Voor die gezinnen betekent dat vaak de start van een lijdensweg die eindigt met budgetmeters of zelfs met afsluiting van basisnutsvoorzieningen. Voor wie vertrouwd is met de problematiek van energie-armoede klonk de aankondiging van dit colloquium dan ook een beetje alsof Ford-Genk plots voor de dag zou komen met een denkdag rond jobzekerheid; met andere woorden, niet erg geloofwaardig.

In de Kroonzaal van het hoofdkwartier van Electrabel in hartje Brussel werd het colloquium afgesloten met de aankondiging van een Belgisch observatorium voor energie-armoede. Dit observatorium wil onder het voorzitterschap van ex-VBO-topman Tony Vandeputte energie-armoede verder in kaart  brengen, er actie tegen ondernemen en aanbevelingen formuleren ten aanzien van het beleid.

Het initiatief draagt dus duidelijk de stempel van Electrabel – GDF Suez, de grootste marktspeler. Die laat nochtans niet na om de Belgische regering te chanteren, met als doel zo weinig mogelijk nucleaire rente op te hoesten op de winsten geboekt via de afgeschreven Belgische kerncentrales. Met succes blijkbaar, wat maakt dat Electrabel voor 2013 nog een extra korting bedong op de volgens de energiewaakhond CREG hoe dan ook al veel te lage rente.

De combinatie van goedkope energie uit de Belgische kerncentrales, een lage nucleaire rente en hoge tarieven voor de consument –en die blijven volgens de CREG ook na de recent aangekondigde prijsdalingen hoog- bezorgt Electrabel en moederbedrijf Suez jaarlijks megawinstcijfers. Indien het bedrijf dus iets wil doen aan de toegankelijkheid tot energie liggen de mogelijkheden voor het grijpen, zou je denken…

Wetenschappelijke omkadering

De initiatiefnemers willen bij het observatorium ook de andere marktspelers betrekken en zorgden ook voor een wetenschappelijke omkadering. Die wordt verrassend genoeg geleverd door onderzoekers van het centrum OASeS (Ongelijkheden, Armoede, Sociale Uitsluiting en de Stad) van de Universiteit Antwerpen en van een vergelijkbaar centrum aan de ULB. 

Het was niemand minder dan Prof. Em. Jan Vranken, bekend van de Jaarboeken Armoede en Sociale Uitsluiting, die tijdens het Electrabelcolloquium het observatorium kwam voorstellen. Electrabel en Vranken reiken samen de hand naar sociale organisaties als vakbonden, armoede-organisaties of OCMW’s en nodigen hen uit om deel uit te maken van het observatorium… Kortom een heilig verbond met energie-armoede als gemeenschappelijke vijand. Of gaat het om een schijnheilig verbond?

Met Jan Vranken zet een wetenschapper met een grote geloofwaardigheid op het vlak van armoede en sociale uitsluiting zijn schouders onder dit initiatief. Tijdens het colloquium leerden we ook dat zowat het hele onderzoek naar energie-armoede binnen OASeS gefinancierd wordt door Electrabel-GDF Suez. Hetzelfde geldt voor het onderzoek aan de ULB.

En nee, we willen hier niet beweren dat de Antwerpse onderzoekers handpoppen van Electrabel zouden zijn of dat ze hun onderzoek niet met ernst zouden voeren, wel integendeel. Bovendien weten we dat menig onderzoeker het vandaag moeilijk heeft om voldoende fondsen te verzamelen.

Maar op de keper beschouwd is een dergelijke vermenging van wetenschappelijk onderzoek en private financiering, uitgerekend door de grootste marktspeler en quasi monopolist wel problematisch. Voor je het weet, stap je in alle onafhankelijkheid toch mee in de agenda van je broodheer. 

Electrabel en verantwoordelijkheid

Daar kregen we tijdens het colloquium alvast een illustratie van. Hoe kan een bedrijf dat tienduizenden gezinnen dropte immers op een geloofwaardige manier een colloquium opzetten over energie-armoede? Wel, zo bleek, door in alle talen te zwijgen over de rol van de marktspelers, de tarieven of de prijszetting van energie vandaag en door volledig te focussen op energiebesparende maatregelen bij de klanten in moeilijkheden.

Samengevat klinkt dat min of meer als: “Alle maatschappelijke actoren moeten ervoor zorgen dat arme mensen in goed geïsoleerde huizen terechtkomen en dat ze zuinig met hun energie omspringen, zodat hun factuur daalt… en ze de dure en allerminst groene energie van Electrabel toch nog kunnen betalen!”

Je moet er maar op komen! Natuurlijk is energiebesparing een absolute noodzaak, maar dit klinkt alsof mensen die de broodprijs niet meer kunnen betalen van de bakkersgilde te horen krijgen: “Ga dan op dieet!”. Geen woord over de eigen verantwoordelijkheid.

Geen geld, geen verwarming

We hebben inmiddels kennis gemaakt met de eerste winterprik. Meer dan 10.000 gezinnen in Vlaanderen gaan de winter tegemoet met een budgetmeter waarvan de minimumlevering van 10 ampère werd uitgeschakeld. Meer dan 40.000 gezinnen hebben een budgetmeter, die ze lang niet altijd kunnen opladen. Een gasbudgetmeter, zo essentieel in de winter, kent zelfs geen minimumlevering. Geen geld, geen verwarming!

En niemand zal het geweten hebben, want je sluit jezelf af door niet op te laden. Energie-armoede is een fenomeen dat blijft oprukken en dat samenhangt met de groeiende kloof tussen arm en rijk.

Sociale organisaties en academische onderzoeksgroepen kunnen elk vanuit hun eigen expertise en doelstellingen helpen om het probleem in kaart te brengen, om oplossingen te formuleren en om druk op de politieke ketel te zetten. Het is aan de politieke wereld om de energiemarkt te reguleren, de grote spelers aan de ketting te leggen en energie-armoede te bannen.

Uiteraard kunnen sociale bewegingen en academici hierin een zeer nuttige rol spelen. Maar dan niet schouder aan schouder met een uiterst belanghebbende partij, die bovendien mee die aan de basis ligt van het probleem.

David Dessers is beleidsmedewerker van vzw Climaxi, een beweging die opkomt tegen klimaatverandering en voor sociale en solidaire oplossingen; Paul Vanlerberghe is onderzoeker ‘energie’ bij Infor Gaselek, een dienst  voor informatie, advies en begeleiding voor de toegankelijkheid van energie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.