Het bekende Amerikaanse tijdschrift voor buitenlandse politiek FOREIGN AFFAIRS brengt een interessant essay onder de titel “Hoe Hamas aan zijn eind komt. Een strategie om de groep zichzelf te doen verslaan”. Dat uitgangspunt is verwerpelijk: Hamas moet niet aan zijn eind komen, maar zijn doel bereiken, namelijk de realisatie van de altijd weer uitgestelde tweestatenoplossing, dus een Palestijnse staat naast de staat Israël. De verdwijning  of ondergang van Hamas zou alleen maar het huidige conflict bestendigen, en nog meer dood en ellende creëren. Maar toch is het essay in FA het lezen waard…

De auteur, Audrey Kurth Cronin, is directrice van het Carnegie Mellon Institute for Strategy and Technology en auteur van het boek “Hoe terrorisme eindigt: neergang en ondergang van terroristische campagnes begrijpen”. Institutioneel is zij dus eng verbonden met de Amerikaanse politiek, wat haar anti-Hamasopstelling begrijpelijk maakt. Gebrekkig aan die opstelling is o.a. dat zij staatsterrorisme – waarvan Israël een afschrikwekkend voorbeeld is – buiten beschouwing laat en dat haar perspectief dat van staten is: hoe kunnen die hun vijandig gezinde organisaties bestrijden?

Israëls bestrijding van Hamas is mislukt

De strijd die Israël voert tegen Hamas is volgen haar een “strategische ramp”. Na negen maanden oorlogsgeweld is Hamas militair nog niet beduidend verzwakt. Wel is de steun voor Hamas bij de Gazanen flink toegenomen. (Terwijl de stille hoop van Israël toch wel zal geweest zijn dat de Gazanen zich tegen Hamas zouden keren omwille van de massa doden en de totale vernieling van Gaza, lijkt me, maar dat is dan een misrekening. Hamas recruteert!) Bovendien heeft, zo merkt Cronin op,  het geweld van Israël Hamas in de kaart gespeeld en de gruwel van 7 oktober naar de achtergrond gedrongen bij de belangrijkste doelgroepen van Hamas: de Palestijnen in Gaza en in de Westelijke Jordaanoever, de Arabieren in de regio en jongeren in het Westen. Bij hen domineert het beeld van Israël als een criminele agressor en Hamas als verdediger van onschuldige Palestijnen.

Cronin steekt haar partijdigheid en haar vooroordelen niet weg: “Als een niet-staats-actor die opzettelijk burgers als doelwit neemt van geweld en dat met symbolische en politieke doelstellingen, beantwoordt Hamas aan al de criteria om als een terroristische organisatie beschouwd te worden.” (Tja, dat geldt voor Israël evenzeer, denk ik dan.)

Gedaas over Hamas

“De groep bestaat uit gewelddadige extremisten die uit eigenbelang handelen en die gewapende strijd belangrijker vinden dan efficiënt bestuur en het welzijn van de Palestijnen. Er is geen twijfel over dat het elimineren van Hamas goed zou zijn voor de Palestijnen, Israël, het Midden-Oosten en de VS.” Deze ongefundeerde en ongeïnformeerde onzin is nogal genant voor een directrice van een onderzoeksinstituut.

Tegenover de door haar geconstateerde strategische mislukking van Israël wil Cronin een andere aanpak voorstellen, en daarvoor moet je nagaan hoe terroristische groeperingen eindigen. En hier wordt haar essay interessant, want ze heeft de data verzameld over 457 terroristische campagnes in groepen en hun einde. Die moeten leiden tot een betere strategie om een “terreurgroep” onderuit te halen.

Cronin isoleert zes manieren waarop terreurgroepen hun einde bereiken:

1. Succes, zodat ze niet meer nodig zijn. Een in deze context bijzonder interessant voorbeeld van de schrijfster is de Joodse militantengroep Irgun (hier spreekt zij niet over een “terreurgroep”) die via terrorisme tegen de Britten en de Palestijnen de basis legde voor de staat Israël. Maar zo’n einde voor een terroristische organisatie is zeldzaam, maar 5% van de onderzochte groepen stopten omdat ze geslaagd waren in hun opzet. De kans dat Hamas zijn doel bereikt is heel klein, want Israël is heel machtig en heeft de steun van de VS. (Maar zoals gezegd: dat doel miskent Cronin, het is niet de vernietiging van Israël of de uitroeiing van de Israëli’s, maar de realisatie van de tweestatenoplossing die Netanyahu en zijn soortgenoten absoluut willen voorkomen.)

