Bedrijven als Uber en Deliveroo zien zichzelf niet als werkgever, maar als makelaars. Wanneer je voor hen werkt, ben je zelfstandig freelancer. Zo moet het platform je geen premies of pensioen betalen. Je hebt geen werknemersrechten, geen recht op een minimumloon en je verdient niets als er geen bestellingen binnenkomen.

De voornaamste drijfveer om bij die ‘platformen’ aan de slag te gaan, is om geld (bij) te verdienen. Door weinig regelgeving kan je je écht kapotwerken. Het platform betaalt je niet uit per uur maar per prestatie. Op het moment dat je wil stoppen, houdt de app je steeds net bereikbare targets voor ogen om net iets langer door te gaan. Een trucje, overgenomen uit de gamewereld. Weiger je een opdracht, of ben je te traag, dan staan er honderden anderen klaar om je plek in te nemen.

En wie strijkt de winst op? Reken maar dat via investeringen, beleggingen en aandelen kapitaalkrachtigen hun graantje meepikken. Intussen is de concurrentie met je collega’s moordend. Je ziet hen niet, bouwt geen band op met klanten en je kan ook je problemen met je baas niet bespreken.

De speciale manier van bedrijfsvoering heeft vooral winst als drijfveer. Het raakt niet alleen werknemers, door bijvoorbeeld deregulering van arbeidsbescherming en flexibilisering van contracten. Het heeft effect op de hele samenleving. Hun ‘innovatie’ zorgt voor oneerlijke concurrentie en problemen op het vlak van het betalen van belastingen. Het gaat dus niet alleen over een aantal andere business-modellen, maar over hoe we herverdeling regelen in onze samenleving.

Verdeel en heers

De toenemende deregulering en precarisering (bestaansonzekerheid) van jobs sluipt heel wat sectoren binnen. Denk aan creatieve sectoren, zoals grafische vormgevers, fotografen of acteurs. Een andere vorm van precarisering is de sociale dumping. Werkgevers zoeken gaten in de sociale wetgeving op om werknemers tegen hongerlonen te laten werken en zetten zo werknemers tegen elkaar op. Uiteindelijk is sociale dumping niet meer dan het aanpassen van het statuut van werknemers, terwijl het werk er wel nog is. De auto-industrie voert al langer zo’n delokaliseringspolitiek door veel onderdelen te laten bouwen door bedrijven in onderaanneming, waar de werkomstandigheden en lonen vaak minder zijn.

Het is geen Belgisch of Europees fenomeen. Integendeel, in de meeste landen is het grootste deel van de bevolking actief in de informele sector. Ze werken voor eigen rekening of voor een tussenpersoon, maar zonder contract. In Colombia is dat bijvoorbeeld voor 65 procent van de arbeiders het geval en in sommige landen loopt dat percentage zelfs op tot 90%. De vele straatverkopers, schoenpoetsers en boeren hebben geen vast inkomen of leefbare werkuren. Meer dan de helft van de wereldbevolking heeft geen toegang tot een voldoende sociale bescherming. Ze hebben geen recht op een pensioen, geen werkloosheidsuitkering, noch een vervangingsinkomen bij ziekte.

Veel bedrijven houden er in hun Europese zetels andere normen en regels op na dan in hun afdelingen in ontwikkelingslanden. Werkongevallen of beroepsziekten worden er vaak niet erkend. Dat ziet ook Ulises Barraza, een Colombiaanse vakbondsactivist die al 17 jaar werkt voor de Nederlandse biergigant Bavaria. Maar twee zondagen per maand heeft hij een rustdag. De vele werkuren leiden tot arbeidsongevallen. Werknemers hebben schrik om ze aan te geven omdat ze dan kunnen opgeroepen worden voor een disciplinaire rechtbank, wat ze absoluut willen vermijden. Ook om zich te verenigen in een vakbond en collectief het onrecht aan te kaarten zit de schrik erin. Ze willen immers niet op een zwarte lijst terecht komen en nergens meer aan de bak komen.

