Vorige maand trokken twee opmerkelijke ontslagen mijn aandacht: op 7 maart 2024 deelde de Cubaanse partijkrant Granma het ontslag mee van Alejandro Gil, tot dan vicepremier en minister van Economie en Planning. Er zouden ernstige aanwijzingen zijn van “corruptie, verduistering en ongevoeligheid”. Voor dergelijke inbreuken die het volk schade berokkenen geldt een nultolerantie, en hoe hoger het vertrouwen in een leidinggevende is, des te strenger en onverzettelijker men zal optreden, bezwoer president Miguel Díaz-Canel. Alejandro Gil nam ontslag als lid van het Centraal Comité van de Cubaanse Communistische Partij en als parlementslid van de Nationale Assemblee van de Volksmacht. De voormalige voorzitter van de Cubaanse Centrale Bank Joaquín Alonso Vázquez is de nieuwe minister van Economie.

Het tweede ontslag was dat van de Vietnamese president Vo Van Thuong, waarover Granma op 21 maart berichtte. Ook hier luidde de aanklacht dat de betrokkene de deontologische regels had overtreden en zijn voorbeeldfunctie niet had vervuld.

De officiële bekendmakingen over de ontslagen zijn bijzonder kort en bieden geen concrete informatie. Het is ook niet duidelijk of en in hoeverre er nog anderen uit de omgeving van de kopstukken betrokken zijn. Dat geeft dan natuurlijk weer aanleiding tot speculatie in de buitenlandse en dissidente media (“Gil is een zondebok voor het falende beleid”). Dat is jammer, want het verhindert zo ook om het hele proces van de vaststellingen en de politieke discussie tot de uiteindelijke maatregelen te kennen. Men gaat immers niet over een nacht ijs …

Revolutionaire moraal

Het volstaat om de richtinggevende documenten van zowel de Cubaanse als de Vietnamese communistische partij erop na te lezen om te zien dat beide partijen veel belang hechten aan de integriteit van hun leidinggevenden. Ze beseffen zeer goed dat die een voorbeeldfunctie hebben. Tegelijk is een strenge aanpak van toplui ook een duidelijk signaal naar de andere leiders in de hiërarchie, en moet hij uiteindelijk het vertrouwen van het volk in het overheidsapparaat en de partij ondersteunen. Want als dat verdwijnt, verliezen die hun legitimiteit. Zoals elk land heeft ook Cuba te kampen met corruptie, fraude etc. Maar het bestrijdt die ook. Meer controle en zo nodig hard optreden, luidt het devies. Zo berichtte Granma in februari 2024 over fraude in de horecasector in Havana, met meer dan 200 beklaagden en gevangenisstraffen van 2 tot 22 jaar.

Aan partijleden worden hoge eisen gesteld, zoals o.a. te lezen valt in de brochure “Ideeën, concepten en richtlijnen” die uit het achtste partijcongres (2021) voortvloeide, en die meer dan eens worden herhaald in statuten, reglementen en andere congresteksten.

Voor het ontslag van Alejandro Gil vonden er overal in Cuba (en ook daarbuiten, bijvoorbeeld in de ambassades) ceremonies plaats waarbij leidinggevenden van de regering, het staatsapparaat en de partij plechtig de Código de Ética de los Cuadros de la Revolución Cubana (Ethische regels voor de leidinggevenden van de Cubaanse Revolutie) ondertekenden.

Dit recente document wijst op de transitie van de “historische generatie” (die de revolutie van 1959 aanvoerde) naar de nieuwe generaties. Tegen de achtergrond van de modernisering van het economisch model, met meer decentralisatie en nieuwe economische actoren, en in een ingewikkelde sociaal-economische en politieke context – die nog scherper wordt door de blokkade en de ideologische oorlog door het yankee-imperialisme – wordt van de leidinggevenden in hun dagelijks optreden een voorbeeldig gedrag geëist. Ze moeten een hoge morele standaard handhaven, een diepe menselijke gevoeligheid tonen, revolutionair waakzaam zijn, toegewijd zijn aan de wet en een duidelijk plichtsbesef hebben. Ze moeten een strijdbare houding aannemen en de ethiek en de moraal van de Cubaanse revolutie als essentiële grondslagen en verworvenheden van de revolutie bevorderen en vrijwaren.

