Het zeer rechtse blad Valeurs Actuelles kadert de moord op de 12-jarige Lola

binnen de problematiek van de migranten en hun criminaliteit…

In Frankrijk verschenen onlangs, zowat tegelijkertijd, twee boeken over feminicide, samen goed voor bijna 1400 pagina’s lectuur. Als om de actualiteit van het thema vrouwendoding te illustreren gebeurden kort daarna vier moorden. Op 14 oktober werd de 12-jarige Lola meegelokt en vermoord door een jonge Algerijnse vrouw, wat tot nationale opschudding leidde. Op 16 oktober was het de verjaardag van de moord en de onthoofding van de leraar Samuel Paty, die overal in het land herdacht werd. Op die dag vermoordde een jongeman in Nantes de 47-jarige Nadia Massade op straat met een reeks messteken. In de nacht van 22 op 23 oktober werd Justine Vayrac, 20 jaar oud, verkracht en om het leven gebracht door een jonge landbouwer in Tauriac (Lot). Op 23 oktober ontdekte de politie in Montargis het lijk van een jonge islamitische vrouw en moeder, Clotilde. Haar Senegalese echtgenoot wordt verdacht van moord.

Het lijstje van vermoorde vrouwen dat wordt bijgehouden op de Wikipedia telt tussen 1 januari 2022 en 3 september 87 vermoorde vrouwen, waarvan 79 binnen een huwelijk of vaste relatie. Gemiddeld dus bijna 9 vrouwen per maand. Toch is een vermoorde vrouw in de regel een fait divers. Een schokkend bericht, dat de aandacht trekt, maar niet verwijst naar een structureel of algemeen maatschappelijk probleem. Maar in het geval van Lola was dat anders.

Het schokkend karakter van de zaak-Lola was bijzonder groot door de gruwelijke aard ervan: een bloeiend jong meisje dat seksueel misbruikt zou zijn, gefolterd, verstikt en verminkt door een jonge Algerijnse zonder papieren, die vervolgens het lijk van het kind rondzeulde in een koffer. Er waren zelfs geruchten over organenhandel, die ongegrond bleken, maar wel de emoties konden aanwakkeren.

Terwijl de moord op Justine Vayrac door een “autochtone” dader strikt als een fait divers werd afgehandeld – wat erg, maar zulke dingen gebeuren! – werd de zaak-Lola meteen gepolitiseerd en opgekrikt tot een nationaal schandaal en een frontale aanval op de regering. De daderes, Dhabia B., was immers een jonge migrante zonder papieren, die het bevel gekregen had het grondgebied te verlaten, maar nog steeds in Frankrijk verbleef. De moordzaak werd meteen in de context geplaatst van het migratieprobleem en door rechts en uiterst rechts aangegrepen voor een aanval op de immigratie en het beleid daarrond.

“Migranten zijn crimineel en moeten weg!”

Als de regering haar werk had gedaan en de vrouw die het grondgebied moest verlaten ook meteen had uitgewezen, was de moord niet gebeurd. Zo luidde de redenering. Die klopt, maar is ook fout. Als de vrouw niet meer in Frankrijk was, had ze daar uiteraard geen moord kunnen begaan. Maar zo kan je tientallen logisch correcte redeneringen opbouwen, die niets bijbrengen: als de vrouw ziek geweest was en in bed gelegen had, had ze de moord niet kunnen begaan. Als het slachtoffer ziek geweest was en in bed gelegen had, had de noodlottige ontmoeting niet plaatsgevonden. Als de ouders het meisje verwelkomd hadden bij haar thuiskomst, had de daderes haar niet kunnen meelokken. Enzovoort. Allemaal logisch correct, maar niet relevant.

