Voor het eerst in veertig jaar is het politieke landschap versplinterd en is de heerschappij van de twee traditionele machtspartijen, de conservatieve Partido Popular (Volkspartij – PP) en de Socialistische Arbeiderspartij (PSOE), doorbroken.
Nieuwe partijen als Podemos en Ciudadanos maakten een einde aan dit stelsel waarbij deze twee partijen elkaar afwisselden in de regering. De Spaanse kiezer loopt er verloren bij en is moe na een verkiezingscampagne die oneindig lijkt. Peilingen wijzen erop dat de Spanjaarden op zondag 26 juni niet heel verschillend zullen stemmen dan 6 maanden geleden.
Meerderheid
In het Spaanse parlement, dat in totaal 350 zitjes telt en waar voor een meerderheid dus minstens 176 zetels nodig zijn, is de stand van zaken vandaag als volgt: de PP en de PSOE controleren respectievelijk 123 en 90 zetels, terwijl Podemos en Ciudadanos (‘burgers’) opklommen tot respectievelijk 69 en 40 zitjes. De overige 28 zetels zijn in handen van regionale Baskische, Catalaanse en Canarische partijen.
De nieuwe verkiezingen van 26 juni 2016 komen er mdat geen enkel van de twee grootste partijen er sinds december 2015 in geslaagd is om een meerderheidscoalitie te vormen. PP en Ciudadanos bevinden zich politiek gezien op eenzelfde lijn, maar halen samen geen meerderheid. De PSOE wil dan weer niets te maken hebben met de Catalaanse separatisten, waardoor ook een coalitie met Podemos en de kleine regionale partijen geen optie was.
Coalitie van links
Unidos Podemos, een coalitie van Podemos en Izquierda Unida (een eenheidslijst van communisten en groenen) bundelden hun krachten om een einde te maken aan de besparingspolitiek van de regering van Mariano Rajoy (PP). Het duurde lang voor de communistische vleugel van Izquierda Unida (‘verenigd links’ – IU) toegaf dat ze de linkse kiezer niet langer kon verleiden met Cubaanse revolutionaire retoriek. IU had reeds in december 2015 een coalitie met Podemos moeten vormen.
Een coalitie van IU en Podemos is er nu wel onder de naam Unidos Podemos (‘samen kunnen we’). Die heeft een kans om meer dan 20 extra zetels te halen ten opzichte van december. Unidos Unidos Podemos zou dan uitkomen op ongeveer 110 zetels. Op die manier zou deze coalitie de traditionele sociaal-democraten van de PSOE – die tijdens de vorige verkiezingen 90 zetels haalde – voorbij steken.
Podemos voert een heel mooie campagne maar veel Spanjaarden blijven zich afvragen waar de jonge partij de ervaring gaat halen om een land te leiden. De grote handicap van Podemos is dat de grote Spaanse media hen niet goed gezind zijn en geen gelegenheid voorbij laten gaan om de partij door het slijk te halen.
Kracht van rechts
Het ziet er naar uit dat de PP van premier Mariano Rajoy de grootste partij zal blijven, ook al is het de partij die de laatste jaren ingrijpende besparingen doorvoerde, er niet in sloeg de werkloosheidscijfers drastisch te verlagen en een lange reeks corruptieschandalen op haar actief heeft. De PP doet het al bij al goed in de peilingen.
José Miguel Monzón, presentator van het populaire satirische-actualiteitsprogramma El Intermedio van de tv-zender La Sexta (‘de zesde’), heeft daar een uitleg voor. Op de internetkrant Eldiario.es legt hij uit dat het succes van de PP te maken heeft met de sociologie van het franquisme1. Volgens hem leeft Spanje in de waan dat het met de dood van dictator Franco afgelopen was met een periode van 40 jaar franquisme.
Zoals steeds kan de partij rekenen op de onvoorwaardelijke steun van de grootbanken en de Spaanse fortuinen en worden overheidsinstellingen gebruikt om de belangen van de partij te dienen. De PP slaagt er aardig in om haar leden verenigd te houden, iets waar Spaans links alleen maar jaloers op kan zijn. Rechtse nieuwkomer Ciudadanos is er niet in geslaagd om een gevaarlijke concurrent voor de PP te worden. Op termijn zal de invloed van het jonge Ciudadanos wel voor een vernieuwing binnen de PP zorgen.
