Interview, Nieuws, Wereld, Samenleving, Racisme, Burgerrechten, Verenigde Staten, Palestina, Burgerrechtenbeweging, Mei 68, Angela Davis -

Interview met Angela Davis: ‘Altijd handelen alsof het mogelijk is de wereld te veranderen’

De Amerikaanse activiste en filosofe Angela Davis was enkele dagen in ons land om een eredoctoraat van de ULB in ontvangst te nemen. Dinsdag had ze ook een ontmoeting met enkele journalisten. Een verslag van dat gesprek.

donderdag 17 mei 2012 12:22
Spread the love

De Amerikaanse activiste en filosofe Angela Davis kreeg maandag een eredoctoraat van de ULB. Davis is samen met Martin Luther King en Malcolm X één van de iconen van de burgerrechtenbeweging in de VS. Ze is ook de enige vrouw waarover zowel Mick Jagger (Sweet Black Angel) als John Lennon (Angela) een lied schreven.

Jagger en Lennon schreven en zongen die liedjes terwijl Angela Davis in de gevangenis zat. Ze werd beschuldigd van medeplichtigheid aan een dodelijke schietpartij en riskeerde de doodstraf. Davis werd uiteindelijk 18 maanden later vrijgesproken na een ongeziene mondiale solidariteitscampagne.

Veertig jaar later – Davis is nu 68 – is ze nog altijd vol vuur en even innemend als toen ze met haar geweldige afrokapsel interviews gaf vanuit de gevangenis.

Hoe ontgoocheld bent u in Obama?

“Ontgoocheling was onvermijdelijk door de manier waarop de campagne gevoerd werd. Iedereen – niet alleen in de VS maar in de hele wereld – projecteerde al zijn hoop op dat ene individu. En het was natuurlijk een historisch moment dat een zwarte man president kon worden van de Verenigde Staten. Maar zijn verkiezing veranderde natuurlijk niet het karakter van dat land. De VS zijn een imperialistisch land, intens betrokken bij militaire agressies. Hij moest ons wel ontgoochelen. Er zijn wel stappen die hij had kunnen zetten maar die hij niet gezet heeft. Guantanamo onmiddellijk sluiten bijvoorbeeld, maar Guantanamo is nog altijd niet dicht.”

“We hadden ook zeker niet gedacht dat hij na zijn verzet tegen de oorlog in Irak toch nog een oorlog in Afghanistan zou beginnen. Maar ondanks die ontgoochelingen blijft de verkiezing historisch en die overwinning was enkel mogelijk doordat grote aantallen mensen weigerden te geloven dat het onmogelijk was om zo iemand te verkiezen.”

“Onze vergissing was dat we de druk niet hoog hielden. Mocht er nu een enorme mobilisatie geweest zijn de dag na zijn inauguratie om druk te zetten op Obama om de troepen naar huis te brengen, om Guantanamo te sluiten en een goede gezondheidszorg te creëren, dan zou hij in een betere positie geweest zijn om meer te realiseren dan hij gedaan heeft. Maar de meeste Amerikanen die voor Obama stemden, willen zeker niet Mitt Romney als de volgende president. De uitdaging is om evenveel enthousiasme te creëren als vier jaar geleden maar dat deze keer niet gericht is op één individu, maar wel het enthousiasme dat een beweging kan bouwen die opkomt voor werknemersrechten en voor het einde van de massale opsluiting van mensen van Afrikaanse afkomst in de VS.”

Wat u het ‘prison-industrial complex’ noemt, is al lang één van uw favoriete thema’s.

“Veel van mijn activistische werk focust inderdaad op dat onderwerp. 1 op 100 volwassen Amerikanen zit achter de tralies. 1 op 31 volwassenen bevindt zich op één of andere manier onder de controle van justitie. Dat is absoluut een erfenis van de slavernij. Dat is ook de reden waarom de doodstraf nog altijd bestaat. Het is een contract op het leven.”

