https://newsroom.consilium.europa.eu/events/20231011-solemn-event-in-solidarity-with-the-victims-of-the-terror-attacks-in-israel/141907-solemn-event-in-solidarity-with-the-victims-of-the-terror-attacks-in-israel-20231011

Hoe reageerde de EU op de jongste uitbarsting van het Israëlisch-Palestijns conflict op 7 oktober 2023? Het boek “Deluge. Gaza and Israel from crisis to cataclysm” bevat een voortreffelijk essay – goed gedocumenteerd, helder analyserend en zeer kritisch en slagvaardig – van het Ierse Europarlemenstlid Clare Daly daarover. Het beschrijft heel goed het grensoverschrijdend gedrag van de Commissievoorzitster, die zich via solonummers positioneerde als de president van de EU en alle democratische spelregels met de voeten trad. En ook het lamme optreden – of eerder gebrek aan optreden – van de EU tegen de Commissievoorzitster. Een constellatie die de EU zware schade opleverde, want zij diskrediteerde zich bij heel wat landen van het Globale Zuiden, en ook bij veel kiezers binnen de EU.

Von der Leyen reageerde heel snel op de aanval van Hamas in Israël, al op 7 oktober in de ochtend: “Ik veroordeel de aanval die Hamasterroristen uitgevoerd hebben tegen Israël. Het is terrorisme in de meest verachtelijke vorm. Israël heeft het recht om zichzelf te verdedigen tegen zulke gruwelijke aanvallen.” Dat herhaalde zij nog, maar zij positioneerde zich daarbij al gauw als de stem van de EU: “De EU staat achter Israël” en “de EU staat achter Israël vandaag en de volgende weken”. Met die laatste woorden keurde zij alvast alles goed wat Israël zou gaan doen als reactie op de aanval.

“Recht op zelfverdediging”: niet van toepassing

Clare Daly merkt op dat de juridische basis voor de uitspraken van Von der Leyen ontbreekt. Het recht op zelfverdediging bij een aanval slaat op staten, maar Hamas is geen staat. De reactie op een aanslag of een aanval door een “terreurgroep” (zoals Israël en de EU Hamas definiëren) kan geen oorlog zijn, maar is eerder een zaak voor de politie, of de terreurbestrijding.

Vanwaar die verwarring? Clare Daly: “Maar Israël beroept zich altijd op “het recht op zelfverdediging” omdat het effectieve propaganda is. Het wordt als onaanvaardbaar gezien dat een staat op een interne veiligheidssituatie reageert zoals Israël altijd doet, door zijn leger los te laten op een burgerbevolking voor het welzijn waarvan Israël verantwoordelijk is. Maar als Israël de internationale politieke opinie kan misleiden om de situatie te zien als een conventionele oorlog en niet als een politieoperatie binnen een bezetting, dan zal Israëls aanval minder misplaatst lijken, en de normen die Israël moet respecteren, moeten lager liggen. Door Israëls propagandaleugen na te praten, ondersteunde Von der Leyen het valse narratief van de “oorlog”, dat mogelijk maakte wat zou volgen.”

Wat Israël sinds 7 oktober deed en doet in Gaza is geen zelfverdediging, maar een wraakactie, en wel een buiten alle proportie. Maar, merkt Clare Daly op, dat is altijd weer zo in het conflict tussen Israël en de Palestijnen. In 2005 en in 2014 werden 23 Palestijnen gedood voor elke gedode Israëli. En altijd weer werd en wordt er geen onderscheid gemaakt tussen strijders of “terroristen” en gewone burgers, wat een flagrante inbreuk is op de internationale wetgeving.

Maar dat soort overwegingen is vreemd aan Von der Leyen. Zij tweette om 0.01 u op 8 oktober al een foto van het Berlaymont-EU-gebouw waarop een reusachtige vlag van Israël geprojecteerd was, en publiceerde verklaringen van solidariteit met Israël. Die supersnelle, overhaaste verklaringen waren niet alleen juridisch en moreel fout, maar ook strijdig met de realiteit, zo merkt Clare Daly op. De bevolking van de EU was niet geraadpleegd, en al na een week waren er massale mobilisaties tegen het beleid van Israël.

Het EU-beleid: pro-Israëlisch, maar niet anti-Palestijns

Bovendien week Von der Leyens standpunt af van het EU-beleid. Dat was vriendelijk voor Israël, met een miljarden sterke economische samenwerking, waaronder ook wapenhandel. Clare Daly: “In het decennium voor 2020 waren bijna 30% van de leveringen van conventionele wapens aan Israël afkomstig van EU-lidstaten, goed voor 4,1 miljard euro. Israël verkreeg ook gepriviligieerde toegang tot de researchfinanciering van de EU, waarbij 1,28 miljard euro publieke fondsen naar Israëlische aanvragers gingen, waaronder vele universiteiten en bedrijven met sleutelposities in Israëls wapenindustrie en in de bezetting [van Palestijns gebied].”

