Wat is de bedoeling van dit schrijven? Wel, ik ga voor de eerste maal trachten mensen te bereiken, om een mening te uiten, ideeën over te dragen, in de hoop te worden gelezen en tegelijkertijd te worden begrepen. Ik kan daarbij schrijven aan een gericht publiek of ik kan me wenden tot het grote publiek, langs een blog, maar het distributiekanaal dat ik gebruik gaat automatisch een selectie maken van mijn lezerspubliek. Een blog in De Tijd wordt door andere ogen gelezen dan een blog in DeWereldMorgen. En misschien zou ik wel liever de lezers van de De Tijd bereiken want ik zou met plezier hun opinie een link(s)e draai geven, terwijl de meeste lezers van DeWereldMorgen waarschijnlijk (en hopelijk) volmondig gaan beamen wat ik schrijf. Maar goed, wie niet waagt niet wint.
Ik schrijf u wel vanuit het Portugese platteland en mijn leefwereld bestaat uit een blauwe hemel en een wijngaard, waarschijnlijk niet nauw verbonden aan uw persoonlijke leefwereld, maar toch lopen we hetzelfde gevaar. Men hoeft geen zwartdenker te zijn om te begrijpen dat onze samenleving zich op een tuimelpunt bevindt, en als u nog geen plaats hebt geboekt in het ruimteschip naar Mars, en beslist hebt hier te blijven, dan wordt het dringend tijd dat we samen even gas terugnemen en kijken of we wel in de juiste richting aan het sturen zijn. Want de weg die we momenteel volgen dreigt ons te leiden naar een wereld die zowel op sociaal als ecologisch gebied onleefbaar is.
Om te starten met het sociale luik. Na de tweede wereldoorlog -ondertussen reeds zeventig jaren geleden, de tijd gaat snel- hebben wij gewerkt aan een opbouwende sociaaldemocratische samenleving. Sociaal in die zin dat er inderdaad inspanningen werden geleverd naar een algemene verbetering van de sociale verhoudingen binnen de maatschappij, en democratisch in die zin dat de parlementaire democratie, ontstaan na verkiezingen met algemeen stemrecht, het bestuursorgaan werd van deze voorbeeldige maatschappij. Of het woord democratie hedendaags nog correct kan worden gebruikt is een andere discussie waarover we het later kunnen hebben. Eerlijk gezegd, ben ik eerder geneigd naar de term aristocratie.
Maar goed, in de jaren 50 en 60 werd ons Europa weer “sociaaldemocratisch” heropgebouwd, met hulp van het Amerikaanse Marshall Plan. En bovendien konden we ook nog zonder problemen teren op de inkomsten van onze Afrikaanse kolonies. Die werden spijtig genoeg kort daarna wel onafhankelijk, maar er viel toch nog gedurende enkele decennia veel te grabbelen en te roven, men hoefde enkel de juiste persoon op de juiste plaats te droppen, en vervolgens verder ondersteunen, financieren, en vooral bewapenen.
In de jaren 70 werd het wat lastiger, de roes was voorbij, de olieproducerende landen beseften dat hun olie niet enkel economische maar ook politieke waarde had en de prijzen verdrievoudigden, Nixon besliste de gouden standaard van de dollar af te schaffen, en onze winstcijfers daalden. En dan kwamen de glorieuze jaren 80 met de Hollywood acteur Ronald Reagan en de iron lady Margaret Thatcher en werd definitief de vrije markt van het neoliberalisme op de troon geplaatst, gedoopt en bezegeld. Geen ontkomen meer mogelijk, niet enkel voor ons Europa en de VS maar ook voor de rest van de wereld. Slikken of hongeren. De financiële wereld komt aan de macht, Wall Street en The City beslissen, het IMF en de Wereldbank bezegelen. En u gehoorzaamt (of niet).
