen in 2019 met 53% van de stemmen. Daarmee bekroonde hij zijn imago van “millennial” en anti-establishment president. Ondanks het feit dat hij zaken besliste die weinig of niets met democratie te maken hebben, krijgt hij nog altijd de steun van een groot deel van de bevolking. Om dit te begrijpen, moeten we in gedachten houden dat Nayib Bukele geen van de twee belangrijkste partijen van El Salvador vertegenwoordigt. En daarom wordt hij wel eens als ‘outsider’ beschouwd. Bovendien heeft zijn voortdurende deelname aan Twitter zijn populariteit zo hoog doen oplopen dat hij zelfs via dit medium bevelen doorgeeft aan de strijdkrachten. Andere redenen van zijn succes zijn de onveiligheid in het land en de misdaadbendes, die hele gebieden controleren. Bukele won sterke steun onder de bevolking voor een directe confrontatie met de bendes door het leger en de politie uit te breiden, met een heftig discours en de belofte van meer veiligheid.

President en zijn leger bezetten het Congres

Maar er was geen pandemie nodig om zijn meest autoritaire trekken te tonen. In februari 2020 haalde hij de krantenkoppen met een antidemocratische daad van formaat waarbij hij een van de belangrijkste instellingen van het land aanviel. Hij stormde met militaire troepen het Parlement binnen om de goedkeuring te eisen van het wetsontwerp dat ten doel had te onderhandelen over een lening voor zijn Nationale Veiligheidsplan. Hij bezette zelfs de zetel van de voorzitter van het Congres om de goedkeuring van deze financiële maatregel door te drukken. Hij verweet hen dat zij tot geen quorum kwamen om te beletten dat het thema behandeld werd.

Op 1 mei dit jaar stemde het nieuwgekozen Congres van het land voor de afzetting van de vijf rechters van de Grondwettelijke Kamer van het Hooggerechtshof.

Het Congres dat gedomineerd wordt door de partij Nuevas Ideas (Nieuwe Ideeën) van president Bukele steunde het ontslag en keurde het goed met een absolute meerderheid  (64 van de 84 stemmen), waaronder alle volksvertegenwoordigers van de partij van Bukele en verder nog leden van geallieerde fracties.

De volksvertegenwoordigers beweerden dat de rechters de mogelijkheden van de president om te reageren op de COVID-19-pandemie belemmerd hadden.

De Grondwettelijke Kamer van het Hooggerechtshof (CSJ) reageerde meteen: ‘Verklaard wordt dat het besluit van het Congres (…) ongrondwettig is, omdat het in strijd is met de republikeinse, democratische en representatieve staatsvorm.’

De controversiële stemming leidde meteen tot een stortvloed van nationale en internationale veroordelingen op het hoogste niveau door degenen die van mening zijn dat het besluit de onafhankelijkheid van de bevoegdheden van de staatsorganen ondermijnt en geen rechtsgrondslag heeft. Onder meer de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken, de Organisatie van Amerikaanse Staten en de speciale VN-rapporteur inzake de onafhankelijkheid van rechters en advocaten lieten van zich horen.

‘Wij zijn ons huis aan het schoonmaken … en dat gaat jullie niets aan,’ reageerde president Bukele  vastberaden op de uitspraken van de internationale gemeenschap.

Bronnen:

*https://agn.gt/asumen-magistrados-de-la-corte-de-constitucionalidad-para-el-periodo-2021-2026/

*https://www.demoamlat.com/nayib-bukele-y-sus-medidas-arbitrarias-en-medio-de-la-pandemia/