De legale basis voor deze warme relatie, vervolgt Clare Daly,  is een akkoord tussen de EU en Israël uit 1995. Daar staat wel iets in over “respect voor de mensenrechten en democratische principes” als essentiële basis voor de overeenkomst, maar Israëls gruweldaden hebben nooit geleid tot het intrekken van het akkoord. In feite is de EU pro-Israël. Zonder echt op te komen voor de rechten van de Palestijnen, heeft zij nochtans wel vermeden onvoorwaardelijke steun aan Israël in zijn behandeling van de Palestijnen uit te spreken.

De EU ging er zelfs prat op de grootste internationale donor aan de Bezette Gebieden te zijn en was officieel voorstander van een tweestatenregeling voor het Israëlisch-Palestijns conflict, maar zonder zich daar sterk voor in te zetten. De EU zei ook dat het internationaal recht moest worden nageleefd, maar zonder iets te ondernemen als dat niet zo was.

De opstelling van de EU was heel dubbelzinnig en rijk aan louter retorische verklaringen, maar er zat een zekere balans in, die Israël priviligieerde maar de Palestijnen niet formeel afstootte. Von der Leyen brak daarmee door een eenzijdige goedkeuring van Israëls wandaden, dus steun voor de genocide die Israël in Gaza startte en bedreef.

Geen recht van spreken

Maar niet alleen was Von der Leyens stellingname en propaganda-optreden strijdig met het EU-beleid en met wat er leefde bij de bevolking, zij was ook niet bevoegd om op te treden zoals zij deed. Er was geen statutaire basis voor. Clare Daly: “Von der Leyen heeft zero autoriteit om in naam van de EU te spreken als het gaat om kwesties van buitenlandse zaken.”

De buitenlandse politiek is in de EU de bevoegdheid van elk van de 27 lidstaten. Die kunnen samenkomen in de Raad van Europa en zo mogelijk een gemeenschappelijk standpunt innemen, maar elke lidstaat heeft een vetorecht. De Europese Commissie, waarvan Von der Leyen “president” is, heeft een aantal specifieke bevoegdheden, maar de buitenlandse politiek is daar niet bij. De persoon bevoegd voor de buitenlandse politiek van de Raad is de Hoge Afgevaardigde voor Buitenlandse Zaken, en dat is momenteel de Spaanse sociaal-democraat Josep Borrell.

Die sloeg na 7 oktober een heel andere, veel gematigder toon aan dan Von der Leyen. Hij tweette, in overeenstemming met een standpunt van de lidstaten dat op de officiële website van de Raad verschenen was, dat de EU het verlies aan mensenlevens betreurde en wees op “het belang van te werken naar een blijvende en duurzame vrede”. De opstelling van de Raad was: “solidariteit” met Israël, maar niet “bijstand” aan Israël, en het “recht op zelfverdediging” was een recht binnen “de internationale wetgeving”, een belangrijke toevoeging!

Twee concurrerende beleidsvisies in de EU

Meteen na 7 oktober waren er dus twee verschillende vormen van politiek beleid van de EU. Een legitieme die wettelijke beperkingen zag aan de reactie van Israël, en een vrijbuitersstandpunt dat zich helemaal achter Israël plaatste en geen beperkingen aan de Israëlische reactie uitsprak. De Raad trad niet op tegen het vrijbuitersstandpunt en Von der Leyen kreeg de kans om zich te profileren als dé woordvoerster van de EU die het EU-beleid vertolkte, en olie op het vuur te gieten in de Gazakwestie.

Dat moedigde ook een andere vrijbuiter aan. Terwijl Israël openlijk sprak van het van de kaart vegen van Gaza en de burgerbevolking massaal uitmoordde, kwam het Hongaarse lid van de Europese Commissie Oliver Varhelyi met het voorstel om de hulp van de EU aan de Palestijnen stop te zetten. Die hulp, 691 miljoen euro, gaat voor een groot deel naar de Palestijnse Autoriteit in het gebied van de Westelijke Jordaanoever, die niets te maken had met de aanval van 7 oktober, en niet naar Gaza. Dit voorstel was nog eens een (juridisch niet aanvaardbare) collectieve straf voor een volk, bovenop de collectieve straf die Israël aan de Palestijnse burgerbevolking in Gaza aan het toedienen was.