Er vormt zich een duidelijke scheiding, op internationaal vlak tussen de rijke en de arme landen en op nationaal vlak tussen de rijke en de arme burgers, en de kloof tussen de twee wordt dieper en wijder met de dag. Een werkelijke bedreiging voor onze samenleving, want het woord samenleving houdt in dat we samen leven, en dat betekent ook samen werken, samen ondersteunen, plannen en realiseren.
Een vergelijkende studie uitgevoerd door Wilkinson en Pickett in 23 rijke landen wereldwijd -waaronder ook België- waarvan het resultaat werd gepubliceerd in 2009, heeft duidelijk aangetoond dat sociale ongelijkheid een onbetwistbaar negatieve invloed heeft op alle aspecten van het leven en samenleven, van het zijn en welzijn. Ongelijkheid binnen de gemeenschap verhoogt het aantal gevallen van geestesziekten, zwaarlijvigheid, zelfmoorden, geboortesterftecijfers, tienermoeders, criminaliteit, sociaal wantrouwen en het verlaagt de levensverwachting, kwaliteit van het onderwijs, en de sociale vaardigheid. De termen sociale vaardigheid en mobiliteit houden enerzijds in dat de modale burger de mogelijkheid en kans wordt geboden om een stap opwaarts te zetten op de sociale ladder, maar ook, en vooral, dat er begrip en aanvaarding bestaat tussen de verschillende sociale gemeenschappen, en tussen andersdenkenden, politiek en religieus.
En daar hebben we… en ik had bijna geschreven “nog veel te leren” maar dat zou fout zijn, want onze samenleving heeft voordien reeds open gestaan voor andersdenkenden en immigratie, maar heeft dit verleerd. We hebben veel te her-leren. Ik schat me gelukkig met het feit dat ik me nog een samenleving kan herinneren die open stond voor de verschillen tussen sociale klassen, waar een boer werd gerespecteerd voor zijn kennis en oogsten, een arbeider voor zijn energie en productie, een dokter voor zijn opleiding en verzorging. En de eerste immigratie van Spanjaarden, Italianen, Grieken, Turken en Marokkanen (Portugezen waren er niet bij want die werden massaal als soldaat naar de Afrikaanse kolonies gezonden om te gaan vechten) werd met open armen onthaald, geen probleem, eindelijk wat hulp, werk zat, en vooral vuil werk. Men sprak niet van vluchtelingen of economische immigranten, men had het over gastarbeiders.
Maar toen de jaren van het neoliberalisme kwamen aanrollen verstarde het maatschappelijk beeld, de verdraagzaamheid verdween, het werd knokken, ieder voor zich. De Duitse onderzoekersjournalist Gunter Wallraff publiceerde in zijn boek Ganz Unten (1985) een schokkend verslag van hoe hij werd behandeld door de werkgevers, huisbazen, en autoriteiten als vermomde Turkse gastarbeider. Owen Jones beschrijft in zijn boek Chavs (2011) het duidelijke misprijzen dat momenteel heerst voor de arbeidersklasse in de UK, die wordt beschouwd als een bende ongeletterde en onderontwikkelde luilakken. Deze denigrerende houding tegenover de arbeidersklasse heeft aangevangen met het bewind van de Iron Lady. Ik wens Jeremy Corbyn veel sterkte en inzicht om daarin enige verandering te brengen.
Als we rondom ons kijken, dan hoeven we niet de bevestiging van uitgebreide sociale studies om te begrijpen dat er duidelijk wat schort. Door de gewelddadige toestand in het Midden-Oosten (laat ons de oorzaken daarvan hier even terzijde laten) stromen tienduizenden vluchtelingen richting Europa. En het meest schokkende is dat wij ons daardoor bedreigd voelen. De xenofobe gevoelens nemen de bovenhand, centra voor asielzoekers worden in brand gestoken, extreem rechts spant de spieren.
De miljoenen vluchtelingen in andere werelddelen gedurende de vorige decennia hebben ons nooit werkelijk bedreigd, misschien wel enigszins gestoord, met telkens weer diezelfde schrijnende en ontmoedigende beelden op televisie van uitgemergelde kinderen met vliegen in de ogen, maar goed, met de aankoop van een pakje kerstkaarten van Unicef werd het probleem handig opgelost.
