Op dit moment vallen meer dan 200
dodelijke slachtoffers in Soma te betreuren. Dat aantal zou echter
fors op kunnen lopen, want er zitten nog honderden mijnwerkers vast
en over hun situatie bestaat veel onduidelijkheid. Dat de meeste
slachtoffers aan koolmonoxidevergiftiging bezweken doet het ergste
vrezen.

Feitelijk was het een kwestie van
tijd voordat er weer een mijnramp zou plaatsvinden in Turkije, dat
een slechte reputatie heeft als het om ongelukken op werkplaatsen
gaat. Niet alleen in mijnen, maar ook op bouwplaatsen en
scheepswerven, alsmede in fabrieken, vinden regelmatig ongelukken
plaats. Verleden jaar vonden in totaal 1235 arbeiders de dood op
werkplaatsen, tegenover 872 in 2002.

De oorzaken van deze ramp zijn een
explosie en een brand in een transformator. In 2012 meldde de
eigenaar van de mijn trots dat hij de kosten per ton gewonnen kolen
fors had weten te verlagen door eenvoudiger transformatoren toe te
passen. Nu zien we de gevolgen van die bezuiniging…

De oppositievoerende Republikeinse
Volkspartij (CHP) vreesde eerder al dat het pover gesteld was met de
veiligheidssituatie in de mijnen rond Soma en drong aan op een
parlementair onderzoek. Dat voorstel werd twee weken afgewezen door
de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) van
premier Erdogan.

Dat veiligheid voor arbeiders een erg
lage prioriteit kent voor Erdogan en zijn AKP maakt het begrijpelijk
dat de voormalige voorzitter van de mijnwerkersvakbond Maden-Is de
ramp in Soma omschrijft als ‘de zwaarte werkgerelateerde moord in
de Turkse geschiedenis.’ Erdogan kondigde drie dagen nationale rouw
af, maar omdat zijn regering waarschuwingen over onveiligheid
categorisch in de wind slaat zal hij zijn verantwoordelijkheid niet
kunnen ontlopen.

In de aanloop naar de
presidentsverkiezingen in augustus is het Erdogan geraden anders te
reageren dan na de mijnramp in 2010 te Zonguldak. Toen veroorzaakte
hij veel verontwaardiging met uitspraken als ‘mensen in dit gebied
zijn gewend aan dergelijke incidenten’ en ‘dit is nu eenmaal het
risico van het beroep’. Protesten tegen de onveilige situatie in de
mijnbouwsector deed hij toen hij af als ‘provocaties’.

Tot zover mijn reactie op de mijnramp
in Soma. Ik sluit niet uit dat ik er later op terug zal komen, want
het laatste woord is zeker nog niet gevallen over deze tragedie.

Duur horloge

Aan de ramp in Soma ging zoals
gesteld een bonte week vooraf. Allereerst verweerden de eind vorig
jaar, na beschuldigingen over corruptie, vervangen ministers Bagis,
Bayrakter, Caglayan en Güler zich in het parlement.

In hun verklaringen vielen
verwijzingen naar het geloof op. De een had een iftarmaaltijd
(maaltijd na het vasten tijdens de ramadan) georganiseerd, de ander
benadrukte dat hij op de hajj (voor moslims verplichte bedevaart naar
Mekka) was geweest. De boodschap was duidelijk, goede moslims kunnen
er niet van beschuldigd worden de kluit te belazeren.

Erg vermakelijk was voormalig
economieminister Caglayan. Hij kreeg naar verluidt een horloge van
Reza Zerrab, de Iraanse jongeman die via zwendel met de
goud-voor-olie constructie tussen Turkije en Iran miljarden
achteroverdrukte. Om dat gladjes te laten verlopen deelde hij
miljoenen uit aan AKP-ministers. Of aan hun zonen, om het niet in de
smiezen te laten lopen.

Caglayan kreeg zo zijn horloge. Geen
klokkie van de Hema, maar een uniek model van de Zwitserse horlogier
Patek Philippe. Zo’n protserig ding, van goud en met zoveel
edelstenen dat Caglayan fysiotherapie moet hebben overwogen om het
apparaat rond te kunnen torsen. Kosten? Zo’n 250.000 euro.

Caglayan wist van de prins geen
kwaad. Ja, Zerrab had het horloge gekocht, maar Caglayan had het zelf
betaald. Zijn naam stond op het garantiebewijs, zei hij. Maar Patek
Philippe plaatst naar eigen zeggen nooit namen op garantiebewijzen.
Caglayan beweerde dat hij het horloge wilde hebben nadat hij er een
advertentie voor in een krant had gezien. Maar Patek Phillipe zei
unieke exemplaren alleen in haar eigen tijdschrift te adverteren.
Caglayan zwaaide met een rekening. Maar Patek Phillipe vertrouwde die
niet. Uiteindelijk bleek de naam van de kapitein van Zerrabs schip
erop te staan.