“De gevangenis werd ooit geïntroduceerd als een alternatief voor de doodstraf. De doodstraf werd toen afgeschaft voor blanken, behalve voor moord. Voor slaven bleef de doodstraf bestaan voor een hele reeks misdaden. Het feit dat de doodstraf nog altijd bestaat, kan alleen uitgelegd worden als een erfenis van de straffen onder de slavernij.”

“Kijk ook naar de overweldigende meerderheid van zwarten in de gevangenissen. Er zijn nu meer zwarte mannen in de gevangenissen en onder de controle van justitie dan er in 1850 slaaf waren. Dat is het meest dramatische voorbeeld van hoe de erfenis van de slavernij nog altijd leeft. Als je ziet hoe de immigranten van de voormalige kolonies behandeld worden in Europa, kan je niet zeggen dat we helemaal voorbij het kolonialisme zijn. Zoveel structurele discriminaties werden gewoon behouden.”

Bestaat er eigenlijk een alternatief voor gevangenissen?

“De gevangenis als straf is zeer jong. Soms denken we wel eens dat gevangenissen er altijd waren. Het is pas sinds de opkomst van de burgerlijke democratieën dat we opsluiting zien als een systeem om te straffen. Iemand gevangen houden betekent zijn rechten en vrijheden afnemen en die rechten en vrijheden zijn natuurlijk verbonden met de opkomst van de zogenaamde democratische maatschappij.”

“Ook van het kapitalisme denken we wel eens dat het een eeuwig systeem is. Maar het is het moment om eens na te denken of er geen andere manieren zijn om mensen die kwaad aanrichten verantwoordelijk te stellen voor hun daden. Het is ook belangrijk om misdaad los te maken van straffen. De grote meerderheid van de gevangenen zit daar omdat ze arm zijn, ongeletterd, omdat ze niet de kans hadden om te genieten van de diensten die de maatschappij hen moet bieden. Denk aan gezondheidszorg voor iedereen, en onderwijs, en jobs. Dat zou al het aantal mensen dat een traject bewandelt dat hen rechtstreeks naar de gevangenis leidt, drastisch verminderen.
Hoe kunnen we een systeem creëren dat niet gebaseerd is op wraak? Dat niet de problemen reproduceert die het wil oplossen?”

“De voorbije decennia kwam geweld tegen vrouwen op de agenda. Geweld tegen vrouwen werd gecriminaliseerd zodat daders eindelijk gestraft worden. Maar tegelijkertijd is het geweld niet verminderd. Als we onze maatschappij willen bevrijden van dat geweld, kunnen we niet afhangen van de gevangenis die dat geweld reproduceert. We hebben een systeem nodig dat herstelt, dat geneest, eerder dan dat het geworteld is in geweld en wraak.”

Op een moment dat de radicale rechterzijde aan een opmars bezig is, lijkt het niet makkelijk om die thema’s op de agenda te krijgen.

“Extreemrechts werd tijdens het bewind van Bush impliciet en vaak zelfs expliciet gesteund door de regering. De tegenstand tegen homorechten heeft een enorme negatieve impact gehad, niet alleen op de rechterzijde maar ook bij meer linkse kiezers en in de zwarte gemeenschap. Ik denk dat Obama echt moedig was toen hij onlangs liet weten dat hij achter het homohuwelijk staat. Dat kan een ander terrein voor die discussie creëren. Ik denk dat het belangrijk is te tonen hoe religieus fundamentalisme het hele politieke debat vergiftigd heeft. Tijdens de komende kiescampagne gaan we hopelijk in staat zijn om die invloed terug te dringen.

Hoe ziet u dat gebeuren?

“Obama kan nu zeggen dat hij de eerste zittende president is die zich uitsprak voor het homohuwelijk. Dat creëert de mogelijkheid om de rechterzijde uit te dagen. Het kan helpen om zwarte religieuze leiders op een andere manier bij het debat te betrekken. Dat kan ook leiden tot meer serieuze discussies over abortus en andere rechten.”