Wat doe je wanneer de wereldwijde manier van produceren en consumeren tot ongelijkheid, klimaatverandering en onzeker werk leidt? Je gooit het roer om! Met de campagne ‘de jobs die we willen’ brengen we de straffe verhalen van mensen en organisaties naar buiten die gaan voor een toekomst met waardig werk. We stappen naar beleidsmakers en naar de vrouwen en mannen in de straat en vragen hen om een deel uit te maken van de golf van positieve verandering. Want een solidaire toekomst voor iedereen, met de jobs die we willen: het kan!

Slechte, tijdelijke of dagcontracten aan lagere lonen dan de vaste werknemers via arbeidsmakelaars of onderaannemers zijn schering en inslag. Het zorgt voor werkonzekerheid en bedrijven die elke verantwoordelijkheid van zich afschuiven. De concurrentie vergroot en dat is nefast voor de solidariteit.

“Naast elke vaste werknemer, werken er vier met een ‘contracto vasura’ (wegwerpcontract)”, getuigt Ulises Barraza. “Vanuit Mexico worden we aangestuurd via een elektronisch platform. Er is geen administratief personeel, wat leidt tot problemen, bijvoorbeeld als er een fout is gebeurd bij uitbetalingen. Wij werknemers worden niet als indicator gezien, terwijl wij toch de motor van de winst zijn.”

Arbeid moet steeds goedkoper en flexibeler inzetbaar kunnen. Werkgevers trekken steeds meer macht naar zich toe. Onder het motto ‘als jij het niet doet aan die voorwaarden, zijn er genoeg anderen’, worden arbeiders tegen elkaar uitgespeeld in een race to the bottom. Werknemers in landen met goede arbeids- en loonvoorwaarden tegen werknemers in lagelonenlanden, vaste werknemers tegen dagloners en werknemers tegen werklozen.

The times they are a changing

Niet alleen de digitale revolutie, maar ook demografische verschuivingen, klimaatveranderingen en de groeiende globalisering zorgen voor veranderingen in de wereld van werk. Hoe gaan we daarmee om? De toekomst ligt immers niet vast. Het is niet de technologie, maar wij die de toekomst maken. Welke keuzes maken we? Voor wie nemen we het op? Gaan we akkoord dat de rijken steeds rijker worden, terwijl de ongelijkheid vergroot en arbeidsvoorwaarden naar beneden getrokken worden? In die veranderende context zijn een maatschappelijk debat en duidelijke spelregels die de fundamentele arbeidsrechten herbevestigen broodnodig.

Rol van vakbonden

Vakbonden ontstonden onder impuls van de veranderingen ten tijde van de industriële revolutie. Het is nu aan de vakbonden om ook binnen deze veranderende context de discussie aan te gaan, om de uitdagingen met beide handen te grijpen en zich te blijven aanpassen, zodat ze hun rol kunnen blijven spelen. Want dat is nodig: de beste manier om met veranderingen om te gaan is collectief. Het spreekt voor zich dat internationale solidariteit in een gemondialiseerde context cruciaal is. De arbeidsvoorwaarden hier en die in het zuidelijk halfrond zijn communicerende vaten. Wat hier gebeurt heeft repercussies aan de andere kant van de wereld en omgekeerd. Als ieder voor haar of zijn eigen belangen moet opkomen, is de race to the bottom onvermijdelijk.

Daarom werken vakbonden wereldwijd samen. Daarom is het belangrijk dat we wereldwijd het recht om zich te verenigen blijven verdedigen, want als mensen collectief op straat komen, kunnen ze iets veranderen. The future is now!

FOS brengt wereldwijd vakbonden en sociale organisaties met elkaar in contact. Via uitwisseling leren ze van elkaar en bundelen ze de krachten. Met de ervaringen en de expertise van haar partners richt FOS zich naar nationale en internationale politici om wereldwijd waardig werk op te eisen en op de agenda te zetten.

Auteur: Stiene Billen