In 1971 werd ik voor het eerst geconfronteerd met het conflict. Herb Kelman¹, mijn prof, organiseerde een workshop, waarop 5 Israëli en 5 Palestijnen waren uitgenodigd. Het doel was, ver weg van het hete conflict, in de open academische Harvard-omgeving, met mekaar te praten, bekommernissen te delen en samen mogelijke oplossingen te genereren.

Ik was verrast toen enkele Joodse studenten protesteerden en Herb, die als kind uit Wenen was gevlucht en één jaar in de Van Luppenstraat in Antwerpen had verbleven, een verrader werd genoemd omdat hij Palestijnen had uitgenodigd.

Herbert C. Kelman. Foto: harvard.edu

Twee genodigden uit Israël hanteerden de begrippen ‘faits accomplis‘, en ‘onderhandelen vanuit een positie van macht’. Voor hen waren voldongen feiten onbespreekbaar en onomkeerbaar, en macht of realpolitik bepaalde de mogelijkheden en aspiraties van de partijen in een conflict.

Herb Kelman was een moedige prof met visie.

In de loop van 50 jaar studie van oorlogen, heb ik als politiek psycholoog en gedragswetenschapper geleerd, hoe belangrijk het is, om in dit soort onderzoeken, alle namen, etiketten en rechtvaardigingen te verwijderen, en zoals een wetsdokter de naakte resultaten van geweld te analyseren.

Ik negeer oorlogspropaganda, zoals de voorstelling van de huidige oorlog als een strijd tussen licht en duisternis. Voor mij is de tegenstelling van licht, niet duisternis, maar tegenlicht. Ik beschouw het doden van een Israëli even erg als het vermoorden van een Palestijn.

Bevindingen

1. Een eerste bevinding is, dat er geen verschil is tussen de aard van het geweld van de zogenaamde terroristen en het leger van Israël. Ik zie alleen moordpartijen met 1.200 Israëlische- en meer dan 13.000 Palestijnse lijken. Gedurende de 15 jaren voor deze oorlog tellen we meer dan 6.000 Palestijnse lijken en ongeveer 360 Israëlische.

Mozi. Tekening: Public Domain

Het verschil zit in de in de omvang van de moordpartijen, het aantal jonge slachtoffers en de oorzaken van het overlijden: verpletteren, verbranden, doorboren, verstikken, verscheuren of verbrijzelen. Gewapend geweld op grote schaal wordt nog altijd geapplaudisseerd en gerechtvaardigd (opmerking van de Chinese filosoof Mozi² in Impartial caring).

Wij zien ook spectaculaire vernielingen. Meer dan de helft van de woningen, scholen, hospitalen in Gaza zijn platgebombardeerd. Onooglijk groot is het minder zichtbare structureel geweld. Geografische-, materiele-, politieke-, sociale-, economische- psychologische-, diplomatieke- en ecologische maatregelen, ondermijnen sedert decennia en in toenemende mate de kwaliteit en duur van de levensverwachting van de Palestijnse bevolking.

2. De tweede vaststelling is dat de machtsverhoudingen zeer ongelijk zijn. Israël is een regionale supermacht die tot nu toe kon rekenen op de bijna onvoorwaardelijke steun van de VS en Europa. Hamas is een micromacht. Het is een politieke beweging die vindt dat de Palestijnen het recht hebben om zich te verdedigen tegen de repressie, bezetting en gewapend geweld.

Daarvoor beschikken ze over gewapende verzetsstrijders die gebruik maken van terrorisme. De politieke leiders zijn vogelvrij, worden soms gedood en een groot deel verblijft als politieke gevangenen in Israël.

3. Een derde bevinding is dat het langdurig gewapend en structureel geweld en de dagelijkse vernederingen ten aanzien van de Palestijnen een wraakroepend potentieel heeft, met andere woorden, het verhoogt de kansen van tegengeweld.