Maar uiteindelijk, wat houdt het in werkelijkheid in deze zo gevreesde stormvloed van oorlogsvluchtelingen en gastarbeiders (laat ons ze zo blijven noemen). Duitsland verwacht er 800.000, dat is 1% van de bevolking, en daarvan zullen er voorlopig 24.000 worden doorgeschoven naar ons land, dat is 0,22% van onze bevolking. Binnen Europa worden prikkeldraad versperringen gebouwd en grenzen gesloten. In Libanon, dat zowel in oppervlakte als qua bevolkingsaantal drie keer kleiner is dan België, bevinden zich momenteel 1.200.000 Syriërs, dat is 30% van hun bevolking. Ter informatie, in 1914 staken 1 miljoen Belgische vluchtelingen de grens over naar Nederland dat toen 6 miljoen inwoners telde. Reeds lang vergeten, niet? Het geheugen is kort, en vooral selectief.
Onze kijk op de buitenwereld verhard en verstard, overal is er ellende en wordt er gevochten, terroristen worden opgeleid en naar hier gezonden, en we ontkennen met nadruk enige verantwoordelijkheid daarin. Integendeel, we hebben met de allerbeste bedoelingen getracht het te vermijden door het doden en verjagen van gewetenloze dictators en despoten in die sombere wereld van andersdenkenden. En toch blijft het gevaar maar dreigen en het terrorisme overwaaien, niettegenstaande al onze beste bedoelingen om ginder “onze” democratie te herstellen en “onze” mensenrechten te leren respecteren.
En ook binnen onze wankele samenleving verbrokkelt de sociale cohesie en solidariteit, en niet alleen tussen de bevolkingsgroepen vanwege de constante dreiging van crisis en werkloosheid en loonverlies, maar ook tussen ons burgers en zij die ons moeten vertegenwoordigen en onze belangen verdedigen. In het traditionele beeld waren politici “verkozenen uit het volk” maar door de jaren heen heeft er zich een elite gevormd, de ministerposten lijken over te gaan van vader op zoon, en dat is ook niet verwonderlijk. Er werd onlangs zwaar gepalaverd over de hoge kosten van middelbare studies, en wat zijn de kosten van een universitaire opleiding, en hoeveel jongeren hebben rijke ouders die die studies kunnen financieren?
Onze democratie wordt vervangen door een aristocratie, een heersende en kapitaalkrachtige elite, die zich niet enkel ontmoet gedurende de welbekende G20 conferenties die door de pres worden vermeld en daardoor door iedereen gekend. Maar onderhuids vergadert de elite ook tijdens de jaarlijkse Bilderberg conferentie, achter gesloten deuren, sinds 1954. De kern van de Bilderberg groep is constant maar de deelnemers aan de conferentie – zo’n 120 tot 150 vooraanstaande politici en zakenmensen- wisselen in relatie met de heersende economische of politieke trend of behoefte op wereldvlak. Rapporten van de conferentie zijn onbestaand of geheim. Maar de resultaten van de genomen beslissingen zijn wel voor ons allen, ongemerkt en ongeweten.
Ook binnen de Europese Unie is de democratie totaal verloren. De Duitse minister van financiën Dr. Schauble heeft duidelijk verklaard aan de voormalige Griekse regering van Alexis Tsipras dat “Verkiezingen niets veranderen. Als telkens met een nieuwe verkiezing de regels moeten worden aangepast dan kan de Europese Unie niet functioneren.” Punt, andere lijn. En dat hebben we dan ook duidelijk begrepen. De democratie, de macht van het volk, bestaat enkel op papier. De recente Griekse ervaring leert ons een zeer klare en duidelijke les. De financiële wereld heerst. Op 3 september heeft Zoé Konstantopoulou, voorzitter van het Griekse parlement gevraagd aan de VN-Algemene Vergadering “Sta niet toe dat democratie wordt vernietigd waar ze is ontstaan”. Amen.