Dit lokte internationale reacties uit, o.a. van de VN, en op dit punt reageerde de Raad en de Commissie zag zich gedwongen het idee op te geven. Maar de ontsporing werd toegeschreven aan Varhelyi, maar, zo zegt Clare Daly, “de rotte plek” was Von der Leyen, die gespaard bleef en “een blanco check” behield voor de verdere ontwikkelingen.

De internationale reactie tegen de genocidale razernij van Israël nam toe en er kwamen massademonstraties voor een staakt-het-vuren.  Op dit punt, stelt Clare Daly, had de EU haar internationale positie nog kunnen redden voor reputatieverlies. Zij had Von der Leyen en haar Commissie kunnen disciplineren en het EU-standpunt kunnen verduidelijken. Zelfs een louter verbale distantiëring van Israëls gedrag, zonder verdere daden, had kunnen helpen. Of zij had zich, veel beter,  met alle beschikbare middelen kunnen inzetten voor een staakt-het-vuren.

Niets daarvan gebeurde, en Von der Leyen kon doorgaan met haar optreden als de eigenlijke stem van de EU, en alle steun verlenen aan de genocide die Israël bedreef. Clare Daly: “Miljoenen burgers zagen verschrikt hoe de holheid van het EU-engagement voor mensenrechten en internationaal recht definitief en onomkeerbaar werd blootgelegd.”

Een plechtig solidariteitsmoment zonder parlementair debat

De volgende stap in de promotie van Von der Leyens eigengereide beleidslijn gebeurde via het Europees Parlement. De voorzitster ervan, Roberta Metsola, partijgenoot van Von der Leyen in de Europese Volkspartij, organiseerde op 11 oktober een “plechtig solidariteitsmoment” voor het Europees Parlement. Metsola, geflankeerd door Von der Leyen, de voorzitter van Raad van Europa, Charles Michel en de ambassadeur van Israël bij de EU, Haim Regev, hield een toespraak waarin zij Hamas veroordeelde als terroristisch en uitsluitend sympathie betuigde voor de slachtoffers aan Israëlische kant. Terwijl Israël volop bezig was met het plegen van oorlogsmisdaden, richtte Metsola zich tot Israël: ‘Dit is Europa, wij staan achter jullie!’ Er volgde een plechtige minuut stilte, en daarna werden de nationale hymne van Israël en de hymne van de EU gespeeld.”

Het optreden van Metsola was even problematisch als de eerdere, ongeautoriseerde stellingname van Von der Leyen. Er was immers nog geen vergadering van het Europees Parlement geweest waarop de Gazakwestie had kunnen worden besproken!

Clare Daly geeft hierbij vanuit haar persoonlijke ervaring als europarlementslid een kijkje achter de schermen: “Mijn parlementaire collega en ik hadden Metsola op voorhand gecontacteerd om te waarschuwen voor een eenzijdige vertoning en haar ertoe aangespoord ervoor te zorgen dat het evenement ALLE onschuldige burgerslachtoffers zou betreuren, Palestijnse zowel als Israëlische. Dit werd genegeerd tot het evenement voorbij was. We werden privé benaderd door andere europarlementsleden, die hun instemming betuigden, maar in het publiek zwegen.”

“Het klimaat in de EU-politiek na 7 oktober was zo dat europarlementsleden angstig waren om enig bezwaar te uiten. De aanwezigheid van de Voorzitter van de Raad van Europa, Charles Michel, kan waarschijnlijk op dezelfde manier verklaard worden. Het evenement, dat zonder alle gangbare procedures georganiseerd werd, kwam neer op morele afpersing. De uitnodigingen die verstuurd werden, waren in feite ultimatums. Velen beslisten met de stroom mee te varen, veeleer dan achteraf verplicht te zijn hun afwezigheid te verantwoorden. Zo werden de instellingen en de partijen van de EU door een fractie van pro-Israëlpolitici van de harde lijn in een propagandavertoning geduwd die het officiële EU-standpunt overschaduwde, en waarvan het daarna moeilijk zou worden om afstand te nemen.”

Von der Leyen en Mersola voor ongeautoriseerde diplomatie naar Israël

Op 13 oktober namen Von der Leyen en Mersola hun volgende initiatief. Terwijl er in Gaza al 1500 Palestijnen gedood waren, waaronder ca. 500 kinderen, en Israël ruim een miljoen Palestijnen opriep om binnen 24 u van het Noorden naar het Zuiden te trekken – want er zou een invasie komen! – landden de beide politica’s in Tel Aviv.

