In maart 2021 greep ter gelegenheid van de Internationale Dag van de Vrouw in Het Witte Huis een merkwaardige gebeurtenis plaats. De Amerikaanse president Joe Biden benoemde luitenant-generaal Laura Richardson tot hoofd van het ‘Southern Command.’ Daardoor kwam voor de eerste keer in de geschiedenis een vrouw aan het hoofd van de eenheid die belast is met de Amerikaanse militaire operaties in Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied. Het ‘Southern Command’ is een van de tien militaire takken van het Amerikaanse Ministerie van Defensie die over de hele wereld verspreid zijn. Het Zuidelijk Commando heeft ‘jurisdictie’ en directe invloed over alle Latijns-Amerikaanse landen (met uitzondering van Mexico, dat onder het Noordelijk Commando valt).
Sinds die heuglijke dag heeft de viersterren generaal uitvoerig laten blijken waar ze voor staat. Of beter gezegd waar de VS van oudsher in de Latijns-Amerikaanse regio voor staan. De VS hebben uitdrukkelijk hun belangstelling getoond voor lithium, aardgas, olie en het water in Latijns-Amerika. Generaal Laura Richardson erkende de interventie van haar land om het beheer van ‘natuurlijke hulpbronnen’ te beïnvloeden. Een kleine greep uit haar ‘ontboezemingen’:
‘Waarom is deze regio belangrijk? Met al zijn rijke grondstoffen en zeldzame mineralen heb je de lithiumdriehoek, die vandaag de dag noodzakelijk is voor de technologie. Zestig procent van het lithium in de wereld bevindt zich in de lithiumdriehoek: Argentinië, Bolivië en Chili.’
Zij wees er ook op dat de landen die door het Zuidelijk Commando worden gecontroleerd ’31 procent van het zoetwater in de wereld’ hebben.
‘Met die voorraad heeft de VS veel werk voor de boeg, deze regio is belangrijk omdat het veel te maken heeft met nationale veiligheid en dus moeten we ons spel beginnen… in die regio ‘hebben we’ (sic) ook de grootste oliereserves, inclusief ruwe olie. Er zijn ook de rijkdommen van Venezuela, met olie, koper, goud, en er is het belang van het Amazonegebied als de longen van de wereld”.
Nationale regeringen medeplichtig
Landen, zoals Venezuela en Cuba, die resoluut Amerikaanse (en andere buitenlandse) bedrijven buitenhouden, wanneer die woekerwinsten willen maken, worden door de VS weggezet als communistisch en dictatoriaal. Regeringen van kleine en arme landen, zoals Guatemala en El Salvador, menen economisch en financieel geen andere keuze te hebben dan te buigen voor de druk van de multinationale ondernemingen. Ook als de winst die ze verkrijgen van de opgehaalde producten schommelen tussen een armoedige 1 tot 6 procent.
Zo delfde Goldcorp Inc. in San Miguel Ixtahuacán, een hoofdzakelijk Maya-Mam dorp in Guatemala, tien jaar lang naar goud en zilver. Het bedrijf heeft zijn hoofdkantoor in Vancouver, British Columbia, Canada. De operationele activa van Goldcorp omvatten vier mijnen in Canada, twee mijnen in Mexico en vier in Midden- en Zuid-Amerika. Op 14 januari 2019 stemde Goldcorp in met een fusieovername door de Amerikaanse Newmont Mining Corporation, die daarmee de grootste producent van goud ter wereld werd. In de beginjaren kreeg de Guatemalteekse staat een armoedige aalmoes van 1% op de winsten. Sociaaldemocratische regeringen als die van Bolivië proberen dan weer ernstige voorwaarden te stellen aan de onverzadigbare dorst naar grondstoffen in hun land. Anderzijds zijn machtige landen als Brazilië, Argentinië en Mexico wel in staat om serieus weerwerk te bieden. Maar of ze er ook daadwerkelijk voor gaan is een andere kwestie.