Achter de rechtse en extreem-rechtse logisch correcte redenering schuilt de vooronderstelling dat migranten crimineel zijn, en dus zo snel mogelijk moeten verdwijnen uit het land. Volgens die vooronderstelling had de regering moeten handelen en de vrouw zonder papieren meteen over de grens moeten zetten. Maar niet alleen is een veralgemenende gelijkstelling van migranten met criminelen ongegrond en niet acceptabel, het argument gaat ook voorbij aan de politieke realiteit. Frankrijk en Algerije hebben een conflict over enerzijds het toelaten of naturaliseren van Algerijnen op Frans grondgebied en anderzijds het accepteren van teruggestuurde Algerijnse burgers door hun land van herkomst. Dat bemoeilijkt de uitzetting van onwelkome of niet aanvaarde Algerijnen door Frankrijk. Gesprekken daarover waren en zijn bezig.

Maar rechts en extreem-rechts gingen in hun benadering van de zaak-Lola veel verder dan het probleem van de sans-papiers. De immigratie zelf moest het ontgelden. Een koploper was de fanaat Éric Zemmour, die meteen de term “francocide” op de kwestie plakte, zoals hij ook al gedaan had bij de moord op de ontspoorde leraar Samuel Paty. Een zwaar woord voor een imaginaire zaak. De suggestie is dat naast de veronderstelde “omvolking” – het verdringen van de autochtone Fransen, de français de souche, door Arabieren en andere mensen uit islamitische culturen – er vanuit die mensengroep ook een genocide op de Franse bevolking dreigt. Maar incidentele moorden zijn, hoe erg ook, iets anders dan een methodische uitroeiing van een mensengroep door een andere.

Zemmour pakte de zaak meteen krachtig aan. Er werden affiches gedrukt met het portret van Lola en een opschrift over “francocide”. Ze werden onder meer uitgehangen binnen de universiteit, waar andersdenkende studenten ze dan weer verwijderden. Zemmour legde ook meteen beslag op enkele namen voor internetdomeinen, maar toen de ouders van Lola protesteerden tegen het politieke gebruik van de dood van hun dochter, zag hij af van het gebruik van die domeinen.

Een belangrijke tendens bij uiterst rechts was het verantwoordelijk stellen van de overheid voor de moord, volgens de eerder vermelde logica: als de uitwijzing van de daderes door de staat was doorgevoerd, was er geen moord geweest. Vandaar de slogan die bij betogingen werd meegedragen, met de uitspraak die in de mond van Lola gelegd werd: “De staat heeft mij gedood”.  Maar dat was ook binnen rechts problematisch, het klonk te veel als de linkse slogan van de kritiek op de politie: “De politie doodt!”

De psychiatrische invalshoek

Er kwam in de media ook verzet tegen de simplificatie van de “francocide”. Het in het algemeen onder verdenking stellen van sans-papiers en bij uitbreiding van migranten werd niet onverdeeld geaccepteerd, en het leidde ook tot geraffineerdere beschouwingen. Zo schreef de hoofdredactrice van Marianne, Natacha Polony, een edito voor de uitgave van 17 oktober waarin het probleem van de migranten verschoven werd van hun veronderstelde algemene neiging tot criminaliteit naar hun psychische toestand.

Zij schrijft: “Frankrijk ontvangt op zijn grondgebied meer en meer ontwortelde mensen, die soms traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt. Die mensen die clandestien zijn binnengekomen, of moeite hebben om zich te integreren, kunnen beetje bij beetje ontsporen en een diepe wrok ontwikkelen tegen de maatschappij die, zo vinden ze, hen geen kansen geeft en beetje bij beetje de oorzaak wordt van hun kwalen. Of tegen de mensen die zouden geweigerd hebben een badge te geven om een gebouw binnen te kunnen.”