Vele en hoge eisen

Vervolgens somt het document de waarden en principes op die leidinggevenden moeten volgen:

Patriottisme: Het vaderland, zijn geschiedenis, identiteit en cultuur liefhebben; de waarden eren die de Cubaanse nationaliteit uitmaken; gedrag laten leiden door het voorbeeld van onze martelaren, helden en leiders; de patriottische symbolen respecteren; politiek gevoelig zijn; de revolutie verdedigen; onophoudelijk en bewust werken vanuit de functies die zijn toevertrouwd, om het land te beschermen tegen elk risico of bedreiging die zijn onafhankelijkheid, integriteit of soevereiniteit kan schaden, de belangen van de natie kan aantasten of de eenheid van de Cubanen kan verzwakken; zich voorbereiden op verdediging door gewapende strijd indien nodig; en de belangen van het land boven persoonlijke doeleinden, die van een sector of entiteit plaatsen.

Anti-imperialisme: De principes van het socialisme, die we onherroepelijk hebben verklaard, verdedigen, behouden en trouw blijven; een waakzame houding aannemen van afwijzing van acties die de politieke, economische, technologische en culturele expansie of overheersing van imperialistische machten tegen ons vaderland en de volkeren van de wereld nastreven; met alle middelen die tot je beschikking staan de agressie veroordelen en een actieve strijder zijn, op welk gebied dan ook, tegen de genocidale en wrede maatregelen van de economische, commerciële en financiële blokkade en de lasterlijke en subversieve campagnes waarmee het land wordt geconfronteerd.

Trouw: Wees loyaal aan de Communistische Partij van Cuba, aan de Revolutie, aan het gedachtegoed en de ideeën van onze Nationale Held, José Martí, en aan de opperbevelhebber van de Revolutie, Fidel Castro Ruz; verdedig onvoorwaardelijk, met moed, eer, tot de laatste consequenties, de belangen van het volk, de Staat en de Regering; baseer vriendschappelijke betrekkingen op overeenkomst met en respect voor de principes en de revolutionaire moraal.

Eerlijkheid: Handel eerlijk; lieg nooit; wees waarheidsgetrouw; verberg of verdraai de waarheid niet; bestrijd liegen, bedrog, demagogie en fraude; bestrijd krachtig elke poging om kritiek te muilkorven en te belemmeren, evenals zelfgenoegzaamheid en de neiging om successen te overdrijven; oefen consequent kritiek en zelfkritiek uit; gedraag je op een manier die overeenkomt met de manier waarop je denkt en spreekt; geef je standpunten en meningen met respect en op de juiste manier, plaats en tijd; erken en corrigeer wanneer je oordeelt dat je een fout hebt gemaakt.

Eer: Toon standvastigheid van karakter; cultiveer schaamte, waardigheid en decorum; wijs elk aanbod dat hen ondermijnt af; “kom op voor de waarden waarin je gelooft ten koste van offers”; houd je aan je woord.

Discipline: Bevorder het respect en de loyaliteit jegens de Communistische Partij van Cuba, draag bij aan de uitvoering van de programma’s, richtlijnen en overeenkomsten die zijn goedgekeurd door het Congres en andere leidinggevende organen van de partij; leef de grondwet en de wetten na en doe ze naleven; bevorder de permanente kennis van de wettelijke bepalingen die het economische en sociale leven van het land regelen, in het bijzonder de bepalingen die betrekking hebben op je werk; houd de waarde van het persoonlijke voorbeeld in gedachten; onderwijs en beoefen bij jezelf en anderen orde en strikte naleving van de vastgestelde normen.

Altruïsme: Wijd je volledig en liefdevol aan de volledige uitvoering van de verantwoordelijkheid die je is toevertrouwd; neem als middel van bestaan geen ander werk aan dat je van je plicht afleidt; bezit een revolutionaire bezorgdheid; wend al je energie en talenten aan voor de taken die je zijn toegewezen, zonder persoonlijke ambitie; geef blijk van opofferingsgezindheid ten gunste van het collectieve welzijn; voel de voldoening van nuttig te zijn voor het gemeenschappelijke werk van ons volk.