In het westen doet men vaak alsof het feminisme over de hele lijn geslaagd is?

“Het is de eerste keer dat ik hoor dat er gelijkheid bestaat tussen de geslachten (lacht). Maar ik begrijp wat je bedoelt. Na de verkiezing van Obama opperden sommigen ook dat de strijd tegen racisme gestreden is. Maar kijk naar de zaken die echt tellen. De blijvende kloof tussen de lonen van vrouwen en mannen bijvoorbeeld. Of de ongelijke toegang tot gezondheidszorg en jobs. Dan zie je dat er een diepe ongelijkheid blijft bestaan, niet alleen op vlak van kleur maar ook op vlak van gender.”

“We hebben nog een lange weg te gaan. Feminisme zie ik niet alleen als een expressie om gendergelijkheid na te streven, maar ook als een manier van denken die contradicties op een productieve manier bekijkt. Vaak worden we verplicht te kiezen tussen het ene of het andere. Obama steunen of hem laten vallen. De vraag is echter hoe je zowel kritisch kan zijn als hem kan steunen. Dat is één van de dingen die ik leerde van het feminisme, weg van die of/of benadering. Het is een dialectische aanpak die je ook in het marxisme terugvindt.”

In tegenstelling tot de jaren ’60 zijn er nu ook rechtse zwarten. Zijn zij verraders?

“We leven in een ander tijdperk. Racisme is niet altijd verbonden met personen. Racisme is structureel. Het is niet onmogelijk dat individuen die zelf uit onderdrukte gemeenschappen komen, deelnemen aan de bestendiging van die onderdrukking. Daar zie ik geen contradictie. En ook al vind je enkele zwarte mannen en af en toe een zwarte vrouw op hogere plaatsen, toch heeft een zwarte man nog altijd veel meer kans om naar de gevangenis te gaan dan naar de universiteit.”

“Als je naar die structurele discriminaties en de materiële condities kijkt, zie je dat racisme een nog zeer actieve kracht is in het politieke en sociale leven in de VS. Het probleem is dat de woordenschat om institutioneel en structureel racisme te bespreken onvoldoende ontwikkeld is. Bij racisme denken mensen dat het gaat over individuele attitudes of over wettelijke beperkingen. De meeste wetten die expliciet racistisch waren zijn ondertussen afgeschaft. Dat is de verdienste van de burgerrechtenbeweging. Maar wat wij nu de burgerrechtenbeweging noemen, werd door de mensen die er toen actief in waren de ‘freedom movement’ genoemd.”

“Burgerrechten was maar één van de aspecten van de strijd voor vrijheid. En burgerrechten hebben we gekregen, hoewel nog altijd niet voor iedereen. Maar de materiële omstandigheden zoals scholen, wonen en werk worden nog altijd gestructureerd door racisme. Dat structureel racisme kan zelfs bestaan zonder dat ook maar iemand een racistische mening uit of zonder dat er ook maar één wet is die discrimineert. Dat is de grote uitdaging van deze tijd.”

“Kijk naar de dood van Trayvon Martin (de tiener die werd doodgeschoten door een burgerwacht, nvdr). Het is heel belangrijk dat mensen over het hele land gemobiliseerd werden rond het geweld van burgerwachten en de politie. Toch bestond de neiging om die moord als iets uitzonderlijks te zien en te focussen op de individuen en het vervolgen van de dader Zimmerman. Ook al krijgt Zimmerman levenslang, het probleem van het geweld van burgerwachten of politiegeweld is daarmee niet opgelost. Daarvoor zijn er veel te veel gelijkaardige gevallen die geen aandacht krijgen.”

“In de VS moeten we een strategie vinden die racisme met de wortel uitroeit. Maar dat zal een strijd van zeer lange adem worden. Het zal niet één maand duren. Het zal niet één jaar duren of tien jaar of zelfs een generatie duren. Het zal generaties duren. In de VS hebben we ons nooit gewijd aan die lange inspanning om racisme uit te roeien. En daarom blijft het opduiken in zoveel verschillende vormen.”

Wat vond u van de verkrachtingszaak van DSK?

“DSK is zo’n symbolische zaak omdat het ons de diepe corruptie in het hart van het financiële systeem helpt te begrijpen en hoe dat gelinkt is met het geweld dat gewone mensen moeten ondergaan, in het bijzonder vrouwen. We hebben nog niet de woordenschat ontwikkeld om geweld tegen vrouwen te bespreken als de meest consistente vorm van geweld in de wereld. We hebben het over militair geweld en politiegeweld en gaan er daarbij vanuit dat voornamelijk mannen het slachtoffer zijn.”

“Het feminisme leert ons een link te maken tussen privaat geweld en institutioneel geweld. Ik denk dat jonge mensen beter in staat zijn om dat verband te zien. Zeker de jongeren die actief zijn in de Occupy-beweging. Of de dekoloniseringsbeweging zoals wij ze graag noemen. Er is een nieuw terrein ontstaan voor politieke discussies. Dat is de grootste verdienste van de beweging. ‘We are the 99%’ is een belangrijke slogan. Al moeten we aandacht hebben voor de complexe samenstelling van die 99 procent. Wie in de top van de 99 procent zit, is heel verschillend van de laagste 1 procent. Hoe creëer je eenheid tussen mensen met verschillende materiële en ideologische achtergronden? Hoe overtuig je mensen uit de middenklasse om op te komen voor de gevangenen die vaak tot de laagste binnen de 99 procent behoren.”

Ook in België bestaan er veel bewegingen. Welke boodschap hebt u voor die jongeren die daarin actief zijn?

“Bewegingen worden gevormd terwijl ze bezig zijn. Verbeelding en creativiteit zijn daarbij heel belangrijk. Maar tegelijkertijd is het belangrijk om te leren van historische ervaringen. Internationale solidariteit kan heel belangrijk zijn. Ik ben hier vandaag alleen maar omdat mensen in België en heel Europa, uit Azië, Afrika en Latijns-Amerika op straat kwamen voor mijn vrijheid. Internationale solidariteit is zo centraal. Ik was in Palestina in juni en vertelde dat ik tijdens mijn gevangenschap brieven kreeg uit heel de wereld. Uit Oost-Duitsland alleen al kreeg ik meer dan een miljoen postkaarten van kinderen. Nu nog ontmoet ik in Duitsland volwassenen die me vertellen hoe belangrijk ze het vonden om daar aan mee te doen omdat het hen het gevoel gaf dat ze deel uitmaakten van iets bijzonders. Ik kreeg toen ook brieven van Palestijnse gevangenen. En in Palestina ontmoette ik één van de mannen die mij veertig jaar geleden brieven schreef. En het was mooi om hem te kunnen omhelzen. We voelden veertig jaar later nog altijd die heel intieme band.”

Wat is er eigenlijk nodig om een beweging te creëren als in de jaren ’60?

“Om een beweging te creëren, heb je heel veel ingrediënten nodig. Ze moeten dan ook nog eens samenkomen op een heel bijzondere manier. Niemand had de plots groei van de Occupy-beweging kunnen voorspellen. Het is misschien nog niet echt een beweging, maar het heeft wel al een diepe impact op de manier waarop mensen denken over de structuur van ons economisch systeem. Tijdens het hoogtepunt van de bezetting bleek uit een onderzoek dat de meerderheid van de Amerikanen zich identificeerden met die jongeren die in tenten sliepen op een plein nabij Wall Street.”

“Ik hoop dat die ‘sense of urgency’ blijft bestaan, maar het moet gecombineerd worden met een vorm van geduld. Hoe meer ik spreek met jonge deelnemers, hoe meer ik voel dat dit een belangrijk moment is. In Oakland heb ik deelgenomen aan een actie. Het was zo ongelooflijk om zo’n diversiteit van mensen te zien. Wat zo wonderlijk was aan die mobilisatie is dat iedereen zo blij was. Iedereen was zo blij. Iedereen lachte en er waren kinderen en dieren. En mensen van mijn leeftijd zeiden: this is it, eindelijk na vijftig jaar zijn we er in geslaagd. Ik hoop dat we daar kunnen op verder bouwen.”

“Er zijn al verschillende campagnes bezig. Mensen die uit hun huis gezet worden, krijgen hulp van activisten die hun meubelen terug naar binnen helpen dragen en hen beschermen. Ik denk dat we veel nieuwe organisatievormen zullen zien. Ook op vlak van gender. In de beweging tegen gevangenissen is er een interessante campagne rond transgendergevangenen. Dat toont hoe de structuur van de gevangenissen de binaire notie van gender versterkt en niet toelaat te denken buiten die twee polen van vrouwelijk en mannelijk. Het zal anders zijn dan in 1968, maar we zullen zeker verder bouwen op die periode.”

U zet zich in voor de bevrijding van Palestina. Denkt u dat de VS zich ooit losmaken van Israël?

“Dat is heel moeilijk want de VS en Israël zijn zo’n sterke bondgenoten. De hulp van de VS aan Israël is verantwoordelijk voor het racisme in Israël waar niemand het ooit over heeft. Het Amerikaanse publiek krijgt niet de kans om iets te weten te komen over de echte levensomstandigheden van de Palestijnen. Tegen de staat Israël zijn wordt geassocieerd met antisemitisme. Ik ben al actief in de solidariteitsbeweging met Palestina sinds ik op de universiteit zat. En mijn eerste universiteit was joods en werd opgericht in 1948, hetzelfde jaar dat ook Israël werd gesticht. Ik leerde solidariteit met de Palestijnen van mijn joodse klasgenoten.”

“Het zal alsmaar belangrijker worden om de zaak van de Palestijnen te verbinden met andere problemen. Er zijn veel organisaties die zich bezig houden met de Palestijnse zaak, maar die beweging staat wel apart van andere vormen van strijd. Toen Martin Luther King zich uitsprak tegen de oorlog in Vietnam was hij de eerste publieke persoon die dat deed. Ook toen kreeg hij kritiek dat dat toch geen onderwerp was voor een burgerrechtenbeweging. Het is onze taak om mensen aan te moedigen om de Palestijnse zaak te omarmen in hun strijd. Dat is een kwestie van tijd. Er was een tijd dat Amnesty International de zaak van Nelson Mandela niet durfde verdedigen. Nu heeft hij een bijna heilige status bereikt. Het is dus mogelijk.”

U bent wel heel optimistisch.

“Ik citeer altijd Gramsci: pessimisme van het intellect en optimisme van de wil. Noch optimisme, noch pessimisme zijn politieke categorieën. We moeten altijd handelen alsof het mogelijk is om de wereld te veranderen. Als we die zin voor mogelijkheid verliezen, is er geen hoop. Dan kunnen we net zo goed de handdoek gooien. Maar we moeten ook toegeven dat er nooit een garantie op succes bestaat. En na een overwinning kunnen we nooit op onze lauweren rusten want anders veranderen die overwinningen in nederlagen. Simone de Beauvoir zei ooit dat als je lang genoeg leeft elke overwinning in een nederlaag verandert. Maar misschien is het omgekeerde ook waar. Je moet handelen alsof het mogelijk is om de wereld te veranderen. Dan zijn er wonderlijke dingen mogelijk.”

“Mensen vragen me wel eens waarom ik het niet wat rustiger aan doe. Het is een manier van leven. Het is niet iets wat je doet om één doel te bereiken. Het is een manier om in de wereld te staan. Het schenkt me problemen maar ook diep genot. Ik probeer zo te werken dat, als het mogelijk is, we zeker zullen slagen.”

take down
the paywall
steun ons nu!