Vernedering wordt wel eens de atoombom van de emoties genoemd. De weinige hoop op verbetering werd gefnuikt door Netanyahu’s uiterst rechtse ultranationalistische en ultraorthodoxe regering, die wat er nog overblijft van de Palestijnse gebieden (Oost Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever en Gaza) als grondgebied van Israël wenst in te palmen en kolonisten, voorstanders van suprematie, aanspoort en subsidieert om van de bezetting een voldongen feit te maken (in de 21ste eeuw ??).

4. De laatste vaststelling is dat Israël deze oorlog kon voorkomen, maar er werden geen serieuze inspanningen gedaan om de voorwaarden voor duurzame vredesopbouw te creëren. De vrede voor de laatste oorlog is een ommuurde repressieve vrede. Duurzame veiligheid en vrede berust op de afwezigheid van gewapend- en structureel geweld.

7 onderling afhankelijke voorwaarden/stappen voor duurzame vrede

Eén:

Een ‘staakt het vuren’ en onderhandelingen over een overeenkomst voor een ‘duurzame wapenstilstand’.

Twee:

Voldoende ruimte voor dialoog. Dit impliceert vrije meningsuiting voor iedereen in Israël, de VS en Europa. Censuur en groepsdruk maken het moeilijk om een open gesprek te voeren. Deze week was het aantal ‘dode journalisten’ 68.

De academische wereld sluit zich op in haar ivoren toren en zwijgt. Van cruciaal belang is zelfkritiek. De geweldpleging ten aanzien van de Palestijnen kan niet langer ontkend of goedgepraat worden.

Men moet snel de betonnen, maar ook senti-mentale muren ontmantelen, zoals: ‘Het is een complex conflict’, ‘Wij hebben het meest humane leger in de wereld, ‘Dit is collateraal geweld‘, ‘Dit is een oorlog voor de verdediging de democratische wereld’. ‘Vergeet niet de Holocaust en het toenemend antisemitisme!’.

De Holocaust en toenemend antisemitisme zijn geen hoofdoorzaken. De Palestijnen waren er niet bij betrokken en een groot deel van het toenemend antisemitisme is in werkelijkheid kritiek op het beleid van Israël. Het conflict gaat ook niet over joods of anti-Joods zijn of over religie en de bijbel. Het gaat in se over het ‘gedrag’ van Israëlische regeringen en over een gebrekkige democratie.

Drie:

Alle primaire partijen nemen deel aan de vredesonderhandelingen. Gedwongen collaboratie of regime-verandering ondermijnt de opbouw van duurzame vrede. De uitsluiting van bijvoorbeeld Hamas-politici of het dicteren van een vredesformule is een doodlopend straatje.

Het doel van de Hamas-leiding is niet Israël van de kaart vegen, maar het aan de kaak stellen en het stoppen van de bezetting en het repressief en grenzenverleggend beleid van Israël en een onafhankelijk en leefbaar Palestina te creëren binnen de grenzen van 1967.

Vier:

De meest belangrijke voorwaarde voor duurzame vrede is en blijft het verwijderen van de hoofdoorzaken van het geweld. Dit impliceert het stoppen van de repressie, bezetting, inmenging en geografische versplintering van de Palestijnse gebieden.

Dit houdt ook in dat aan Palestina (Oost-Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever en Gaza), als soevereine staat, de kansen en middelen wordt gegeven om het land te heropbouwen, te ontwikkelen en de veiligheid te garanderen.

Vijf:

Stop de ontmenselijking en nodeloze psychologische escalatie van het conflict. Denk aan ‘Ikke, ikke en de rest kan stikke‘, ‘de voorstelling van het eigen geweld als rechtvaardig, defensief, vergeldend en intelligent en dat van de vijand als onrechtvaardig, offensief, barbaars, bloederig en sadistisch.

Verbale – en niet verbale uitingen van anti-semitisme, anti-islamisme of anti-arabisme zijn onaanvaardbaar. De schendingen van de Joodse graven, zoals in Marcinelle zijn brutaal. Anderzijds is het onverantwoord om kritiek op het beleid van Netanyahu te stigmatiseren als anti-Joods of antisemitisch.