Kortom, er klopte geen moer van
Caglayans verklaring. Maar zelfs als het dat wel deed…

In Turkije bevindt een groot deel van
de bevolking zich onder de armoedegrens, waarbij kinderen tot
arbeid worden gedwongen (de AKP verlaagde de minimum leeftijd voor
zware lichamelijke arbeid, waardoor een van de dodelijke slachtoffers
in de mijn van Soma slechts vijftien jaar oud was). Sommige ouders
verhuren of verkopen hun kroost zelfs aan de seksindustrie
buiten Turkije.

In dat Turkije, waar arbeiders
dagelijks hun leven wagen voor een hongerloontje, had Caglayan als
minister een horloge om zijn pols ter waarde van een aardige woning.
Langs die weg beschouwd doet het er niet eens toe wie dat ding
betaalde. Dat hij zich in het licht van zoveel armoede een dergelijke
luxe meende te kunnen permitteren is op zich al schandalig.

Feyzioglu

De AKP-kliek blijft in journalistiek
opzicht om van te smullen. Erdogan bevestigde dat afgelopen week,
toen de baas van de orde van advocaten, Metin Feyzioglu, een
toespraak hield bij de verjaardag van de Staatsraad (Danistay).
Feyzioglu merkte op dat de door een aardbeving getroffen bevolking
van de provincie Van meer steun van de regering had verwacht.

Stoute Feyzioglu toch. Ging er
helemaal aan voorbij dat advocaten volgens een fatwa van Erdogan geen
uitspraken mogen doen die hij als politiek interpreteert. Lastig,
want zeg in Turkije maar eens iets wat niet op een of andere manier
politiek uitgelegd kan worden.

Kritiek op de regering met Erdogan op
de eerste rij is al helemaal uit den boze, want dat vat hij als
beledigend op. Via een op Erdogan gerichte camera was te zien dat hij
zijn emoties niet meer in bedwang kon houden tijdens de nogal lang
uitgevallen toespraak van Feyzioglu.

Even dacht ik dat Erdogan een
hartaanval zou krijgen. Tot hij in woede uitbarstte en een luide
tirade tegen Feyzioglu afstak. Hoe president Gül hem vervolgens
trachtte te kalmeren, door zijn hand vast te houden, maakte het
tafereel hilarisch. Vervolgens brak Erdogan ook nog eens met het
protocol door voor Gül de zaal te verlaten.

Feyzioglu mocht van geluk spreken.
Turken die het wagen in de nabijheid van de premier een protesterend
geluid te laten horen worden doorgaans gearresteerd.

De volgende dag herinnerde Erdogan
eraan dat de vader van Feyzioglu in het Turkse parlement zat toen dat
begin jaren zeventig instemde met de executie van drie linkse
activisten. Opmerkelijk. Volgens Erdogan kan de huidige generatie
kennelijk verantwoordelijk worden gehouden voor de daden van
voorgaande generaties. Als we zo beginnen ken ik er nog een paar.

Verder moest ik er bij deze uitspraak
van Erdogan aan denken dat onder zijn bestuur talloze onschuldige
linkse activisten zijn vervolgd en dat hij zich een paar jaar geleden
uitsprak voor herinvoering van de doodstraf. Een verwijt daaromtrent
aan het adres van Feyzioglus vader gaat derhalve in de richting van
de gotspecategorie.

Ook verschenen in AKP-kringen
samenzweringstheorieën over contacten die Feyzioglu met Amerikaanse
regeringsvertegenwoordigers zou onderhouden. Persoonlijk houd ik het
erop dat de toespraak Feyzioglu vooral gezien moet worden in de
context van de politieke ambities die deze advocaat er overduidelijk
opnahoudt. Dat hij zich kort na de mijnramp in Soma vertoonde – nota
bene voor Erdogan en Gül – wijst eveneens in die richting.

Voor Erdogan en zijn meute zit het
uiteraard allemaal anders. Daar ligt aan iedere kritiek zo
langzamerhand een samenzwering ten grondslag. Zeker als een
rechtvaardiging gevonden moet worden voor gedrag dat je niet direct
van een politicus verwacht, wordt snel naar een complot verwezen.

Buitenlanders zullen zich erover
verbazen dat het Erdogan aan fatsoen ontbrak om te wachten tot na de
toespraak van Feyzioglu om zijn ongenoegen te uiten. Maar ach, zoveel
geduld heeft Erdogan nu eenmaal niet. Kan hij zich ook permitteren.
Zijn aanhang vindt hem een ‘echte kerel’ wanneer hij als een
olifant in een porseleinkast tekeergaat. Met dergelijk machogedrag
compenseert hij voor het minderwaardigheidscomplex waar zijn
conservatief religieuze stemmers na decennia van seculiere
heerschappij nog altijd last van hebben. Dat Erdogan in dat opzicht
verlichting biedt is voor hen erg belangrijk. Gezien de
verkiezingsuitslag op 30 maart jl. kennelijk belangrijker dan de
veiligheid op werkplaatsen…

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte
van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012,
uitgeverij EPO, Antwerpen)