2. Transformatie in een crimineel netwerk of in een opstand. Een terreurgroep kan zich tevreden stellen met de status quo en proberen financiële middelen binnen te halen. Maar een ander scenario is dat de “terreurgroep” overgaat in een volksopstand die macht en middelen van de staat betwist. “Dat is, ongelukkig genoeg, een mogelijke afloop in Gaza – en misschien zelfs in de Westelijke Jordaanoever en Israël zelf – als Israël vasthoudt aan zijn huidige strategie.” (Een interessante tip voor Hamas, die dit als een aanmoediging zou moeten lezen!)

3. Succesvolle militaire repressie door de staat. Dit is wat Israël nu nastreeft. Zoiets kan lukken, maar tegen een hoge kost, aan mensenlevens en financieel. Het lukte in Tjsetsjenië met de separatisten en op Sri lanka met de Tamil Tijgers. Maar volgens Cronin is het doorgaans geen goede aanpak. Het werkt best als het mogelijk is de “terreurgroep” te isoleren van de rest van de bevolking, maar dat is vaak moeilijk. De gebruikte taktieken zijn ook problematisch: inperking van de burgerlijke vrijheden en de democratie, “verschroeide aarde” die leidt tot vragen naar de doelstelling van de overheid. Een afschrikwekkend voorbeeld is Urugay, waar de Tupamaro’s werden uitgeroeid, maar meteen ook de democratie bezweek: er volgde een militaire dictatuur die veel meer slachtoffers maakte dan de “terreurgroep”.  In een wat nuchterder en betere beschrijving van Hamas zegt Cronin: “(…) Hamas is een uitsluitend Palestijnse groep, gericht op het verkrijgen van controle over een omstreden territorium. Militair geweld kan de greep van Hamas op Gaza verzwakken, maar zonder een politieke oplossing van de onderliggende territoriale betwisting zou de groep heel snel op de een of andere manier opnieuw opduiken en opnieuw het Israëlische leger en de Israëlische burgers viseren.”

4. Onthoofden van de organisatie. Een aantal terreurgroepen zoals het Franse Action Directe of het Japanse Aum Shinrikyo, werden gestopt doordat hun leiding werd opgesloten of geliquideerd. Dat werkt bij sterk hiërarchische organisaties met een sterke, vaak charismatische leider maar geen opvolgingsstrategie. Maar Hamas is anders, het is een breed netwerk en na het vermoorden van een leider door Israël werd die prompt opgevolgd door een nieuwe leidende figuur. De organisatie werd daardoor niet zwaar beschadigd of uitgeschakeld. Een onderzoek heeft aangetoond dat het geweld van Hamas ook niet noemenswaardig veranderde na zo’n moord. De moordstrategie brengt Israël bovendien schade toe door zijn moraliteit twijfelachtig te maken: “Dat is in het bijzonder het geval naarmate de lijst van doelwitten groeit: kijk bijvoorbeeld naar de Israëlische luchtaanval in Gaza in april de drie zonen en vier kleinkinderen van de politieke leider van Hamas Ismail Haniyeh doodde, waardoor hij zichzelf kon presenteren als een rouwende vader en grootvader en niet als een terroristisch meesterbrein.

