Een slogan die je tegenwoordig regelmatig tegenkomt in Portugal op conferenties, betogingen en infoavonden is die van ‘Agua è de todos‘, ‘Water is van iedereen’. Je kent het probleem wel, sinds een paar decennia is het in heel Europa – onder druk van de neoliberale pensée unique – algemeen aanvaard: ‘wat de privé doet, doet het beter’. Zo ook in Portugal dus.

Net als in andere landen wordt er van de crisis gebruik gemaakt om verschillende privatiseringsplannen die nog in de koelkast stonden, versneld door te voeren. Vuilnisophaling, telecom en elektriciteit werden de voorbije tien jaar al geprivatiseerd. Nu is het de beurt aan de vliegtuigmaatschappij TAP en de post.

Ook delen van de radio en televisie en de gezondheidszorg staan op het verlanglijstje van de Passos en zijn vrienden. Onder curatele van de trojka kom je met alles weg, hoor ik hen al denken. Gezien de regering zonder geld zit, verkoopt ze al haar kroonjuwelen voor een appel en een ei. Het woord ‘plundering’ zou in dit geval niet misplaatst zijn.

In al deze sectoren wordt er natuurlijk ook geprotesteerd, door de bevolking maar in de eerste plaats zeker door de werknemers van de betrokken bedrijven. Op dit moment is de protestbeweging rond watervoorziening het grootst. Meer dan al de rest is water misschien wel hét symbool van een basisrecht dat niet voor winst mag dienen.

In 2011 werd door een Portugese krant een grote enquête uitgevoerd: 70,6 procent antwoordde tegen de privatisering van water te zijn, meer dan bijvoorbeeld de privatisering van elektriciteit (64,6 procent) of post (59,6 procent).

De werkelijkheid duwt de Portugezen dan ook met de neus op de feiten. Een vergelijking tussen gemeentes met publiek verstrekt water en watervoorziening door private bedrijven toont iedereen zwart op wit de gevolgen van privatisering: prijsstijgingen schommelen tussen de 30 en de 17 procent. De waterbeweging is een symbool geworden; meer en meer mensen scharen zich achter haar eisen. Een overwinning in dit dossier is gelijk aan een overwinning tegenover elke privatisering.

Jorge Fael, coördinator van de beweging, neemt voor ons een uurtje vrij om tekst en uitleg te geven bij deze boeiende strijd.

Wat proberen jullie juist te bereiken met jullie beweging?

“De privatisering van water is een proces dat al 20 jaar aan de gang is. Reeds in 1993 werd het voor gemeentes mogelijk om hun watervoorzieningen te verkopen aan een privé-bedrijf. In het begin werd er echter weinig gehoor aan gegeven. Begin jaren 2000 werd onder impuls van toenmalig premier Barroso de discussie in het parlement nieuw leven ingeblazen, en in 2005 stemde de Partido Socialista (PS)-meerderheid van toen een wet voor de privatisering van water.”

“Water was een economisch goed, zo luidde het. De beweging ‘Agua é de todos‘ is toen ontstaan, omdat vele mensen het niet eens waren met die visie. Het was een bundeling van vakbonden, sociale bewegingen en progressieve gemeentebesturen die aan de oorsprong lag, en sindsdien organiseren we verschillende acties en petities om het proces van privatisering tegen te houden.”

“Sinds 2011 zijn we bezig met ons laatste project, een ‘Wetgevend Initiatief van Burgers’. Bedoeling was om 40.000 handtekeningen te verzamelen voor ons eigen wetsvoorstel: vanaf 35.000 handtekeningen is het parlement namelijk verplicht om er een parlementair debat over te organiseren. Ons wetsvoorstel erkent watervoorziening als een recht en verbiedt elke vorm van privatisering.”

Wat willen jullie dan met dat wetsvoorstel bereiken? Wat kan dat parlementair debat veranderen aan de zaak?

“Een overwinning behalen wordt inderdaad niet gemakkelijk. De mening van de grootste politieke partijen staat haaks tegenover de publieke opinie. De rechtse meerderheid van Passos Coelho gaat resoluut voor privatisering, en de PS wil geen standpunt innemen. In het parlement moeten we dus steunen op de verkozenen van communisten, groenen en het linkse blok.”

“Een goedkeuring van ons wetsvoorstel was echter niet ons eerste doel. Voor ons was het vooral belangrijk om aan zoveel mogelijk mensen bekend te maken wat er aan het gebeuren is. We weten dat de meeste mensen tegen privatisering van water zijn, maar de velen weten gewoon niet wat er in het parlement besproken wordt.”

