Onze nieuwe rechtse regering zorgt voor ontredderde reacties. ‘En wat dan met de sociale zekerheid? En mijn pensioen? En mijn werkloosheidsuitkering? Het onderwijs van mijn kinderen? Mijn moeder in het ziekenhuis?’ De media legt zich erop toe uitgebreid te bespreken wie er nu juist door de besparingen getroffen wordt. Onzekerheid heerst. Enkel één ding is zeker: ‘Ze mogen het bij iedereen (de bejaarden de werkgevers, de zelfstandigen..) halen, maar niet bij mij!’. Dat was een veel verkondigde uitspraak tijdens de nationale betoging van 6 november in Brussel. Ironisch toch? Als op hetzelfde moment die ‘iedereen’ mee aan het betogen zijn en net hetzelfde zeggen? Het lijkt wel of we nog liever alleen op deze aardbol zouden staan dan ons proberen in te leven in de situatie van onze medeburger. Waar komt die afgestompte houding toch vandaan?
Steven Pinker, experimenteel psycholoog en voorstander van de evolutionaire psychologie, stelt dat de mens beschikt over een aangeboren vorm van oer empathie. Bedenk je even: waarom zouden de meesten onder ons wel een som geld aan onze buurman geven die net gescheiden is en in zware financiële problemen zit terwijl we het foldertje in onze brievenbus met de vraag om Artsen Zonder Grenzen te steunen voor dezelfde som geld en daardoor een leven te redden gewoon bij het oud papier gooien? Hoeveel mensen zouden in het bekende dilemma van de treinwissel kiezen om de dikke man op het spoor te gooien? Verbazend weinig bleek uit onderzoek. Maar hoe komt het dan dat we wel in staat zijn op een knopje te duwen waarvan we weten dat het honderden doden in een ander land veroorzaakt? Hoe komt het dat we ons schuldig voelen wanneer een bedelaar ons confronteert met de blik van Levinas of, anders gezegd, ons morele gevoel aanspreekt terwijl een affiche over hongersnood in Sub Sahara Afrika aan onze blik voorbij gaat? Er is één rode draad in al deze stellingen: enkel degenen in onze nabijheid wekken een gevoel van empathie bij ons op. Onze oer empathie reikt amper verder dan de persoon die, letterlijk, naast ons staat.
Ik hoor u denken ‘Wat heeft dat dan in godsnaam met onze welvaartsstaat te maken?’. Bijzonder veel, beste lezer. De sociale zekerheid kende zijn eerste vormen al duizenden jaren geleden maar een boeiende fase is die van de industriële revolutie waarbij proletariërs onnoemelijk veel ellende kenden en samen in cité’s of beluiken leefden. Onder de arbeiders ontstonden uit solidariteit spaarkassen waar iedereen, die eraan wilde meedoen, op regelmatige basis een centje in stak waardoor iemand die in ziekte terechtkwam, geconfronteerd werd met een sterfgeval, zijn job verloor enzovoorts toch geholpen kon worden. Iedereen zat dus tezamen in eenzelfde (onmenselijke) situatie, je wist voor wie je spaarde en het kon je zelf wel eens ten goede komen. Ik denk dat we hier dus van een vorm van oer empathie kunnen spreken. Voelt u het verschil met het sociale zekerheidssysteem dat we nu gecreëerd hebben?
De sociale zekerheid die we vandaag de dag hebben is uitgebouwd tot een ingenieus maar ook erg onpersoonlijk systeem. Je hebt weinig benul van wie je verder helpt door je verplichte belasting en de media doet je er sterk aan twijfelen of deze ‘behoeftigen’ wel echt behoeftig zijn. Voor velen lijkt het wel of de sociale bijstand een basisrecht voor profiteurs is. Maar wat als we de persoon waar onze sociale bijdrage naartoe gaat nu eens zouden kennen? Als we de delicate situatie waardoor die persoon de bijdrage nodig heeft zouden kennen en er empathie voor zouden kunnen opbrengen? Zou onze sociale welvaartsstaat dan nog wankel lopen?
Dit mag dan allemaal als een idyllische situatie klinken maar als we willen behouden wat we hebben zullen we dringend moeten beginnen brainstormen over een sociaal systeem dat bestaat uit een evenwicht tussen de proletarische vorm en de onpersoonlijke belasting die we nu hebben die nog maar weinig met het gevoel van solidariteit te maken heeft waar sommige politicussen wel eens durven wijzen.
Een sociale welvaartsstaat? Eerst zullen we van elkaar moeten leren houden. ‘Caring is sharing‘. Andersom lijkt het duidelijk niet te werken.