Argentinië een schrijnend voorbeeld
Darío Aranda is journalist. Hij werkt sinds 2003 als uitzendkracht voor de Argentijnse krant Página12. Hij schrijft voor de coöperatie La Vaca en werkt samen met FM La Tribu. Hij is gespecialiseerd in mijnbouw (olie, ertsen), agro-industrie en bosbeheer). Hij schrijft over de gebeurtenissen van inheemse volkeren, boerenorganisaties en sociale- en milieuorganisaties.
Met lede ogen ziet hij de invloed en de besluitvorming van de macht uit het noorden over de ‘natuurlijke hulpbronnen’ en het beleid van de regeringen in de regio. De verklaringen van luitenant-generaal Laura Richardson zou decennia geleden landen die zichzelf onafhankelijk en soeverein verklaarden geschokt hebben. Nu echter circuleerde ze met haar aanwezigheid en uitspraken onder kritische sociale- en milieuorganisaties en activisten, maar door de heersende klasse van Argentinië bleef ze onopgemerkt.
In de afgelopen decennia hebben alle regeringen van Argentinië volledig in overeenstemming met de wensen en behoeften van de grootmachten (onder andere de Verenigde Staten, China, Japan, Duitsland, Rusland en Frankrijk) en hun bedrijven gehandeld. En er is geen aanwijzing dat dit zal veranderen met de volgende president. Integendeel, deze regeringen (zowel nationale als provinciale) herhalen deze koloniale logica in de gebieden waar water, mineralen, koolwaterstoffen, bossen en natuur zijn.
De regering van de voormalige rechts-conservatieve president Mauricio Macri stond volledig op één lijn met de Verenigde Staten. Dat bleek duidelijk bij de eerste ontmoeting met president Donald Trump en de ontmoetingen met bedrijven, van de oliemaatschappijen Halliburton, Exxon Mobil en Chevron tot de agro-industrieën Monsanto en Cargill. De huidige sociaaldemocratische vicepresident Cristina Fernández de Kirchner (ze was president van de natie van eind 2007 tot eind 2015) is ook niet vies van solide allianties met mijnbouwbedrijven. Haar ontmoetingen met Monsanto, Barrick Gold en Chevron zijn slechts enkele voorbeelden. Op 26 april 2022 ontving ze op haar kantoor in het Nationaal Congres ‘de viersterren generaal Laura Richardson, hoofd van het Zuidelijk Commando, de eerste vrouw in de geschiedenis die deze functie bekleedt. ‘Wij werden vergezeld door de ambassadeur van de VS in Argentinië, Marc Stanley,’ twitterde Cristina Fernández met foto. Volgens de ambassade van de VS praatten ze over ‘het belang van de rol van de vrouwen in het behouden van de vrede en de veiligheid in de regio.’