Humanisme: Handel te goeder trouw, respecteer de eer van de mensen, word door de anderen als een mens behandeld, rechtvaardig en met volle gelijkheid, zonder enige discriminatie, en behandel hen ook zo; waardeer en stimuleer de waarde van de mensen van je team op basis van hun ethische kwaliteiten, de vastgestelde echte capaciteit en bijdrage tot het gemeenschappelijke goed; wees dienstvaardig; stel je in de plaats van de andere voor je beslissingen neemt waarvan de gevolgen jou niet persoonlijk zullen treffen; heb een luisterend oor voor de problemen van je collega’s en hun medewerkers; besteed aandacht aan hun gezin.

Solidariteit: Toon begrip en menselijke gevoeligheid voor de problemen en moeilijkheden van de anderen; werk mee aan de oplossing, geef een opportuun antwoord en help ze op eigen kracht en met de beschikbare middelen op te lossen; identificeer je met de door onze Revolutie gehuldigde principes van het proletarisch internationalisme en stel zo nodig je vermogen, intelligentie en ervaring ter beschikking van andere volkeren van de wereld.

Professionalisme: Ontwikkel bij jezelf en in je werkomgeving een hoogstaande politieke, economische en juridische cultuur; ontwikkel je eigen kennis en stimuleer die van je ondergeschikten; handel overeenkomstig de ethische, wettelijke en technische vereisten van je job; werk voortdurend aan je eigen voorbereiding en bijscholing; bekijk je eigen werk zelfkritisch; erken vooruitgang en verhoog de streefdoelen voor kwaliteit, efficiëntie en effectiviteit; bestrijd bureaucratisme; anticipeer op problemen, zoek integrale, duurzame en milieuvriendelijke oplossingen; bevorder research, wetenschappelijke kennis en sociale communicatie en pas de uitkomst ervan toe; neem actief deel aan de informatisering en digitale transformatie van de processen die je leidt en die van de maatschappij; verwerk tegenslag met innoverend optimisme en creativiteit; pak problemen met realiteitszin aan en overwin ze; neem initiatieven vanuit de overtuiging dat men kan vooruitgaan en succes behalen.

Samenwerking: Onderhoud menselijke relaties gebaseerd op kameraadschap, coördinatie, samenwerking, verantwoordelijkheid, respect en wederzijds vertrouwen; bevorderen het teamwerk, wissel informatie, kennis, ervaringen en goede praktijken uit; draag bij aan het onderwijs en de opleiding van nieuwe generaties; versterk de eenheid en toewijding aan gemeenschappelijke doelstellingen in je werkomgeving en je gemeenschap; deel moeilijkheden en grote inspanningen, eis en bied de nodige inzet en toewijding.

Integriteit: Neem een integere houding aan bij het uitvoeren van toegewezen functies; beheer de materiële en financiële middelen van de staat correct, zorg ervoor dat ze effectief, rationeel en efficiënt worden gebruikt ten behoeve van de economische en sociale ontwikkeling van de natie; bescherm en houd er toezicht op en vereis dat ook; beheer het menselijk kapitaal en voer het kaderbeleid uit op basis van verdienste, capaciteit en bewezen geschiktheid; voorzie, bestrijd en klaag elke uiting van gebrek aan discipline, illegaliteit, misdaad en corruptie in de administratie aan; bedenk dat corruptie zowel degenen die het begaan als degenen die het tolereren bekladt.

Verantwoordelijkheid: oefen de toegewezen functies uit; beslis binnen de toegekende bevoegdheden zonder te wachten op onnodige richtlijnen van de hogere leiding en zonder angst voor de gevolgen van een mogelijke persoonlijke fout; voorzie en beoordeel de risico’s en het belang van je daden evalueren met een “gevoel voor het historische moment”; stel beredeneerde en goed onderbouwde oplossingen voor, zonder dat dit betekent dat gevestigde regels niet worden nageleefd; bevorder en motiveer de deelname van het collectief aan het beheer en neem individuele verantwoordelijkheid voor je beslissingen; bewaar het staatsgeheim; handhaaf een integer gedrag in je gemeenschap en tegenover de maatschappij in het algemeen.