Dit ondermijnt de betekenis en de impact van een beschuldiging of merkteken als antisemiet. Misschien minder erg, maar even enggeestig, is het stereotyperen van critici die ook rekening houden met de belangen en bezorgdheden van anderen, als nuttige idioten. Echter, moeilijke tijden kunnen nuttige idioten, als hofnarren, tegenspraak of tegenlicht bieden.

Zes:

De interventie van internationale en transnationale omgeving is van cruciaal belang. Het gaat niet alleen om de verbetering van de relaties met de landen in de regio en het vervangen van dwangdiplomatie en binnenlandse inmenging in buurstaten, door constructieve diplomatie en samenwerking.

Het gaat ook om de daadwerkelijke steun van de VS en Europa aan de opbouw van duurzame vrede. Dit geldt ook voor de invloedrijke transnationale Joodse diaspora. Het Westen moet zijn ‘onvoorwaardelijke steun’ aan Israël afbouwen en sancties kunnen daar deel van uit maken.

Blijvende steun ondermijnt de externe en interne legitimiteit van de ‘democratische wereld’. De diplomatieke démarches van Europees Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen zijn ongewoon vreemd, bijna surreëel. De EU heeft dringend een pragmatische en constructieve diplomatie nodig die de kansen op duurzame vrede in het Midden-Oosten verhoogt.

Zeven:

Ten slotte moet er dringend een einde worden gemaakt aan het temporeel geweld. De mededeling ‘dat het vredesproces lang kan duren‘ is een farce. Het verlengt de onwaardige levensomstandigheden van de zwakkere partij. Uitstel maakt deel uit van onderhandelen vanuit een machtspositie.

Toekomstperspectieven

Niettegenstaande de oorlog een folie is met een reeks psychopathologieën zoals ‘groepsdenken’, blijf ik geloven in het belang van inspanningen voor een betere toekomst en duurzame vrede voor Israël en Palestina en dit om de volgende redenen:

De bloedige vernietiging van Hamas wordt een Pyrrusoverwinning en zal geen duurzame veiligheid en vrede brengen. De onderdrukking schaadt zowel de onderdrukkers als de onderdrukten. Het is een oorlog van losers.

Erasmus. Schilderij Hans Holbein de Jonge/ Public Domain

Het conflict en de geweldpleging staan nu in de internationale schijnwerpers. De wereld ziet voor de eerste keer goed hoe de inwoners van de Gaza-gevangenis (soms ook getto genoemd) behandeld worden.

Deze crisis kan een positief keerpunt worden. Slechte gewoonten veranderen soms wanneer ze geconfronteerd worden met een catastrofe.

Alhoewel de huidige Israëlische regering door de meerderheid van de bevolking werd verkozen, is er gelukkig nog de andere helft en in de diaspora klinken ook alternatieve stemmen. De meeste mensen in Israël en Palestina deugen en wensen een duurzame vrede.

Er is ook een groeiend besef dat cynisme, het ‘niet meer kwaad zijn’ of het gevoel dat we niets kunnen veranderen, alleen maar het wanbeleid de sterkste partij versterkt en beloont. De impact van repressie kan afnemen, omdat macht berust op vrees en gehoorzaamheid en afhangt van de reactie van de ondergeschikten en de toeschouwers.

Een belangrijke bron van inspiratie is en blijft Erasmus³. Vijfhonderd jaar geleden stelde hij dat “er mensen zijn die leven in een droomwereld, anderen die de realiteit onder ogen zien, en dan zijn er nog zij die het een in het ander veranderen. Ik denk dat velen onder ons tot de laatste groep wensen te behoren.

Luc Reychler is emeritus Professor Internationale betrekkingen, strategische studies en vredesonderzoek aan de KULeuven.

Notes (nvdr):