Door het lezen van ‘Het establishment’ van Owen Jones borrelde in mij de onweerstaanbare drang op om de bijgekomen inzichten te kanaliseren aan de hand van deze bijdrage. Deze bijdrage is geen boekbespreking maar een persoonlijke reflectie. Ik volg Jones alvast in zijn analyse dat er nood is aan een verse democratiseringsgolf die begint met een goed georganiseerde ideeënstrijd.
Eén van de terechte socialistische kritieken op het kapitalisme is het gevaar van concentratievorming van geld en macht bij een kleine elite. Een eeuw sociale strijd resulteerde halverwege de 20e eeuw in een verzorgingsstaat waarbij herverdeling, eerlijke belastingen, sociale zekerheid en sociaal overleg vanzelfsprekende basispijlers werden. Dit systeem staat sinds de jaren ’80 zwaar onder druk door de opkomst van de neoliberale ideologie (met als gevolg een overgang van een gereguleerd naar een gedereguleerd kapitalisme). Het gaat hier om een evolutie in de andere richting waarbij langzaam maar zeker felbevochten verworven rechten worden afgebouwd. Anderzijds stijgt de maatschappelijk geproduceerde rijkdom: we produceren meer en beter op minder tijd. Een gevaarlijke cocktail, want het evenwicht is zodanig scheef getrokken dat het gedereguleerd kapitalisme geëvolueerd is naar een oligarchisch en fundamenteel ondemocratisch systeem waarbij de echte macht niet in het parlement ligt maar in de lobbykamers.
Het kapitalisme wordt in één adem ook de vrije markt genoemd. Echter, die vrije markt is een illusie in een doorgedreven gedereguleerd kapitalistisch systeem. Dit lijkt contradictorisch volgens de liberale kwinkslag, maar is het niet. Er is immers een sterke verwevenheid van big business, politiek en de (hun) media. Deze ‘elite’ heeft op een geraffineerde manier de ideeënstrijd gewonnen en het maatschappelijk aanvaard referentiedenkbeeld in hun voordeel verplaatst. Je kent vast een aantal van de mantra’s: de overheid is onbetaalbaar, alles (goed en slecht) wat in je leven gebeurt is het gevolg van individuele keuzes, subsidies voor bedrijven creëren meer werkgelegenheid, vakbonden en middenveld staan in de weg van economische groei, we moeten allemaal langer werken, privatiseringen zijn beter voor iedereen, de rijken betalen al veel belastingen, loonmatiging creëert jobs, enzovoort… Hoewel deze mantra’s hier en daar stevig doorprikt worden blijven ze (voorlopig nog) ons maatschappelijk denkbeeld domineren. Deze ideeën zijn beredeneerd en vakkundig in onze collectieve frontale kwab gemasseerd door de sterk georganiseerde propagandisten van het establishment.
De volgende vraag die je dan kan stellen is: hoe democratisch is een samenleving als het verkiesbare resultaat zich steeds moet bevinden in de door de elite uitgetekende lijntjes. De mantra’s ontkennen wordt in vele gevallen onthaald op hoongelach en bagatellisering. Als het dan toch lukt door de neoliberale gedachtemuur te breken, worden de zware wapens bovengehaald. De gebeurtenissen in Griekenland bij de verkiezingen van 2015 (Tsipras) zijn in dat geval een schoolvoorbeeld: een democratisch verkozen regering die afwijkt van de Europese neoliberale normen wordt brutaal aan de kant geschoven. Hoe kunnen we van democratie en vrijheid spreken als zij die moeten leven van een loon of uitkering steeds het slachtoffer zijn van aanhoudende besparingen, privatiseringen, loonblokkeringen,… en aan de andere kant de lonen, winsten én overheidssubsidies voor de top steeds vergroten. Dit soort samenleving kan je eerder categoriseren als een oligarchie, een monopolie van meerdere spelers. Deze spelers ageren binnen een onzichtbare waas die in de achterkamertjes – volledig ontrokken aan het zichtbare democratische politieke spel – alle belangrijke touwtjes in handen hebben.
Deze groep, die dan ook nog het hardste kritiek heeft op de herverdelende overheid, horen we niet als het gaat om onvoorwaardelijke staatssteun aan bedrijven (die dan zogezegd jobs zou creëren). Leven we dan in een communistische samenleving voor rijken en grote bedrijven? De rest krijgt alvast de neoliberale besparingsrecepten voorgeschoteld… Het is een fundamentele onrechtvaardigheid die onze planeet kenmerkt waarop moet gereageerd worden met een ideeënstrijd. De heersende dogma’s rond TINA moeten worden doorbroken willen we onze planeet sociaal en ecologisch redden. Een drastische democratisering dringt zich op.
Ooit, in een niet zo ver verleden, waren de ideeën rond de verzorgingsstaat (zoals in de eerste alinea beschreven) onlosmakelijk verbonden met ons collectief denken. Het feit dat zovelen zich heden ten dage onbewust tegen zichzelf keren door visies en ideeën te internaliseren die rechtstreeks tegen hun eigen belangen ingaan, is een verdienste van de elitaire klasse. Laat ons een steentje bijdragen om het zogenaamde Overton-venster (Wikipedia: het spectrum van gedachtegoed dat het grote publiek accepteert) een flinke slag naar links op te schuiven.
