Na het recente akkoord van 20 februari tussen Griekenland en de eurogroep volgde een persconferentie. Ik vond daarover twee verschillende verslagen.

Paul Mason, de commentator van het Britse Channel 4, vertelt in een bericht van 20 februari dat hij Jeroen Dijsselbloem op de persconferentie vroeg wat hij het Griekse volk te zeggen had, “waarvan hij de democratie net had kapot gemaakt”. Jeroen Dijsselbloem is de Nederlandse minister van Financiën die de eurogroep voorzit. Volgens Mason antwoordde Dijsselbloem dat dit geen objectieve vraag was.

Maar volgens de New York Times van de dag daarop antwoordde Dijsselbloem wel wat meer. Volgens de Amerikaanse krant “wees de minister op een fundamentele waarheid in een economisch blok waar kiezers in één land kiezers elders niet kunnen vertellen wat ze met hun geld moeten doen. Hij zei: “Het kan niet zijn dat één land zegt ‘Kan ik julie steun hebben, maar ik beslis zelf onder welke voorwaarden’.”

Ook Herman Van Rompuy haalde elders een soortgelijk argument aan: niet alleen Varoufakis, maar ook Schäuble moet rekening houden met zijn kiezers.

Heeft Dijsselbloem hier een punt? De Griekse overheid heeft schulden aan overheden in andere landen. Is het dan niet normaal dat niet alleen de Griekse kiezers, maar ook de kiezers van Merkel of Dijsselbloem mee beslissen over deze schulden? Syriza heeft verkiezingen gewonnen, maar Merkel ook.

Ja, maar…

Het is op zich niet zo moeilijk opwerpingen te formuleren tegen het democratisch argument van Dijsselbloem.

Zo is het na meer dan vijf jaar Europees soberheidsbeleid nog steeds wachten op een breed democratisch debat in Europa over de resultaten. Zonder debat is democratie een lege doos.

Je zou Dijsselbloem ook kunnen wijzen op de reële machtsverhoudingen, die een ander verhaal zijn dan de formele meerderheidsregels van de democratie. Denk aan het feit dat grote Europese landen toch nog steeds anders behandeld worden dan hun kleinere broertjes. In het geval van Griekenland is het vooral opvallend hoe de macht van de financiële markten de formele democratie uitholt. Het zijn zij die het klaar speelden dat de schulden van landen zoals Griekenland aan de banken niet verdwenen in een staatsfaillissement, maar werden overgenomen door Europese overheden. Zo ontstond de situatie dat Duitsers nu het gevoel hebben dat het vooral gaat over hun centen.

Maar toch…

Dat is allemaal waar, maar het zijn veelal argumenten waarmee je zowat elke democratie vandaag kan relativeren. Dat is niet specifiek voor Europa.

Dijsselbloem echter verwijst impliciet naar een diepere Europese realiteit: wanneer je soevereiniteit afstaat in een constructie zoals de Europese Unie heeft dit als gevolg dat de democratie van elke lidstaat wordt ingeperkt door de “grotere democratie” van de Europese Unie.

Het verhaal van Dijsselbloem klopt niet in die zin dat in Europa niet de meerderheid beslist. Democratie is in de Europese Unie ver te zoeken. De belangrijke regels zijn vastgelegd in verdragen die enkel mits unanimiteit van de lidstaten kunnen worden gewijzigd. Op basis van deze verdragen hebben zich despotische instellingen ontwikkeld zoals de Europese Centrale Bank en het Europees Hof van Justitie, die zichzelf op eigengereide wijze steeds meer macht toeëigenen, zonder enige democratische controle.

Door de euro in te voeren hebben de lidstaten van de eurozone hun monetaire soevereiniteit afgestaan. De Grieken ervaren dat nu aan den lijve, want zij kunnen geen euro’s bijdrukken om een staatsfaillissement af te wenden, en zijn dus overgeleverd aan de Europese meerderheid.

Hoe gezond is dit? Klopt dergelijke overdracht van soevereiniteit met de realiteit van de Europese volkeren? Dient dit een democratisch belang? Bewijst dit niet dat de Nederlandse SP een punt heeft wanneer zij zich in naam van de natiestaat als natuurlijk kader voor de werking van de democratie verzet tegen al te veel macht voor Europa? Hoe zou de Franse bevolking gereageerd hebben als de Europese Commissie enkele dagen geleden beslist had het Frans economisch beleid onder curatele te stellen?

Dijsselbloem had dus wel degelijk een punt, maar dit moet misschien begrepen worden als een waarschuwing voor het gevaar voor een leefbare democratie dat een te verregaande bevoegdheidsoverdracht aan de Europese Unie is, ook als die Unie ooit een beetje democratisch zou gaan functioneren.

En wat nu?

Wat impliceert dit voor Griekenland vandaag?

Sommigen zullen in de uitspraak van Dijsselbloem de bevestiging zien dat enkel een breuk met de euro Griekenland de kans geeft het lot in eigen hand te nemen, en een koers te volgen die weerspiegelt wat de Griekse bevolking wil.

Anderen zullen zeggen dat de uitspraak van Dijsselbloem enkel maar wijst op de taak niet alleen in Griekenland, maar in gans Europa een koerswijziging door te voeren.

Vanuit dat standpunt was het misschien niet zo slim het Europees debat aan te pakken vanuit de vraag om een kwijtschelding van de schuld. Daarmee was het gemakkelijk voor politici in landen als Duitsland of Nederland mensen tegen de Griekse regering in het harnas te jagen (“onze centen!”).

De Griekse overheidsschuld weegt echter niet zo zwaar op de lopende overheidsbegroting. Het probleem is vooral het beleid dat door Europa wordt afgedwongen via de schuld, omdat Griekenland zonder Europese hulp deze schuld moeilijk kan herfinancieren. Misschien hadden de Grieken beter het debat in Europa onmiddellijk aangegaan over de voorwaarden die de eurozone koppelt aan hulp. Ook de Duitse kiezer is misschien te overtuigen dat een verkoop aan braderijprijzen van Grieks overheidsbezit aan de oligarchen geen goed idee is.