Transparantie: Toon je bereid tot dialoog en effectieve communicatie, onderhoud op alle mogelijke manieren een permanente band en ga interactie aan met de werkende mensen en het volk; toon respect voor en vertrouwen in hen op een manier die een eerlijke en open uitwisseling van meningen stimuleert; blijf op de hoogte en bied waarheidsgetrouwe, duidelijke en tijdige publieke informatie; luister naar hun criteria, ideeën en voorstellen en houd er rekening mee om nieuwe kanalen te openen voor politieke, economische en sociale ontwikkeling; leg verantwoording af voor je gedrag en prestaties in de jou toegewezen verantwoordelijkheden en functies.

Soberheid: Handhaaf een levensstijl die het respect en vertrouwen van anderen verdient; beschouw de verleende autoriteit als een eer en een engagement, nooit als een persoonlijk voordeel; wijs privileges en inschikkelijkheid af, in het besef dat de uitoefening van leiderschap geen enkel recht of voorkeur boven anderen verleent; wees een voorbeeld en bevorder eerlijkheid, eenvoud en bescheidenheid, zowel in de werk- en sociale omgeving als in het persoonlijke leven, in de fysieke en digitale ruimte; motiveer en eis hetzelfde gedrag van je familie en collega’s.

De leidinggevenden moeten zich deze ethische en morele waarden en principes eigen maken en zich ervan bewust zijn dat zij het engagement en de verantwoordelijkheid dragen om meer uit hun werk te halen, ten voordele van het welzijn van het volk en van de duurzame ontwikkeling van de maatschappij.

Terzijde: Leidinggevenden via een afzonderlijk document op hun plichten en gewenste gedrag wijzen is een veelvoorkomende praktijk. Denk maar aan het Belgische Deontologisch kader voor de ambtenaren van het federaal administratief openbaar ambt, of gelijkaardige voorschriften voor gewesten en lokale besturen. Ook daar eist men loyauteit en eerbied voor de wet:

“Je oefent je job steeds uit met oog voor de regelgeving, de opdrachten en de doelstellingen die eraan verbonden zijn. Je betoont daarbij ook respect voor het staatshoofd en de Belgische, Europese, internationale en mondiale democratische instellingen en hun symbolen.”

“Concreet is het verboden om informatie bekend te maken die betrekking heeft op de veiligheid van het land, de bescherming van de openbare orde, de financiële belangen van de overheid, het voorkomen en het bestraffen van strafbare feiten, het medisch geheim, de rechten en vrijheden van de burger, de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (en) de voorbereiding van beslissingen die “hangende zijn””. En: “Wanneer je weet hebt van een misdaad of een wanbedrijf, dan ben je zelfs verplicht om de procureur des Konings in te lichten en alle relevante informatie door te spelen.”

Een essentieel verschil tussen landen als België en Cuba is natuurlijk dat eerstgenoemde geen supermacht als buur heeft die zijn grondwettelijk bestel wil onderuithalen en daarvoor al meer dan 65 jaar een blokkade oplegt en een ideologische en culturele oorlog voert. Voor die oorlog voorziet de VS-begroting dit jaar in een slordige 50 miljoen dollar voor Cubaanse dissidenten en oppositie …

Strijd en straffen

Het document eindigt met de mededeling dat inbreuken op de voornoemde waarden en principes tot een tuchtonderzoek zullen leiden overeenkomstig de geldende statuten, normen en reglementen en onafhankelijk van andere vereiste maatregelen naargelang de ernst van de inbreuken. Je leest in dat verband in Granma: “De preventie en aanpak van de corruptie, misdrijven, onwettelijkheden en sociale inbreuken op de discipline vormen voor de leiding van de partij, de Staat, de regering en de sociale en massaorganisaties een strategische prioriteit; ze vormen tegelijk een uitdaging voor ons allen (…)”. De oproep tot de hele bevolking om hierin een actieve rol te spelen is niet nieuw: Fidel deed het o.a. in 1971, zijn broer Raúl deed het o.a. in 2013.

Idealisme?

De Ethische regels bevatten tientallen vereisten, maar kan iemand eigenlijk aan al deze (morele) maatstaven beantwoorden? Is dat geen zeer idealistische benadering om mensen te motiveren? Misschien, maar het kan wellicht nooit geen kwaad om leidinggevenden geregeld op hun plichten te wijzen.

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier