De voornaamste veranderingen zijn gestoeld op drie pijlers. Enerzijds is er de verlenging van de tijdsvoorwaarde voor de toekenning van de VI van 1/3e naar 1/2e van de straf voor de veroordeelden tot een vrijheidsstraf van 30 jaar of levenslang. Anderzijds zal de toekenning van de VI afhankelijk worden van een verzoek van de veroordeelde zelf.

Ten slotte zal het verzoek van de veroordeelde slechts worden behandeld door de strafuitvoeringsrechtbank (SURB) op eensluidend positief advies van zowel het Openbaar Ministerie als de gevangenisdirectie.

De Liga voor Mensenrechten heeft ernstige bezwaren tegen dit voorstel.

Ten eerste moet de haalbaarheid van dit voorstel getoetst worden aan de realiteit. De uitvoering van het voorstel vergt op korte termijn een bijkomende en belangrijke gevangeniscapaciteit. De huidige overbevolking zorgt al voor een mensonwaardige detentie. Een verhoging van het aantal gedetineerden gaat de draagkracht van de Belgische gevangenissen ver te boven.

Ten tweede is deze hervorming in strijd met de grondwet en het EVRM. Artikel 5.4 van het EVRM bepaalt dat een onafhankelijke en onpartijdige rechter moet beslissen over de wettigheid van de gevangenhouding en de invrijheidstelling. Na de wetswijziging zal het niet langer aan de rechter, maar aan de gevangenisdirectie en het Openbaar Ministerie toekomen om te beslissen over de detentieduur. Dit maakt vrijheidsberoving willekeurig en in strijd met het EVRM.

Daarnaast stelt de Liga zich ernstige vragen bij de terugwerkende kracht van deze verstrenging van de wet-Lejeune. Het is onduidelijk hoever deze zal reiken. Bij de wet betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden (WERP), die sinds 2006 de opvolger is van de wet-Lejeune, gold de terugwerkende kracht in het voordeel van de veroordeelden. Bij de verstrenging van de VI zou het echter om een nadelige impact op reeds veroordeelden gaan.

De Liga verzet zich categoriek tegen de onmiddellijke toepassing van de wijziging van de tijdsvoorwaarden en de verstrenging van de procedure voor veroordeelden die voordien werden gestraft. Bij de strafbepaling werden de tijds- en toekenningsvoorwaarden namelijk in rekening gebracht door de rechter en de verwachtingen van rechter en veroordeelde mogen niet zomaar worden verschalkt.

Ten laatste vraagt de Liga zich af op welke studies de overheid zich baseert om te concluderen dat langere straffen en de maatschappij ten goede komen. Er is in dit geval geen sprake van een evidence-based beleid, iets wat de regering anders zo graag in de mond neemt en contrasteert met de huidige beslissing van het kernkabinet waar louter op de roep van het volk wordt ingegaan.

In dat kader wijst de Liga op haar project genaamd ‘Gedifferentieerde Strafuitvoering en Detentie (‘de huizen’)’ betreffende meer gedifferentieerde, kleinschalige detentie waarbij professionelen en wetenschappers de effectiviteit van deze alternatieve detentievormen grondig onderzoeken.

De Liga betreurt dat een wetgeving die al 124 jaar (de wet-Lejeune bestaat sinds 1888) bijdraagt aan menselijkheid in het strafrecht en geloof in de sociale reclassering van veroordeelden ingeruild wordt voor hun kille, langdurige verwijdering uit de samenleving, zonder perspectief. De Liga herinnert er in dit verband aan dat de basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden goeddeels dode letter blijft.

De Liga voor Mensenrechten roept de wetgever op dit voorstel niet om te zetten in wet en de rechter in zijn eeuwenoude rol als behoeder van rechtstaat te ondersteunen en te herwaarderen.

Marion Van Hecke en Dries Pattyn

Marion Van Hecke is beleidsmedewerker bij de Liga voor Mensenrechten. Dries Pattyn is advocaat en bestuurslid van de Liga voor Mensenrechten.