“Niemand weet of justitie uiteindelijk zal besluiten dat de jonge vrouw van 24 in een zodanige psychische toestand was dat zij niet verwezen moet worden naar een proces en de gevangenis, maar naar een psychiatrische kliniek. Maar terwijl de klinieken net overvol zijn en de psychiatrie nog meer misprezen wordt dan alle andere medische disciplines, is het volkomen onverantwoord de voorwaarden te scheppen voor het overgaan tot gewelddaden door mensen in een tussenruimte te laten die hen hun laatste restje stabiliteit doet verliezen. De wet niet toepassen, dat is wanorde creëren, en leed, en geweld. En de onverantwoordelijke mensen van alle kanten de verhalen laten verzinnen die hen passen. Het is de nagedachtenis van de kleine Lola en het leed van de familie met de voeten treden.”

Hier vind je begrip voor de psychische problemen van waaruit criminele daden kunnen voortkomen, maar als ik het goed begrijp is Polony’s standpunt toch dat de clandestiene moordenares had moeten uitgewezen zijn voor zij tot een misdaad kon overgaan. Maar bij de rabiate stem van het volk in de commentaren op persartikels wordt soms alle begrip voor psychische problemen afgewezen als een flauw excuus, het opnieuw instellen van de doodstraf aanbevolen, en daaraan voorafgaand een lange, kwellende gevangenisstraf. Haat en sadisme…

Het gezichtspunt van de feminicide

Waar staat Frankrijk nu? De behandeling van mensen met een bevel tot verlaten van het grondgebied zal ongetwijfeld verstrakken, en minister van binnenlandse zaken Darmanin zal dat niet erg vinden en zich daarvoor inspannen. Hij heeft zich al doen opmerken met het ridicule uitwijzingsbevel van imam Iquioussen, en hij is volop bezig zijn kandidatuur voor de presidentsverkiezingen van 2027 voor te bereiden, flitst door alle media, loopt over van initiatieven, doet zich permanent opmerken. Tegenover de kritiek op de regering door rechts en extreem-rechts, haar geponeerde “laksheid”, kan hij zich verder profileren als de man die van aanpakken weet en Frankrijk de juiste weg kan opsturen.

Maar de kern van het probleem is ondertussen wel de kadering, de “framing” van een gegeven uit de actualiteit zoals de moord op Lola. De kadering als een probleem van de migratie is, zoal niet verkeerd, dan toch eenzijdig en beperkt. Het lijkt toch wel nodig de recente moorden te bekijken vanuit een genderperspectief, en na te gaan hoe het komt dat vrouwen zo vaak vermoord worden door mannen, meestal hun echtgenoot, ex, of partner of afgewezen aanbidder of minnaar. De kwestie van de feminicide dus. En dat probleem is er een van de hele Franse bevolking, niet uitsluitend (maar ook) van de migranten, met of zonder papieren.

Het geval Lola is daarbij een atypische en voorlopig nog moeilijk te doorgronden zaak, want hier is een vrouw vermoord door een vrouw en is het motief onduidelijk. Dat de gecompliceerde, gruwelijke moord zou zijn ingegeven door het feit dat de daderes van de ouders van Lola geen badge gekregen had voor de toegang tot het gebouw, waar haar zus woont, lijkt nogal onwaarschijnlijk en als wraakneming erg disproportioneel.

Maar als het klopt dat de daderes zelf ooit verkracht is door een man of mannen, komen we toch wel bij het genderprobleem terecht. En ook bij de psychiatrische problematiek (waar misschien ook de mannelijke  moordenaars van vrouwen thuishoren?). Tot de interessantere commentaren bij de onbegrijpelijke zaak-Lola behoort die van de psychiater en psychoanalyticus Samuel Lepastier, gepubliceerd in Le Parisien en geciteerd in het joodse medium Jnews: “je kan je voorstellen dat zij [de van moord beschuldigde Dahbia B.] een stille psychose ontwikkeld heeft die nog niet opgemerkt was. (…) We zijn dan ver weg van wraak en het is nogal suggestief: schizofrenen stellen zich hun eigen lichaam voor als in stukken verdeeld. Daardoor kunnen zij op hun slachtoffer hun eigen verscheurdheid projecteren. In de letterlijke zin.(…)”