Het probleem van de socialisten
De PSOE staat na de verkiezingen op 26 juni 2016 waarschijnlijk voor een zeer moeilijke keuze: samenwerken met de conservatieven van de PP of een coalitie vormen met Unidos Podemos. Voor een deel van de aanhangers van de PSOE ligt samenwerken met Unidos Podemos heel moeilijk. Dat zijn diegenen die niet in zee willen met regionale nationalistische partijen die onafhankelijkheid nastreven.
Samenwerken met de PP zou de PSOE op termijn echter zuur kunnen opbreken en een deel van haar leden doen afhaken. Door na de verkiezingen van 20 december 2015 voor een pakt te kiezen met het rechtse Ciudadanos heeft Pedro Sánchez, leider van de PSOE, het nu moeilijk om samen met Unidos Podemos een mogelijke regering te vormen.
Verwarring
Journalist Iñaki Gabilando klaagt in zijn videoblog op de internetpagina van radiozender la SER de dubbelzinnige houding van heel Spanje aan: “We zijn het respect voor onze eigen stem kwijt. Al lang stemmen we op mensen waarvan men goed weet dat ze corrupt zijn. Dat doen we omdat het de ‘onzen’ zijn. We geven onze stem aan mensen waarvan we goed weten dat ze liegen, maar het zijn de ‘onzen’. Over cynisme praten we zelfs niet.”
“Zo zegt Mariano Rajoy dat hij voorstander is van een onafhankelijk publieke omroep naar het voorbeeld van de BBC in Groot-Brittannië. We maken ons ook geen zorgen over ideologische verwarring van bijvoorbeeld Podemos die zich tegelijk communistisch en niet-communistisch noemen, ze zijn ook sociaal-democraten en af en toe ook peronisten. Op het vlak van ideologische verwarring scoort de PSOE het hoogst door de kiezer te vragen om ‘blind’ te stemmen. Want niemand weet of een PSOE stem gaat dienen om de PP te steunen of om van Podemos-leider Pablo Iglesias de volgende premier te maken.”
Zuid-Europees front
De keuze van de Spaanse socialisten is niet enkel belangrijk voor Spanje, maar ook voor de rest van de EU. Een Spaanse ruk naar links zou de linkse regeringen in Portugal en Griekenland goed uitkomen.
Spanje zou kunnen helpen aan de bouw van een as Lissabon-Madrid-Rome-Athene, die met de hulp van Parijs, een tegengewicht kan vormen tegen Duitsland en haar trouwe voorstanders van de besparingspolitiek. Op dit moment zijn er echter twee grote linkse blokken in Spanje die zo intens met elkaar wedijveren dat het voor hen heel moeilijk wordt om samen een regering te vormen.
Podemos blijft
De “economische heropleving” waar de PP regering zo fier over is, werkt niet. Bij gebrek aan toekomstmogelijkheden blijft de Spaanse jeugd emigreren, want wie pech heeft, ligt in Spanje heel snel uit het systeem. De helft van alle werklozen overleeft zonder enige uitkering. Een miljoen minderjarigen leeft onder de armoedegrens en drie miljoen Spanjaarden riskeren te volgen.
De harde realiteit is dat 1 op 5 Spanjaarden op de rand van de armoedegrens leeft. De regering van Rajoy zorgde ervoor dat de Spaanse werknemer nu de meest kwetsbare van de hele eurozone is.
In 2013 was 55 procent van de jongeren werkloos, nu is dat 44 procent. Wie werk vond, kreeg meestal slechts een tijdelijk contract. Soms zijn dat contracten van enkele uren per maand met hongerlonen van niet meer dan 200 euro per maand.
PP en PSOE hopen dat Podemos op termijn zal verdwijnen. De moeilijke economische situatie van steeds meer Spanjaarden zal er echter voor zorgen dat Podemos blijft. Deze vervelende spelbreker heeft ambitie en is krachtig genoeg om te wedijveren met de twee reuzen van de Spaanse politiek.
1 Het franquisme is het reactionaire gedachtengoed dat zich baseert op de militaire dictatuur van Franco (1939-1975).