Van zijn kant gaf president Alberto Fernández van de Peronistische partij in dezelfde tijdsperiode duidelijke signalen van toenadering tot de Verenigde Staten. Hij ontving de Speciale Adviseur ‘voor Amerika’ van president Joe Biden. Volgens de Amerikaanse ambassade ging het om ‘de versterking van de bilaterale en regionale samenwerking.’ [1]
Verkiezingen in Latijns-Amerika moeten gecontroleerd worden
De opmars van Chinese bedrijven vormt een ernstige bedreiging voor de Amerikaanse belangen. China controleert 80 tot 90 procent van de productie van lithiumbatterijen, en om de afhankelijkheid van China te verminderen heeft het Witte Huis 3 miljard dollar aangekondigd om de binnenlandse batterijproductie uit te breiden (Voice of America, 2022). In een toespraak waarin hij het Amerikaanse beleid ten aanzien van China schetste, merkte de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, op dat – wanneer het gaat om zonnepanelen, batterijen voor elektrische auto’s, sleutelsectoren van de economie van de 21e eeuw – we ons niet kunnen veroorloven volledig afhankelijk te zijn van China. (U.S. Department of State, 2022). Maar het meest sprekende voorbeeld zijn wellicht de verklaringen van het hoofd van het Zuidelijk Commando.’ Mevrouw de generaal Laura Richardson verklaarde dat de investeringen van China ‘de democratie in Latijns-Amerika ondermijnen.’ Wellicht is ze vergeten dat China in Latijns-Amerika is om handel te drijven en zich over het algemeen ver houdt van de politiek en de interne aangelegenheden in die landen. Terwijl de VS een ellenlange lijst op hun conto kunnen schrijven van interventies, blokkades, boycot, sancties, die net de democratie in Latijns-Amerika stelselmatig ondergraven hebben. Bovendien, voegde zij eraan toe, in de laatste vijf jaar, van 2017 tot 2021, heeft China meer dan 50 miljard dollar geïnvesteerd in de Latijns-Amerikaanse regio. Tegen deze achtergrond denkt de Amerikaanse generaal dat China in Latijns-Amerika is om de Verenigde Staten te ondermijnen. De adder onder het gras: ze voegde eraan toe dat er veel belangrijke verkiezingen aankomen of net hebben plaatsgevonden in Latijns-Amerika en dat we betrokken en bezorgd moeten blijven bij deze regio.[2]
Zo drong eind januari Andrés Manuel López Obrador, president van Mexico, er bij de Amerikaanse ambassadeur op aan zich niet langer te mengen in de aangelegenheden van Peru en riep hij op tot beëindiging van de repressie in het land. ‘President Pedro Castillo, die ten onrechte gevangen zit, moet worden vrijgelaten. En, met alle respect, de Amerikaanse ambassadeur moet ophouden zich met Peru te bemoeien,’ zei hij.
Hij drukte tevens de hoop uit dat de zaken in Peru zouden verbeteren en ‘er geen repressie meer uitgeoefend wordt.’ ‘De mensen gaan de straat op om te protesteren en de politie treedt in actie. En nu gaat het leger met tanks de universiteit binnen,’ klaagde hij het repressieve optreden van interim-president Dina Boluarte aan (gesteund door de VS). Hij besloot: ‘Het beste is in dit geval dat er verkiezingen worden uitgeschreven, dat het volk beslist, dat men zijn toevlucht neemt tot de democratische methode.’
Een Latijns-Amerikaans onderonsje zonder de VS kan nog niet
In 2010 werd in Mexico de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische Staten (CELAC) opgericht. Bijna tien jaar geleden, in januari 2014, hield de gemeenschap haar tweede top in Havana. Raúl Castro was de president pro tempore. Daarna sukkelde het initiatief in stilstaand water.
Maar in januari dit jaar greep de VIIe topontmoeting plaats in Buenos Aires, Argentinië. De Venezolaanse president Nicolás Maduro wou niet aanwezig zijn, omdat hij vreesde dat een plan ‘van neofascistisch rechts’ de Venezolaanse delegatie frontaal zou aanvallen en daardoor de multilaterale bijeenkomst zou vertroebelen. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Carlos Faría, was in zijn plaats op de top aanwezig. President Maduro liet wel een boodschap na. ‘Wij geloven dat de tijd gekomen is dat de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische Staten zichzelf van binnenuit begint op te bouwen met een zeer duidelijke visie op wat de toekomst van onze landen zou moeten zijn en de noodzaak om stevige fundamenten te leggen voor de opbouw van de unie van onze landen, een unie voor bevrijding, een unie voor ontwikkeling, een unie voor de opbouw van een nieuw maatschappijmodel in Latijns-Amerika.’ Verder stelde hij de oprichting van het secretariaat-generaal van CELAC voor, en benadrukte de noodzaak om de werking van de ministerraden per gebied te hervatten, om zo een gemeenschappelijke defensie- en geopolitieke strategie uit te bouwen en kwesties in verband met onderwijs, gezondheid, cultuur en economie aan te pakken. Tegelijkertijd riep hij de landen die deel uitmaken van de regio op hun krachten te bundelen tegen buitenlands interventionisme. Een veeg uit de pan tegen de niet aflatende bemoeiingen van de VS in Latijns-Amerika.
