Toen eind van de 19^de eeuw slavernij verboden werd in het Zuiden van de VS, trad er een gruwelijk fenomeen op dat duurde tot de jaren zestig van vorige eeuw: lynchpartijen. De motivering voor deze lynchpartijen luidde: verkrachting van witte vrouwen door zwarte mannen. Het was een wijdverspreide aanname dat onschuldige witte vrouwen seksueel werden aangerand  door zwarten die als primitief en seksueel geobsedeerd beschouwd werden. Het angst-klimaat was zo overweldigend dat niemand kon zien hoezeer dit door de werkelijkheid werd tegengesproken.

Retrospectief is het mogelijk om te analyseren hoe verschillende “mythes” aan het werk werden gesteld om deze lynch-campagnes te autoriseren. Eerst en vooral was de mythe van de zwarte verkrachter, sterk gerelateerd aan het idee dat de zwarte ongecultiveerd is. De (pseudo-)wetenschap, en met name de biologie, werd in het werk gesteld om ‘feitelijk’ te ‘bewijzen’ dat zwarten biologisch gezien een hogere seks drive hadden dan blanken, wat impliceerde dat het in hun ‘natuur’ zat om elke vrouw die op hun weg komt aan te randen.

Deze mythe werd gecombineerd met een tweede mythe: die van de maagdelijke en kuise witte vrouw die helemaal geen eigen seksualiteit heeft of wil. Deze mythe hangt samen met een aantal andere, nauw verwante stereotypen zoals die van de Madonna-Hoer bijvoorbeeld. Of, vertaald naar hedendaagse termen: het fatsoenlijke of brave meisje versus “de slet”. Enkel de kuise (lees: haar seksualiteit verloochenende) vrouw ‘kan’ verkracht worden, enkel zij is een ‘écht’ slachtoffer. Een vrouw die haar seksualiteit omarmt door ‘provocerend’ te dansen, praten, of zich te kleden is eigenlijk een slet die de seksuele aanrandingen zelf ‘opzoekt’. Want, zo gaat het dan, ze heeft de man geprovoceerd. Mannen kunnen er niet aan doen dat de “natuur” hun zo hitsig maakte.

Dit soort mythes had een extra nadelig effect voor zwarte vrouwen, omdat er nog een raciale dimensie bij kwam kijken. Ook de zwarte vrouw werd, net als de man, immers beschouwd als seksueel geobsedeerd en losbandig. Je kon haar daarom ook niet echt verkrachten, ging de redenering. Wanneer de verkrachting van een zwarte vrouw toch erkend werd, woog die alleszins veel minder zwaar dan de verkrachting van een witte vrouw.

Dit soort mythes en stereotypen hadden heel weinig gemeen met de realiteit. Er werden (natuurlijk) witte vrouwen verkracht, maar zwarten hadden daar niet meer aandeel in dan anderen. Eerder het tegendeel was waar: tijdens en na de slavernij werden duizenden zwarte vrouwen verkracht door witte mannen. Zwarte mannen kregen met de zweep, en zwarte vrouwen werden verkracht door hun meesters. Dat was de gewone gang van zaken. Daar werd niet van opgekeken, want (ex-)slaven werden toch maar beschouwd als objecten zonder autonomie of wil. En, wie geen wil heeft, kan strikt genomen niet verkracht worden. 

Bedreiging

Hoe kwam het dat deze mythes ondanks hun onwaarheid, toch zoveel bijval kregen? En is het niet absurd dat ondanks de hoge cijfers van seksuele aanranding door witte mannen, het toch de zwarten waren die de stempel van verkrachter kregen? Hoe valt deze absurde omkering te verklaren?