“Of je deze campagne dus al dan niet als een succes beschouwt, hangt er maar vanaf hoe je het bekijkt. Ik vind het persoonlijk zeker geslaagd. Ook al hebben we nooit bereikt wat we eisten, toch ben ik er 100 procent van overtuigd dat we met onze acties van de laatste 8 jaar het hele proces hebben kunnen vertragen door het sensibiliseren van de publieke opinie.”

Hoe gaan jullie concreet te werk?

“We werken volgens het principe dat elke geïnformeerde burger een activist wordt. We houden overal in het land infosessies met het vele materiaal dat we hebben: een film, een boekje, een tentoonstelling. Daarna vragen we de aanwezigen of ze ook handtekeningen willen ophalen voor ons, in de straat of op de markt. Dat hoeft niet veel te zijn, elke bijdrage telt.”

“Daarnaast hebben we lokale werkgroepen in verschillende gemeentes waar op dit moment geprotesteerd wordt tegen lokale privatisering. Tot nu toe hebben we vooral over onze nationale campagne gesproken, maar de belangrijkste strijd wordt eigenlijk in de gemeentes gevoerd. Daar wordt de beslissing genomen om de lokale watervoorziening al dan niet uit te besteden aan private bedrijven, en daar kan massaal volksprotest wel degelijk tot succes leiden.”

Hoe is de situatie in de gemeentes op dit moment?

“De situatie is verschillend in elke gemeente. Op dit moment is in 18 procent van de gemeentes het water al geprivatiseerd. Dat wil echter niet zeggen dat de strijd daar gestreden is. In Barcelos bijvoorbeeld werd het water in 2004 in concessie (een vergunning van de overheid die andere partijen uitsluit – nvdr) aan een privébedrijf verkocht.”

“Er is een inschatting van het toekomstig waterverbruik gemaakt en in het contract werd bepaald dat de gemeente het verschil moet betalen als het verbruik in de werkelijkheid lager uit zou vallen. Zoals verwacht was het verbruik inderdaad lager, en nu is de gemeente veroordeeld tot het betalen van 172 miljoen euro.”

“Dan heb je de gemeentes – voornamelijk de gemeentes die bestuurd worden door de communistische partij – die zich actief verzetten tegen de privatisering. Die zijn vanaf het begin een belangrijke steun voor onze beweging geweest.”

“Dan zijn er ook nog de gemeentes waar op dit moment privatisering op de agenda staat. Vorige maand bijvoorbeeld was er een grote mobilisatie in Odivelas, een voorstad van Lissabon. Daar wil de PS-burgemeester de watervoorziening in een concessie voor 30 jaar verkopen aan een privé-bedrijf.”

“Het protest was enorm. In de eerste plaats door de werknemers van het bedrijf, die vrezen hun job te verliezen, maar ook bewoners namen deel aan de protesten. Wij proberen met ons vele materiaal deze bewegingen zoveel mogelijk te ondersteunen.”

Hoe gaan jullie inhoudelijk de strijd aan? Het argument van de overheid dat er geen geld is, valt natuurlijk niet zo makkelijk te ontkrachten in een land in een zware crisis.

“De argumenten van de politici zijn drieledig: ‘Privé doet het sowieso beter’, ‘We hebben geen geld om te investeren en de kwaliteit te garanderen’ en ‘Een concessie is geen echte privatisering’.”

“Het eerste argument is puur ideologisch en op niets gebaseerd, en is dan ook makkelijk te ontkrachten. De feiten zijn er, kijk gewoon naar de gemeentes waar het al gebeurd is: de prijs stijgt, de kwaliteit daalt, en de werkgelegenheid ook.”

“Het tweede argument is inderdaad veel moeilijker te bestrijden. Tenminste als het klopt, want vaak is er wel geld. Maar vele gemeentes zitten door de federale besparingen inderdaad in zware financiële problemen. In dat geval roepen we de gemeentes op om zich tegen deze besparingen te verzetten. Dat doen de progressievere gemeentes die actief zijn in onze campagne ook.”

“Alles draait rond de cruciale vraag, ‘Hoe willen we dat de gemeente van de toekomst eruitziet?’. In de besparingen die vandaag doorgevoerd worden, worden de vroegere verantwoordelijkheden van het lokale bestuur beetje bij beetje uitgehold. Als we niet willen dat er uiteindelijk niets meer overschiet, dan moeten we ons blijven verzetten tegen deze besparingen en privatiseringen: op lokaal, nationaal en Europees niveau.”