11 september – toevallig ook mijn verjaardag – is een dag die in het geheugen van alle mensen gegrift staat. De ganse wereld herdenkt de slachtoffers van de aanval op de WTC toren in New York. Maar er wordt ook nog gerouwd om een andere schokkende gebeurtenis: Salvador Allende, President van Chili, kwam op 11 september 1973 om het leven tijdens een militaire staatsgreep onder leiding van Generaal Augusto Pinochet.
Salvador Allende was slechts drie jaar President toen hij om het leven kwam. Hij was de eerste marxistische President die aan de macht kwam via de parlementaire weg en op die manier streefde naar een socialistische maatschappij. Geen wonder dat het zogenaamde ‘Chileense experiment’ overal het zij vol bewondering, het zij met argusogen gevolgd werd.
Mijn partner is van Chileense afkomst en geboren in 1973. Hij is een kind van zijn generatie: gepolitiseerd door de dictatuur van Augusto Pinochet die tot 1990 zou duren. Hij stelt zich steeds de vraag: ‘Hoe zou Chili geweest zijn onder Allende?’.
Het is een vaststaand feit dat onder het bewind van Allende en de Unidad Popular (het Volksfront) er in erg weinig tijd erg veel gedaan werd voor de arbeiders en de armen. Allende nationaliseerde het koper – één van Chili’s waardevolste natuuurrijkdommen – en ondernam heel wat sociale hervormingen. Mijn schoonouders kregen door de landhervorming van Allende de mogelijkheid om hun eigen huis in de stad te bezitten. Iets waar ze voorheen nooit van durfden dromen. Natuurlijk jaagde hij via die hervormingen de Chileens elite in het harnas. Op de achtergrond financierde de CIA het verzet, wat op 11 september uitmondde in een brutale staatsgreep.
De rest van het Pinochetverhaal kennen jullie: repressie- honderdenduizenden arrestaties en verdwijningen van politieke tegenstanders- in combinatie met de uitbouw van een ultra-neoliberaal economisch beleid. Wat Allende in die drie prille jaren bereikt had, werd met een ruk van de tafel geveegd. De gevaarlijke cocktail van repressie en neoliberale economische politiek hield Chili 17 jaar in de tang. Pas in 1990 kwam de ‘democratie’ terug richting Chili gewaaid. Een samenwerking van democratische partijen ( de Concertación) bestuurt sindsdien het land. Binnen de Concertacion bestaan twee blokken die je grofweg kan indelen in het linkse en het rechtse kamp. Huidig President Sebastion Piñera komt uit het rechtse kamp. De vorige Presidente – Michelle Bachelet , komt uit het linkse kamp. Bachelet stelt zich terug kandidaat en het ziet er naar uit dat zij de komende Presidentsverkiezingen van 17 november zal winnen. Maar zal deze presidentswissel verandering teweegbrengen?
Uiteindelijk heeft geen van die twee blokken fundamenteel iets veranderd aan het ultraneoliberale model dat met de dictatuur van Pinochet ingang heeft gevonden. Dat model heeft van Chili een diep gespleten samenleving gemaakt: het is het ongelijkste land van de OESO en een van de vier ongelijkste landen ter wereld. Bij veel Chilenen, gepolitiseerd en getraumatiseerd door het Pinochet bewind, leeft de idee dat de politiek sinds 1990 niet veel geëvolueerd is. Dit uit zich in een passiviteit naar de verkiezingen toe. In Chili is stemmen niet verplicht, en minder dan 20% gaat naar het stemhokje.
Toch lijkt het erop dat de betrokkenheid toeneemt. Het massale studentenprotest die wereldwijd de pers haalden, en dat uitdeinde naar alle sectoren van de Chileense economie, is daar een krachtig voorbeeld van. De nieuwe post-Pinochet generatie kan Chili wel eens op een kantelpunt brengen. Zij lijkt te beseffen dat diepgaande hervormingen – of het nu in het onderwijs, gezondheidszorg of taxatie is- slechts mogelijk kunnen worden na een grondwetswijziging. Want ook al ‘lijkt’ Pinochet’s glorie al lang vergaan, de grondwet die hij in 1980 opstelde is dat niet.
Door deze grondwet blijft het leger haar autonome positie behouden en blijft ze op die manier rechts bevoorrechten. In bijna geen enkel ander land hebben de militairen na de dictatuur zo’n sterke positie weten te behouden tegenover de verkozen leiders. Waarom hebben de vakbonden in Chili veel beperktere rechten dan in andere ‘democratieën’? Omdat militairen nog steeds één vijfde van de senaten rechtstreeks aanduiden en de President die bovendien ook niet kan ontslaan. Zo heeft de Concertacion een meerderheid onder de gekozen leden, maar niet onder de stemhebbenden. Wetten kunnen in de Senaat pas aangenomen worden na een fikse onderhandeling met de militaire, rechtse flank.
Vandaar dat Marcel Claude, de Presidentskandidaat voor de Humanistische Partij, veel aandacht krijgt. Niet in de (inter) nationale pers, maar wel op straat. Hij is een onafhankelijke kandidaat (die losstaat van de Concertación) en in de eerste plaats pleit voor een grondwetswijziging en een hernationalisering van het koper. Felle standpunten in een land dat nog steeds worstelt met haar verleden. Maar de Chilenen willen vooruit kijken. Mijn vriend gelooft voor het eerst in jaren in verandering voor Chili. Bachelet zal waarschijnlijk deze verandering niet belichamenen. Als Marcel Claude erin slaagt het volk mee te trekken, is hij daartoe misschien wel in staat. Marcel Claude of wordt het iemand anders?, Vast staat wel dat de roep om verandering steeds luider weerklinkt.
Laten we vooral Allende en zijn experiment niet vergeten. Vandaag is Latijns-Amerika een herboren contintent, waar de wind duidelijk van links komt. Dit nieuwe Latijns-Amerika is het resultaat van eeuwen van strijd. Het voorbeeld van Salvador Allende en zijn Volksfront inspireerde generaties jonge mensen die vandaag de dag regeren. Chili’s experiment heeft een belangrijke bijdrage aan die verandering geleverd. Allende’s onafgemaakte droom, leed gisteren misischien tot frustraties, maar wordt vandaag realiteit..