Uit deze verklaring blijkt meer en meer dat de geesten beginnen te rijpen voor een echte onafhankelijkheid tegenover de Amerikaanse heerschappij over hun landen. Daarnaast is ook de terugkeer van Brazilië naar CELAC van groot belang en dit om verschillende redenen. Vooreerst was het Zuid-Amerikaanse land tot nu toe het enige dat zich uit het forum had teruggetrokken. Dit was een beslissing van de ultrarechtse president Bolsonaro begin 2020. Hij niet kon verkroppen dat landen als Venezuela lid waren van de gemeenschap. Ten tweede vertegenwoordigt Brazilië de grootste economie en de grootste en dichtstbevolkte natie in de regio. In die zin is elk initiatief, voorstel of regionale onderneming, waarbij Brazilië niet betrokken is, bij voorbaat verzwakt. En ten slotte probeerde nieuwe president Lula da Silva met zijn aanwezigheid in CELAC en zijn staatsbezoek aan Argentinië duidelijk te maken wat hij als de toekomst van de internationale strategie van zijn regering beschouwt: met name een einde maken aan het isolement dat de rechtse regering van Bolsonaro kenmerkte en het Braziliaanse buitenlands beleid opnieuw positief in de steigers te zetten, vooral het behoud van autonomie ten opzichte van de grootmachten, waarbij hij als belangrijkste stoorzender de VS op het oog had. Verder de voorkeur voor het gezamenlijk optreden van de verschillende staten waarbij inspanningen moeten geleverd worden ter bevordering van integratie van de Latijns-Amerikaanse en Caraïbische landen, met nadruk op Argentinië als strategische bondgenoot en belangrijkste partner van de Gemeenschappelijke Markt van het Zuiden (Mercosur).
In het slotdocument werd door de aanwezigen een krachtige oproep gedaan ‘om onze democratieën en de mensenrechten voor iedereen te versterken.’ Dat document droeg de handtekeningen van negenentwintig regionale leiders. Vandaag is te merken dat deze cruciale beginselen van het systeem in de praktijk nog niet veel betekenen. Maar er werd een poging ondernomen om de kloof tussen woorden en daden in de gemeenschap opnieuw te dichten. Of dit gelukt is in de VIIe topontmoeting in januari 2023 in Buenos Aires is nog de vraag. Een ernstige moeilijkheid blijkt te zijn dat het blok besluiten neemt bij consensus, wat betekent dat het verzet van slechts één land voldoende is om elke resolutie te blokkeren. Zo stond op de agenda onder meer de vervanging van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS). Die kwam de laatste jaren in opspraak. De Uruguayaan Luis Almagro, algemeen secretaris van de OAS, bleek een handlanger te zijn van het beleid van de VS in Latijns-Amerika. Zo sprak hij zijn steun uit aan de staatsgreep in Bolivia in 1019, die gesteund werd door de VS. Het punt van de vervanging van de OAS is er niet doorgeraakt.
En ja, ‘Big brother’ was ook aanwezig. De Argentijnse president Alberto Fernández meldde dat ‘Chris Dodd, Speciaal adviseur voor de Amerika’s, op CELAC sprak ‘met onze Latijns-Amerikaanse en Caraïbische partners over de bevordering van democratie, mensenrechten en de rechtsstaat in de regio en hoe wij kunnen helpen de wereld te voeden en van energie te voorzien.’ President Fernández was het eens met de voorstellen van de Verenigde Staten: ‘De wereld heeft vandaag energie en voedsel nodig en Latijns-Amerika en de Caraïbische regio kunnen leverancier van beide zijn.’ Hij vermeldde gas en lithium en maakte zich sterk: ‘We moeten onze krachten bundelen om deze energetische integratie tot stand te brengen.’