5. Onderhandelingen. Zo werd bijvoorbeeld de strijd van het IRA in Noord-Ierland beëindigd. Zelfs als ze mislukken, kunnen ze Israël voordeel bezorgen, omdat ze verdeeldheid kunnen creëren bij de “terreurgroep”. Ze lukken het best waar het gaat om territoriumbetwistingen, maar zijn moeilijker als het gaat om godsdienst of ideologie. Hier komen de vooroordelen van Cronin weer boven: “Onderhandelingen lijken misschien niet de meest waarschijnlijke weg naar het einde van Hamas. Van de ene kant heeft de groep een lange geschiedenis van het versmaden van onderhandelingen met Israël. In de jaren 1990 ging het over tot terreuraanvallen als sabotage als het vredesproces vooruitgang boekte.” (Dit lijkt me een erg verdraaide voorstelling van zaken. Israël saboteerde het vredesproces en maakte het tot een farce.) En vandaag is Hamas meer dan ooit bezig een variant van de zogenaamde eenstaatoplossing na te streven die de andere kant zou elimineren, net zoals sommige Israëlische extremisten.” Toch zijn onderhandelingen een goed idee, vindt Cronin, zelfs de aankondiging ervan. Dat zou namelijk kunnen leiden tot het einde van Hamas door een soort implosie, “self-defeat” noemt de schrijfster dat, en het is de laatste manier waarop “terreurorganisaties” eindigen.

6. Desintegratie of implosie. Terreurgroepen kunnen in elkaar stuiken door generatieverschillen, verbrokkeling in fracties, interne meningsverschillen over de te volgen koers of over de ideologie. Een andere manier is door het wegvallen van steun bij de bevolking. Die kan soms door de staat bekomen worden door maatregelen zoals amnestie verlenen of werk verschaffen, als alternatief voor het leven in een terreurgroep. De meest voorkomende manier waarop groepen hun steun bij de bevolking verliezen, is door misrekening. Een aanslag waarbij kinderen of zelfs veel kinderen omkomen, kan aversie oproepen en de aanhang doen wegkwijnen.

Volgens Cronin heeft Hamas al de ingrediënten voor een groep die kan mislukken. Zij acht Hamas niet populair, en als de populariteit stijgt door een actie, daalt die snel weer als blijkt dat er geen positief resultaat uit voortkomt. Bovendien is er de kloof tussen het militaire en het politieke leiderschap. (De militaire commandanten spraken niet af met de politieke leiders en lichtten die pas heel kort voor de actie van 7 oktober in over de komende aanval.) Maar de grootste kans op mislukking van Hamas is volgens Cronin het gebrek aan populariteit, te wijten aan dictatoriaal optreden en repressie in Gaza.

Het lijkt Cronin onwaarschijnlijk dat Israël in staat is om Hamas te vernietigen. Maar haar advies is te proberen Hamas zichzelf te doen vernielen. “Om Hamas te helpen mislukken zou Israël alles moeten doen wat in zijn macht ligt om de Palestijnen het gevoel te geven dat een hoopvollere toekomst mogelijk is. In plaats van humanitaire hulp in te perken tot druppelsgewijs, zou Israël die in grote hoeveelheden moeten verstrekken. In plaats van alleen maar infrastructuur en woningen te vernietigen, zou Israël ook plannen moeten meedelen voor de heropbouw in een post-Hamastoekomst. In plaats van collectieve bestraffingen uit te voeren en te hopen dat de Palestijnen uiteindelijk Hamas de schuld zullen geven, zou Israël moeten duidelijk maken dat het een verschil maakt tussen Hamasstrijders en de meerderheid van de Gazanen, die met de groep niets te maken hebben en die zelf het slachtoffer zijn van de schurkachtige overheersing en het roekeloze geweld van Hamas.”

Dat is een slim advies aan Israël, maar het gaat voorbij aan wat Cronin eerder toegaf: dat een politieke oplossing van de onderliggende territoriale betwisting nodig is, omdat er anders opnieuw gewelddadig verzet zal opduiken. Zonder Palestijnse staat zal de strijd blijven duren, zelfs als Israël zijn huidige idiotie zou opgeven en sluwere tactieken zou toepassen om de Palestijnen onder de knoet te krijgen en te houden. De vraag is dan ook niet hoe Hamas bedwongen of uitgeroeid kan worden, maar hoe zijn doelstelling van een autonome Palestijnse staat gerealiseerd kan worden.

Audrey Kurth Cronin, How Hamas Ends, A Strategy for Letting the Group Defeat Itself, Foreign Affairs (digitaal), 3 juni 2024.