foto: Ana Rodiles

De staking werd enkele weken na het doorvoeren van de controversiële nieuwe Spaanse arbeidswet aangekondigd. Deze wet geeft werkgevers een verhoogde flexibiliteit met betrekking tot ontslagregelingen, en houdt voor de werknemer enkel de belofte in dat deze flexibiliteit meer investeringen en dus jobs kan aantrekken.

Anders gesteld: wie nu al aan het werk is ziet een groot zwaard van Damocles boven z’n hoofd hangen, en de omvangrijke werkloze bevolking (waaronder 50 procent van de jongeren) hoeft niet te rekenen op werkzekerheid in het onwaarschijnlijke geval dat de jobaangroei opnieuw aandikt.

Dit is, in een notendop, de perceptie die de Spaanse werkende klasse heeft over de nieuwe arbeidswet. Toch wezen opiniepolls erop dat een minderheid de staking ‘onverwijld’ steunt. Er heerst een sfeer van defaitisme, hoewel dat niet meteen bleek op ’29-M’.

Opvolging

Naar Spaanse normen (een context met een relatief lage syndicalisatiegraad) was de deelname aan de staking uitmuntend. Het zou gaan om een opvolging van 77 procent, met daarbij 97 procent in de industrie, meer dan 70 procent in het onderwijs en de overgrote meerderheid van de transportsector. Enkel in de dienstensector en onder ambtenaren was er een kleinere opkomst. Openbaar vervoer functioneerde meestal met een minimumdienst, wat niet-stakers ook de kans gaf om toch te werken en zo de impact van de staking te verkleinen.

Tijdens de lokale marsen, die vaak al ‘s morgens vroeg begonnen, kwamen in regio’s als Galicië 200.000 mensen op straat. In de hele voormiddag was de Spaanse energieconsumptie makkelijk met een kwart gedaald, wat wijst op de impact die de staking had op het dagelijkse leven.

Incidenten

In de vroege uren was er sprake van confrontaties tussen politie en stakers bij stakingsposten aan stelplaatsen, enkele supermarkten en andere plaatsen waar niet iedereen mee staakte, of waar een minimumdienstverlening op voorhand was overeengekomen. Blokkades werden stelselmatig aangepakt en de politie-aanwezigheid in de grote steden is nog nooit gezien. Tot vorige week was een manifestatie op de ondertussen symbolisch geworden Puerta del Sol verboden door het PP-bestuur, tot een rechtbank orde op zaken stelde.

De grootste problemen vonden plaats in Barcelona. Daar werd het centrum van de stad twee keer het slachtoffer van ‘antisistemas’, groepen anarchisten die grote mobilisaties gebruiken met het oog op rellen en politieconfrontaties. In Barcelona hadden ze het deze keer vooral op vuilniscontainers gemunt, en bij de grote optocht ‘s avonds kregen ook meerdere bankfilialen ervan langs. De boel escaleerde er op verschillende plaatsen, met uitgebrande winkels en chaos tijdens de betoging tot gevolg.

Deze groepen vormen al enige tijd een factor bij elke mobilisatie in Barcelona, zowel binnen de Indignados als bij andere bewegingen. De steun van het brede publiek is volkomen afwezig, en net zoals tijdens de anti-oorlogsbeweging tien jaar geleden hangt er een zweem van politie-infiltratie rond de ‘antisistemas’. De incidenten in Barcelona waren bij het schrijven van dit artikel nog niet afgelopen, waardoor de impact ervan ook nog niet duidelijk is.

Ook in Pamplona waren er confrontaties, waarbij één zwaargewonde viel. In heel Spanje zouden een 50-tal stakers gewond zijn geraakt, tegenover een kleine 60 bij de politie. Minder dan 200 mensen werden opgepakt. 

Massale betogingen

Tegen de avond kwamen honderdduizenden op straat in zowat alle Spaanse steden. In Barcelona alleen zou het gaan om meer dan een kwart miljoen. Zowel in deelname als in mobilisatie is deze nationale staking alvast omvangrijker dan de laatste, op 29 september 2010 (toen ook in het kader van een Europese Actiedag). Wel opvallend is dat er in Madrid deze keer minder mensen op straat lijken te komen (een kleine 200.000). Toch fungeerde Sol er opnieuw als dé plek waar de geest van 15-M meer dan aanwezig is.

De regionale opvolging verschilde niet ontzettend, maar de concentratie van mobilisaties was duidelijk groter in regio’s waar de crisis en besparingen al harder toesloegen. Zo is Catalonië een regio waar de regionale regeringspartij, CiU, al belangrijke hervormingen doorvoerde in het onderwijs en de gezondheidszorg. Op Gran Canaria, een van de Canarische eilanden waar werkloosheid hoogtij viert, namen liefst 100.000 mensen deel aan de staking en verschillende betogingen.

