Breivik heeft 77 doden op zijn naam staan. Weinigen konden geloven dat hij alleen tewerk ging. Dat een man dit bloedbad op klaarlichte dag kon aanrichten, was en blijft ongelooflijk. Ondertussen is zijn dik manifest – waarin hij oproept om strijd te voeren tegen de migranten en meer bepaald de moslims – wijdverspreid op het internet.

Nu krijgen we te horen van twee psychiaters dat Breivik op het moment van de daden psychotisch was. Dit betekent dat Breivik op die momenten elk contact had verloren met de realiteit en niet langer controle had over zijn eigen daden. Een panel van experts zal de conclusie van de psychiaters onderzoeken. Als het panel de conclusie van de gerechtpsychiaters volgt, dan kan de rechtbank niet anders dan Breivik ontoerekeningsvatbaar verklaren. Dit betekent dat hij voor een periode van drie jaar in een psychiatrisch instelling wordt opgesloten. Zijn verblijf wordt dan verlengd zo lang het nodig wordt geacht.

Vóór de aanslag van Breivik heb ik een aantal opiniestukken geschreven over de opkomst van neofascisme in Europa. Die opkomst is ondertussen door politici, media en burgers geïnternaliseerd en neofascisme wordt beschouwd als een gewoon gedachtegoed. Breivik, die niet alleen is – zie de recente acties van neofascisten in Duitsland – toonde dat de afstand tussen woorden en daden klein is. Ik ben bang dat we behalve de woorden ook de daden lijken te internaliseren.

Ik heb veel vragen bij de gang van zaken in Noorwegen, die hier als een actueel voorbeeld dient, want we zien dergelijke tendensen ook in België en vele andere landen.

Erg verontrustend is naar mijn mening de evolutie van de laatste jaren bij justitie zelf. We zien dat de rol van de psychiaters en de media in de justitie toeneemt. We kunnen spreken van een psychiatrisering en mediatisering van het justitieapparaat. Een voorbeeld hiervan is de grote invloed van psychiaters of van de publieke opinie (bespeeld door de media) op verschillende rechtszaken. Wat gaat men hier tegen doen? Of laten we dat gewoon verder gebeuren?

Een andere vraag is die naar het classificatieschema van de dominante samenleving. Daden van de ‘blanke’ dominante groep in de samenleving worden gepsychologiseerd terwijl die van ‘bruinen en/of zwarten’ direct het etiket terrorisme krijgen. Herinner u hoe ten tijde van de aanslag door Breivik verschillende media berichtten over acties van ‘mogelijke terroristische moslimbewegingen’.

Ik vraag me af of men het gehanteerde racistische schema ooit kritisch in vraag gaat stellen en opheffen?
Terwijl Europa verder bouwt aan het discours van ‘bestrijden van moslimterrorisme’, beseft de bevolking niet dat het neofascisme het grootste gevaar vormt voor al dat moois dat Europa en het Westen hebben weten te verwezenlijken. In plaats van het neofascisme in al zijn vormen te bestrijden, is men eerder bezig met het ondersteuning te bieden. In Griekenland is extreemrechts in de regering gestapt met de volle steun van Europa.

Als ik het tijdens mijn lezingen of in mijn artikels over het neofascisme heb, dan zie ik vaak mensen die niet weten wat te denken.

Men zal het niet graag horen, maar je kan spreken over fascistische tendensen en praktijken als je naar de realiteit kijkt. Het individu is gedegradeerd, getemd en onderworpen aan het systeem.

In het huidige kapitalistische systeem ligt de focus van de staat steeds meer op straffen, disciplineren en controleren. Onze staat is een repressieve staat. Kijk maar naar hoe men over de armen spreekt (responsabiliseren van de armen), hoe men over cultuur denkt (afschaffen subsidies), of over migratie (criminaliseren van de migrant), of uitsluiting (negeren van miljoenen uitgeslotenen) en de ongelijkheid, die blijft toenemen.

We leven in staten waarin we steeds meer rechten verliezen. Waar steeds minder ruimte is voor de mens en waar de beperkte vrije ruimte wordt volgestouwd met camera’s en hekken. Er worden miljarden dollars gestoken in militaire macht en manipulatie en brainwashing van de mensen door commerciële media en politici die alleen van populisme iets bakken. Via het populisme en de brainwashing van de media wordt de burger overtuigd. Als dit geen symptomen van fascisme zijn, dan weet ik het niet. De geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier, maar ook bij de oude vormen van het fascisme kan men de bovengenoemde praktijken terugvinden.

Als je een samenleving vult met haat, dan zal die haat zich vroeg of laat in de praktijk vertalen. Niet alleen de uitvoerders (zoals Anders Breivik), maar ook de dragers van het discours (denkers, politici, media) en de ‘passieve’ opvolgers (welmenende burgers), zijn medeverantwoordelijk.

Noorwegen heeft een traditie om criminelen die mentaal ziek worden verklaard niet te bestraffen. Maar men gaat goed moeten nadenken wat men met Breivik doet: in de handen van een aantal ‘experts’ laten of dieper kijken naar zijn daden en de betekenis ervan voor de hele samenleving. Psychotisch of een extreemrechtse neofascist die tot daden is overgegaan? Ik denk eerder dat tweede. Als we neofascisme als een mentale ziekte beschouwen die we niet bestraffen dan geven we het neofascisme carte blanche.

Bleri Lleshi

Bleri Lleshi is politiek filosoof.