Kolonialisme y managers
Journalist Darío Aranda heeft daar zo zijn bezwaren over. Dat een ander land zijn belangen (en interventies) in Argentinië en in de regio open en bloot op straat ooit, verdiende, erg genoeg, niet eens een reactie van de plaatselijke politieke klasse. Het is een spiegel van hoe ambtenaren, wetenschappers, economen en journalisten en anderen optreden. Zij beslissen en geven hun mening ten beste over gebieden waar ze niet wonen en waarvan ze vaak geen weet hebben. Ondertussen negeren ze de beslissingen en de levenswijze van de volkeren die wél wonen in de gebieden waar de mijnbouw geactiveerd wordt.
Ook Leonardo Rossi, de Argentijnse specialist in milieujournalistiek en politieke ecologie, heeft zijn bedenkingen. ‘Het is onthutsend dat ze praten over de ‘hulpbronnen’ van plaatsen die ze niet bewonen. Dat is de logica die ten grondslag ligt aan regeringen, ministers en zakenlieden. Voor de lokale gemeenschappen hebben mijnbouw, onteigening en ontworteling meerdere gezichten. Imperialisme en intern kolonialisme wisselen elkaar af. Veel van de gebieden waarnaar de buitenlandse heerschappijen verlangen zijn al door nationale en provinciale overheden als offerzones aangemerkt,’[3]
Mensenrechten of lithium?
Volgens Farid Reyes, economist en journalist van ‘La Izquierda Diario México’ lijkt de Amerikaanse heerschappij zich te tonen voor wat het werkelijk is, een land dat niet strijdt voor democratie en mensenrechten, zoals het zich vaak schijnheilig voordoet, maar een in verval geraakte overheersing die de volkeren wil onderwerpen om hun bodemschatten te ontvreemden.
Water, lithium, goud, bossen en mineralen behoren niet toe aan de Amerikaanse transnationale bedrijven, maar ook niet aan China of enig ander land. Deze strategische hulpbronnen behoren toe aan de Latijns-Amerikaanse volkeren. Deze hulpbronnen moeten rationeel en duurzaam worden uitgebaat op een manier die Bolivia, Peru, Argentinië of Mexico past. De bossen, de mijnen en de watervoerende lagen behoren niet toe aan de buitenlandse hegemonie, maar aan het volk. Tegen deze hypocrisie en dit cynisme van de vertegenwoordigers van de Amerikaanse regering en de heersende klasse moet het verzet, de strijd en de organisatie van de werkende meerderheid zich verzetten.
‘In Latijns-Amerika is het noodzakelijk de soevereiniteit terug in handen te krijgen, te breken met onderwerping en plundering. Het is tijd dat de bodemschatten van de Latijns-Amerikaanse regio worden gebruikt voor de ontwikkeling van onze volkeren. Vandaag tonen de massa’s in Peru ons de weg om naar buiten te treden en te strijden tegen de regeringen die het land uitverkopen en tegen de vraatzucht van het imperialistische kapitaal.’ [4]
[1] Nuestramérica. Una general gringa que se cree dueña de América Latina – Resumen Latinoamericano
[2] Ecologia Social. El carácter estratégico del litio latinoamericano y las disputas globales y por su gestión – Resumen Latinoamericano
[3] Panorama: el Comando Sur de Estados Unidos y el colonialismo del siglo XXI – Agencia de noticias Tierra Viva (agenciatierraviva.com.ar)
[4] Nuestramérica. Laura Richardson, la hipocresía imperialista y la sinceridad estratégica – Resumen Latinoamericano
Laura Richardson, hoofd van het Zuidelijk Commando in Latijns-Amerika
photo: Left Voice