Plan

De leiders van de twee grote vakbonden, UGT en CC.OO, argumenteerden aanvankelijk dat vooral het ‘gebrek aan dialoog’ van de regering-Rajoy deze staking ‘onvermijdelijk’ had gemaakt. In die zin verschilt hun discours niet erg van dat van onze eigen vakbondsleidingen. Toch verharde hun retoriek naar de onmiddellijke aanloop van 29 maart. 

De vakbonden eisen een ‘teken’ van de regering als minimumvoorwaarde om na de staking terug voor de onderhandeling te kiezen (die er overigens nog niet geweest is tot nu toe). Bovendien wordt 1 mei als deadline gesteld voor de regering om verdere actie ‘te voorkomen’. 

Toch lijkt deze staking vooral een enorme ontlading te zijn van woede, frustraties en onmacht bij de Spaanse werkende klasse. De escalerende incidenten in Barcelona, waarbij zowel doorwinterde anarchisten als jonge onervaren betogers betrokken leken, illustreren goed wat niet-gekanaliseerde woede kan betekenen. Een echt actieplan is er vooralsnog niet. Een richting kreeg deze staking evenmin mee.

Politieke gevolgen

Slecht nieuws voor de PP was er amper een week voor de stakingsdag: de verhoopte meerderheid in Andalusië werd niet gehaald. Meer zelfs, de sociaaldemocratie kan er blijven regeren, mits deelname van de sterk gegroeide Izquierda Unida (verenigd links). Ondanks de slechte opkomst, lijkt dit een eerste teken aan de wand te zijn voor de tanende populariteit van de partij van Rajoy.

Ondertussen steunt de Europese Commissie de Spaanse regering in de uitvoering van de arbeidswet, maar loopt het tegelijk mis bij de inperking van het begrotingstekort. Dat laatste leidde tot nervositeit bij onder meer de Italiaanse premier Monti. Er moet nog meer bespaard worden om de schuld af te bouwen, anders kan Spanje een tijdbom worden op de markten die alles en iedereen zou besmetten, zo luidt het.

Rajoy krijgt dus te maken met interne én externe druk. Belangrijker voor de positie van de regering op korte termijn, zal de evolutie van de Indignadosbeweging zijn. Op 12 mei is een internationale betogingsdag gepland (in navolging van 15-O), en vakbondsacties kunnen samen met regionale antibesparingsprotesten aansluiting vinden op een vernieuwde dynamiek van protesten, mobilisaties, pleinbezettingen en asambleas (volksvergaderingen). Van die laatste zullen er vanavond alvast een groot aantal plaats vinden in steden als Madrid. Het aangename weer laat mensen ook toe om op wijkniveau samen te komen en actievormen te bespreken.

De staking: wel in het echte leven, niet in uw media

Wat een dergelijke dynamiek evenwel kan drukken, is de aanhoudende vergiftiging van elk debat in een steeds eentonigere mediawereld. Het Spaanse medialandschap is namelijk minder vrij en meer gecensureerd dan dat van Venezuela, waar zenders om diverse redenen al uit de ether werden gehaald. Duiding wordt steeds meer vervangen door plat entertainment, terwijl de besparingen zich ook laten voelen op het vlak van verslaggeving. De redenen zijn duidelijk: mediamonopolies en kanalen met uitgesproken politieke banden. Onafhankelijke media is er even beperkt als bij ons (las u al iets over de Spaanse staking, trouwens?). En dat is veel gezegd.

De publieke opinie is eensgezind over de woede wegens de besparingen, maar niet over de alternatieven. Of beter gezegd: deze alternatieven dienen zich nog niet echt aan. Er is de politieke opgang (deels beïnvloed door 15-M) van kleinere, alternatieve partijen in een de facto tweepartijenstelsel, maar het Spaanse vakbondsapparaat blijft relatief zwak. De verenigd linkse partij is nog steeds bijzonder electoralistisch georiënteerd.

Kortom: het zal voorlopig terug aan de Indignados zijn om het vuur aan de lont te leggen en de verwarring en desinformatie met eigen middelen te doorbreken. Dat het kan, bleek vorig jaar al. Toch kan deze staking ook de mogelijkheid bieden om een stap verder te gaan en een nog breder deel van de bevolking in een beweging te betrekken die zich richt op besparingen, het gebrek aan democratie en de uitvoering van de Europese neoliberale logica. Dat dit ook kan, bleek ook al eerder.

Marc Puyol