Gisteren 20 september waren er opnieuw verkiezingen in Griekenland. “Voor het eerst mag een Europees volk democratische verkiezingen houden in het volste besef dat zij enkel en alleen leiders kiezen om in hun naam het reeds volledig besliste politieke programma van de Eurogroep uit te voeren. Daar houdt hun democratische inspraak op.” (Lode Vanoost, DWM, 18 september)
En dan volgt het ecologische luik van het verhaal, waarover ik veel korter zal zijn, niet omdat het minder belangrijk is, maar wel omdat het veel eenvoudiger is. We merken wel dat er iets gaande is, gletsjers en ijskappen smelten, en we hadden dit jaar de warmste juli maand sinds mensenheugenis, wereldwijd.
Gelukkig voor ons, die bewust of onbewust maar verder aan boeren zonder er verder bij na te denken, werken en onderzoeken er nog professionelen die zich met de materie bezig houden sinds vele jaren. Een ervan is Jorgen Randers die in 1972 reeds medewerker was aan het verslag van de Club van Rome, met duidelijke waarschuwingen voor de toen reeds opborrelende ecologische problemen, en sindsdien heeft hij verder onderzocht en geschreven, en heeft dan veertig jaren later in 2012 zijn boek “2052” gepubliceerd, met een adem stokkend vooruitzicht op de komende veertig jaren. Ik raad u de lectuur ten zeerste aan.
En natuurlijk vloeien ecologie en politiek en economie samen. De opkomende privatisering van onze gemeenschappelijke instellingen, bezittingen en waarden bedreigt ook het weinige dat ons rest aan natuurgebieden. Uiterste waakzaamheid is geboden aangezien de Europese Unie ons het zogenaamde NoNetLoss initiatief wil opdringen, een beleid dat de laatste natuurgebieden die ons nog resten wil omzetten tot banale koopwaar met een prijskaartje, open voor commerciële exploitatie. Het initiatief komt eigenlijk neer op een simpel ruilsystem. Een onderneming kan een aantal hectaren nutteloos natuurgebied herwaarderen tot commercieel verrechtvaardigd gebied, in ruil voor een gelijk aantal economisch nutteloze hectaren ergens die zullen worden geherwaardeerd tot natuurgebied. Daarbij wordt duidelijk geen rekening gehouden met de bestaande bio systemen die zich spijtig genoeg niet van vandaag op morgen aanpassen aan onze plotse behoeften, maar het gevolg zijn van een eeuwenlange evolutie. De roekeloze snelheid en agressie waarmee wij de natuur vernietigen heeft totaal geen verhouding met het gezapige ritme waarbij onze natuur zich heeft gevormd en zich verder ontwikkelt.
Ik sluit hierbij. En het zal u zeker zijn opgevallen dat het sociaal-politiek-economische luik veel meer plaats neemt dan het ecologische, maar dat is omdat de politiek die voordien ons leven beheerste en reguleerde nu wordt opgeslokt door de economie, en in het bijzonder de financiële wereld en transnationale corporaties die de heerschappij hebben overgenomen. Het beheer van onze maatschappij en samenleving ligt niet meer in onze handen. We zijn reeds verkocht, zoals alles wordt verkocht, alles is koopwaar, het land waarop we leven en dat we bewerken, het water dat we drinken, en ook reeds de lucht die we inademen. Een land dat minder CO2 uitstoot heeft dan de internationaal aanvaarde norm, kan een gedeelte van zijn “zuivere lucht” doorverkopen aan een land dat diezelfde normen overschrijdt. Al onze “commons”, onze gemeenschappelijke goederen, zijn tot banale koopwaar gereduceerd. Als we niet opletten staat ons hetzelfde te wachten voor onze culturele en morele waarden.
Als u oordeelt dat dit schrijven zinloos is omdat ik geen oplossingen voorstel, dan heeft u volkomen gelijk. Maar allereerst moeten we het eens worden over de problemen zelf, en bovenal hun oorzaken. Enkel vandaar kunnen we verder werken en bouwen.