Ze namen deel aan een propagandarondleiding op de plaatsen waar de Hamasaanval van 7 oktober had plaatsgevonden. Zij betoonden hun medeleven met de Israëlische slachtoffers, maar repten met geen woord over de snel aangroeiende slachting die Israël in Gaza aan het aanrichten was.

s’Avonds legden de beide politica’s samen met de Israëlische president Herzog een verklaring af waarin zij zich opnieuw zonder reserve achter het Israëlische beleid schaarden: “Wij staan achter u!” In een aparte verklaring zei Von der Leyen nog eens dat het bij de Hamasaanval ging om een “oorlogsdaad” en dat Israël het recht, ja de plicht had om zichzelf te verdedigen. Zonder de beperking die de EU geformuleerd had: “binnen de normen van het internationaal humanitair recht”. Zij stelde ook: “Hamas alleen is verantwoordelijk voor wat er gebeurt.”

Nu begonnen er toch alarmbellen af te gaan in de EU in Brussel. Solidarisering met oorlogsmisdaden? En welke schade zou het eigengereide optreden van de beide dames aanrichten in de Europese betrekkingen met het Globale Zuiden? Maar de verdeeldheid binnen de EU, met zijn ongenuanceerde pro-Israëlische lidstaten tegenover de meer genuanceerde die ook de Palestijnse kant van de zaak zagen, was er geen gemeenschappelijk standpunt mogelijk, en Von der Leyen kon niet worden teruggefloten.

Haar actie, met steun en hulp van Metsola, was een succes, want haar “ongeautoriseerde diplomatie” (Clare Daly) via media-optredens stuurde de EU “naar onvoorwaardelijke steun voor een extreem-rechtse regering in Israël, precies op het moment waarop die een campagne van genocidale terreur startte tegen een burgerbevolking zonder enige verdediging.” (Clare Daly)

De gesloopte democratie

Het wangedrag van Ursula Von der Leyen is een aanfluiting van alle democratie, die de EU nochtans als grote, belangrijke waarde propageert. Er is, zo merkt Clare Daly op, een reden waarom de Europese Commissie en haar Voorzitter geen bevoegdheid hebben voor buitenlandse politiek. Die voorzitter is niet verkozen, maar wordt aangesteld door een collectieve beslissing van de EU-lidstaten en die moet bekrachtigd worden door het Europees Parlement.

De burgers van de EU kunnen dus niet stemmen over wie de Europese Commissie gaat leiden. In feite kwam Von der Leyen aan haar benoeming via een koehandel, die afweek van de gebruikelijke gang van zaken, namelijk dat de persoon aan het hoofd van de grootste partij in het Europees parlement de Commissie gaat leiden.

De manier waarop Von der Leyen macht en media-aandacht naar zich toe trok en eigengereide initiatieven nam (met negering van de andere instanties en hun vertegenwoordigers, zoals Louis Michel en Josep Borrell) is natuurlijk een aanfluiting van de democratie, en het gebrek aan snelle en efficiënte reactie daarop toont hoe zwak de democratie in de EU is.

De media hebben het PR-gedrum van Von der Leyen met graagte ondersteund en ook de VS: als gewezen defensieminister van Duitsland is Von der Leyen een trouwe pion van de NAVO en de VS binnen de EU. De onvoorwaardelijke en kritiekloze steun voor Israël en zijn genocidair beleid zijn van daaruit goed te begrijpen.

Palestina is onze toekomst

Maar Clare Daly plaatst de gebeurtenissen in een ruimer en zeer somber perspectief. De sloop van democratie en recht ziet zij in een breder kader: “Het masker van de liberale respectabiliteit  is aan het vallen en de barbaarsheid van het oude Europa wordt weer zichtbaar. Israël heeft de rol gekregen van voorhoede van een ruimere aanval op de normen en waarden die sinds WOII bestonden. De regels van een veel dieper onrechtvaardige en gewelddadige wereld worden nu geschreven. In Gaza, en in de gevoelloze onverschilligheid van de Europese politieke klasse tegenover zijn lot, krijgen we een glimp te zien van de duisternis voor ons. Dat is de reden waarom het opkomen van massabewustzijn tegen deze gebeurtenissen zo belangrijk is. Palestina is onze toekomst. Zijn mensen zijn de onze. Wij moeten voor hen vechten.”

Clare Daly, Sins of Commission, in: Jamie Stern-Weiner (ed.), Gaza and Israel from crisis to cataclysm, Or books, april 2024, p. 229-247.

Zie, voor de idyllische relatie tussen de EU en de roof- en moordstaat Israël, de beschrijving van de goede en nauwe relaties tussen beide uit 2021, waarbij het staatsterrorisme van Israël met geen woord vermeld wordt, maar er wel veel blabla is over gemeenschappelijke waarden, die in schrille tegenspraak is met de realiteit:

https://www.eeas.europa.eu/israel/european-union-and-israel_en?s=200