Ursulinen Mechelen verbiedt het dragen van lange rokken of
jurken. Los van wat het verhaal is en waarom de school dit doet, wil ik even
een bedenking uiten. Vooral vanuit het vrouwzijn in deze superdiverse
samenleving. Op één of andere manier zijn het steeds de vrouwen die
gedisciplineerd moeten worden en dan nog via uiterlijke tekenen. Wat een vrouw
draagt als kledij: van hoofd tot voeten, lees van hoofddoek tot lange rok, wordt
met argwaan bekeken. En becommentarieerd, vooral door mannen met macht. ‘Het
persoonlijke wordt politiek’, is een uitspraak van de tweede feministische golf
en wat betreft dit onderwerp meer dan waar. Door hun kleding geven vrouwen aan
te behoren tot bepaalde gemeenschappen en groepen en maken ze een maatschappelijk
statement. In deze geseculariseerde samenleving zou je zo de bedekkende kleding
kunnen zien als een opkomen voor het recht op een geloof, op religie. Het kan
ook gelezen worden als een oordeel op de nietsonziende ontblootte samenleving,
waar vrouwen aan de blikken van mannen worden overgeleverd. Zo zijn er vele
lezingen mogelijk. Ook Chia Longman geeft in haar publicaties aan dat kleding
een duidelijk facet vormt van maatschappelijke normering. Wat een vrouw denkt is van weinig belang, wat
ze draagt des te meer. Maar wat ik me in essentie afvraag is…

Waarom is er veel minder een debat in de samenleving en dus
ook op scholen over de uiterlijke tekenen die jongens en mannen dragen? Hoe zij
zich kenbaar maken als al dan niet gelovige? Via het disciplineren van vrouwen
willen we integratie van (toekomstige) kinderen bewerkstelligen. En vervang het
woord integratie hierbij maar door assimilatie. Het is een veelgebruikte strategie.
Wereldwijd en doorheen de geschiedenis zijn het steeds vrouwen die worden
ingezet om de strijd van een bepaalde groep voor een bepaald samenlevingsmodel
te winnen. Agressie vanuit de machodominante samenlevingen wordt daarbij niet
geschuwd. In Congo worden vrouwen ingezet als oorlogswapen, in de Middeleeuwen
verbrandde men heksen, vaak vrouwen die mondig opkwamen voor hun rechten of die de tijd vooruit waren met hun
kennis. En nu denk je waarschijnlijk,
hoe durft ze dit te vergelijken? Door de dialoog met mijn studenten en het
leren kennen van hun betekenisgeving , weet ik dat deze ‘beschaafde’ actie ook
kwetst, ook mensen- en vrouwenrechten schendt. En ook al zijn er verdomd goede argumenten om
geen lange rok te hoeven dragen zelfs vanuit het geloof en zijn er terecht
veiligheidsredenen vanuit de school om de rok te verbieden, in essentie gaat
het hier om iets anders. De angst voor het vreemde en het vreemde beteugelen.
En wie is echt de vreemde?? Ja, de vrouw en nu dus de vrouw met een
kleurtje. 

Vanuit het feminisme kunnen we ook iets leren over de
verhouding tussen minderheden en de dominante cultuur. Luce Irigaray trekt de lijn door van de
verhouding tussen man en vrouw naar de verhoudingen in een superdiverse
samenleving. “To open a place for the other, for a world different from ours,
from the inside of our tradition, is the first and the most difficult
multicultural gesture.” De spanning tussen intimiteit en elkaar vreemd zijn is
wat de verhouding tussen man en vrouw kenmerkt, maar ook de verhouding tussen
de minderheden en de dominante cultuur in een samenleving. Het is de
voortdurende balans tussen erkennen van gelijkheid – we zijn allemaal mensen,
allemaal divers – en het werkelijk
plaats geven aan verschil. Eén van Irigarays boeken heet Democracy begins
between Two. Voor haar is de basis van democratische verhoudingen het omgaan
met gelijkheid en andersheid tussen de seksen.

Durre Ahmad, een Jungiaans psychologe uit Pakistan die ik
een aantal keren mocht beluisteren, betoogde steeds dat de disciplinering van
vrouwen een teken aan de wand is dat een samenleving niet overweg kan met anderszijn en verschil. Vanuit haar buitenstaandersblik (al 15 jaar
bezoekt ze Vlaanderen) zegt ze het volgende: er bestaat een onvermogen ‘to bear
mystery’: in deze zo op ratio gerichte samenleving, waar de wetenschap heilig
wordt verklaard, hebben we het heel moeilijk met wat wij noemen
‘irrationaliteit’, emoties, geloof, transcendentie. De starre houding tegenover
de hoofddoek is daar voor haar een voorbeeld van. Hoewel zij zelf een zeer
liberale visie aanhangt als moslima op vlak van uiterlijke tekenen – waarmee ik
niets zeg over de diepte van haar geloof – vindt zij dat het gesprek over de
hoofddoek fundamenteel een gesprek tussen vrouwen moet zijn die de hoofddoek al
dan niet dragen. De manier waarop er nu over hen beslist wordt, wakkert de
invloed van bepaalde strekkingen binnen de islam die een meer
fundamentalistischer visie vertegenwoordigen alleen maar aan. “Wat je aandacht
geeft, groeit’, zegt David Cooperrider in de benadering van Apprecative Inquiry
en het is precies wat er gebeurd is met de hoofddoek. ‘Wij’ hebben er een
probleem van gemaakt en het probleem is alleen maar groter geworden. Bovendien
voegt zij toe dat in elke samenleving het steeds het feminiene is dat de
zondebok is. Daarom is de hoofddoek een symbooldossier.

Vaak zijn het net die meisjes die goed studeren, die een
toekomstbeeld hebben, die op hun eigenwijze manier emanciperen, die beteugeld
worden. Emanciperen via het geloof, ja, en dat zijn we niet(meer) gewend.
Vanuit een keuze om een zelf te ontwikkelen in verbinding met een gemeenschap;
ook iets waar we in deze op autonomiegerichte samenleving maar moeilijk bij
kunnen. Als we deze jonge vrouwen voortdurend het gevoel geven dat ze geviseerd
worden, gediscrimineerd en buitengesloten, wat hebben we dan bereikt?

‘Er zijn vele wegen naar emancipatie’, zei Anja Meulenbelt
eens. Ik denk dat er ook vele wegen naar integratie zijn. Zeker voor vrouwen . En
zouden we niet beter bezig zijn met kansen te scheppen op sociaal-economisch vlak
en talenten te stimuleren bij deze jonge
moslima’s dan hen te herleiden tot steeds maar weerkerende doek- en vlies discussies? Als we echt om hun toekomst geven, geef hun
dan het recht op het vormgeven van hun eigen toekomst!