Uiteraard lag een virulent racisme aan de basis van dit soort vertekeningen van de realiteit: de witte Amerikanen wilden gewoonweg geen zwarten in hun nabijheid. Deze “anderen” werden opgevat als een te grote socio-economische bedreiging. Zwarten werden daarnaast ook vooral gezien als een existentiële bedreiging. De zwarte manier van leven, hun manier van bewegen, kleden, hun waarden en normen, hun muziek, hun uitgelatenheid, het was té anders. Het werd gezien als een directe bedreiging op het witte rigide bestaan. Het was daarom niet moeilijk om een racistisch angst-klimaat te creëren waarin zwarten konden worden geliquideerd.

Maar deze mythes functioneerden ook om iets veel ongemakkelijkers te bedekken: de fouten of problemen van de witte, Westerse cultuur. En vooral dan wanneer het neerkomt op seksualiteit, in de ruimste zin van het woord, dus niet enkel de letterlijke seksuele daden, maar ook de sekse of gender verhoudingen tussen mannen en vrouwen.

De “Ander”

Terug naar Keulen en de vluchtelingencrisis nu. Waarom breidde ik zolang uit over een passage in de geschiedenis die zich niet eens bij ons in Europa afspeelde? Omdat ik wil aantonen hoe hier gelijkaardige mechanismen spelen. De zwarte man is nu een asielzoeker en migrant geworden, maar hij wordt van hetzelfde veroordeeld: hij is een seksueel geobsedeerde verkrachter die “onze” onschuldige vrouwen aanrandt. En dat wordt vooral problematisch wanneer het onschuldig geachte vrouwen zijn. Wie ervan beticht wordt schaars gekleed te zijn, of een sletje te zijn heeft het zogenaamd zelf gezocht. En dat vrouwen met een andere origine evenzeer slachtoffer zijn van seksueel geweld, daar wordt zelfs niet over gesproken.

Dat er vrouwen aangerand werden in Keulen is een feit.  En niemand ontkent dat dit een verschrikkelijke zaak is. Maar het is problematisch en gevaarlijk om deze gebeurtenissen en slachtoffers te ‘gebruiken’ om mythes in leven te houden, die van de  “Ander” verkrachters en monsters maakt. Mythes die bovendien verdoezelen dat seksueel geweld op vrouwen en misogynie evenzeer een probleem is van het “beschaafde Westen”.

Hoewel Westerlingen zich vaak superieur voelen, leven ook zij nog in een patriarchale cultuur. Duizenden jaren van vrouwenonderdrukking, schud je niet af in enkele decennia. Hoe blind we ook proberen te zijn voor de ongelijkheden die nog steeds bestaan, ze steken pijnlijk de kop op in onbewaakte momenten en dat werkt frustratie op, bewust of onbewust.

Indien we  de ongelijkheid die vrouwen nog steeds moeten verdragen in de Westerse samenlevingen niet aan het licht brengen, zijn we medeverantwoordelijk voor het in stand houden van de mythe van de “Ander” als verkrachter. 

Comfort-zone

Het is zoveel makkelijker om de “vreemde”, de “Ander” met de vinger te wijzen, want “die heeft toch niets met ons gemeen”, “die is niet zoals ons”. Projectie en verschuiving noemen we dat in de psychoanalyse en psychologie. Wanneer we gefrustreerd zijn door iets, maar het besef ervan —laat staan het ervoor uitkomen— komt met té veel nadelen, dat we deze frustratie gewoon verschuiven naar een verre “ander” om al ons onbewust ongenoegen daarop te projecteren, zodat we af zijn van dat affect en weer even lekker verder kunnen leven met de dagelijkse misogynie.

 Zolang de mythes winnen en meewerken aan een angstklimaat waar witten meer en meer gealiëneerd worden van de vreemdelingen en waar deze “ander” gebruikt wordt om de Westerse problematiek niet onder ogen te willen zien, blijven we steken in een vicieuze cirkel waarin de pot de ketel verwijt dat hij zwart ziet.

Stephanie Koziej is filosofe en doctoreert momenteel aan Emory University (USA) in
Women, Gender en Sexuality Studies.