“Alleen de harde kern van militanten zou op straat komen, ook bij ABVV en ACLVB zou dat trouwens het geval zijn. De tienduizenden gewone vakbondsleden, de echte achterban, zouden het feestelijk laten afweten,” schreef Rasking.

Verderop in zijn artikel ziet hij daarin voldoende bewijs dat de ‘demagogie’ van de vakbondsleiding niet werkt. Nogmaals Rasking: “Het ongenoegen over de hoge bedrijfswinsten is kleiner dan veel vakbondsleiders denken. Heel wat werknemers zijn al lang blij dat hun bedrijf de crisis overleeft, dat hun werkzekerheid weer wat groter is geworden en dat er weer wordt aangeworven.”

Misschien ligt het aan mij, maar ben ik nu de enige die in dergelijke ‘neutraal ogende’ analyse van Rasking – een gedegen vakjournalist, laat daar geen twijfel over bestaan – enige gelijkenis ontwaart met wat zich op dit moment afspeelt in China? Daar is de Chinese regering druk bezig om pro-actief de Jasmijnwandelingen in de kiem te smoren, op alle mogelijke manieren. Om dan doodleuk te verklaren: de geringe opkomst bewijst dat Chinezen weinig zien in meer democratie op zijn Westers.

Als je de media (inclusief internet en sociale media) in grote mate controleert, en er voor zorgt dat nieuws over mensen als Liu Xiaobo of over Charta ’08 de modale Chinees niet bereikt, is het makkelijk spreken natuurlijk. Dan vormen dergelijke dissidenten inderdaad ‘randfenomenen’ waarvan de gewone Chinees niet wakker ligt. Die ligt wel wakker van de stijgende voedselprijzen, uit de pan swingende appartementsprijzen, inflatie, … Maar de regering is druk bezig om daar iets aan te doen, zo luidt het geruststellend.

Belgische mainstream-kranten gaan een stuk subtieler te werk dan de nogal hardhandige vorm van Chinese ‘guided public opinion’, maar er is wel degelijk enige gelijkenis.

Wanneer gezaghebbende stemmen in de media elke dag verkondigen dat het dit loonakkoord zal zijn of dat de economische schade voor dit land anders niet te overzien is, tja, dan gaan mensen die de krant lezen of naar tv-journaals kijken dat op den duur ook effectief gaan geloven. En dan moet je niet staan kijken dat het animo voor sociale actie niet bijster groot is.

TINA (“there is no alternative”) is nog altijd ‘alive and kicking’, zelfs nu de Iron Lady er al een tijdje zelf minder goed aan toe is. Dissidente stemmen bestaan wel in het Westen, zeker, en ze komen veel meer dan in China aan bod op websites en sporadisch zelfs in de krant. We willen geen appelen met peren vergelijken. Maar de agenda setting (en dus impliciete ‘framing’ van het debat, om maar eens een modeterm te gebruiken ) door krantenredacties blijft groot.

Waar blijven de vakbonden?

Concreet: sinds ik terug ben uit China (zomer 2007), heb ik nog geen enkel opiniestuk van vakbondsleiders in De Standaard mogen lezen, noch van iemand van hun studiediensten – enkel deredactie.be vormt een uitzondering op die regel. De Morgen volg ik iets meer vanop afstand, dus daar doe ik liever geen uitspraken over, maar ik heb er wel eens een stuk van Rudi De Leeuw gelezen. Anderzijds word je op de opiniepagina’s van De Standaard echt om de oren geslagen met analyses van de ‘onafhankelijke’ denktank Itinera, of van Geert Noels en andere economisten met een eerder rechtse lezing van feiten.

Ook de werkgevers zelf lijken de weg naar de opiniepagina’s vlot te vinden. Om nog maar te zwijgen van de elvendertigste communautaire analyse van Peter De Roover of de zoveelste poging om identiteit te ontleden door Marc Reynebeau. De Standaard maakt er op haar opiniepagina’s een punt van om alle invalshoeken aan bod te laten komen, of het nu gaat om de onrust in Noord-Afrika, kindermisbruik door geestelijken, of een quotaregeling voor vrouwen.

Dat strekt de krant tot eer – ik vind De Standaard trouwens een moderne en goed gemaakte krant, die ik met veel plezier elke dag koop. Sinds kort heb ik ook een abonnement erop. En ik kan best wel genieten van een scherp geschreven maar toch eerder ‘rechts’ aanvoelende analyse van pakweg Huybrechts of een Itinera-coryfee.

Het socio-economische debat lijkt echter een uitzondering op die impliciete regel van opinie-diversiteit. Alles wat het socio-economische mainstreamdenken in vraag stelt, en een meer linkse invalshoek op de feiten vertolkt, haalt veel moeilijker de krant. Af en toe heb je wel eens een PVDA’er die spijkers met koppen slaat, of een Oikos-analyse die opduikt op de opiniepagina’s, of een doorwrocht stuk van Mo*-redacteur John Vandaele. Maar het blijven uitzonderingen, heb ik de indruk.

‘Linkse’ analyses moeten echt al extreem goed geschreven en erg relevant zijn zijn, voor ze de krant halen. Voeg daar aan toe het erg sterke ‘Mens en Economie’-katern in De Standaard, waar een neutrale Angelsaksische stijl van journalistiek wordt bedreven –  een erg goeie en voor mij ook leerrijke sectie van de krant trouwens – en je krijgt als modale burger sterk de indruk dat aan bepaalde socio-economische wetmatigheden niet te ontkomen valt.

Ik vind bovenstaand probleem zonder meer een democratisch deficit. Immers, De Standaard zet de toon in Vlaanderen, het is de referentie, en misschien wel de belangrijkste ‘publieke ruimte’ van dit land. Dat vakbondsmeningen systematisch om de een of andere reden niet in de krant geraken, is dus problematisch. Immers: hun mening is wel degelijk relevant, zeker gezien de turbulente sociale tijden waarin we verkeren, en ze vertegenwoordigen een grote groep mensen.

We hebben recent trouwens gemerkt hoe gevaarlijk een zogenaamde consensus-opinie kan zijn, in de aanloop naar de vastgoed -en financiële crisis in de VS (en wereldwijd) in 2007-2008. Pikant detail: terzelfdertijd lijkt het voor De Standaard geen enkel probleem als op de fora naar hartelust geschimpt wordt op vakbonden.

Vakbonden en recente issues

Niet alle standpunten van vakbondsleiders deel ik, verre van zelfs, maar mensen als Cortebeeck of De Leeuw moeten minstens de kans krijgen om hun mening – ongefilterd – te brengen. Uit de clash der ideeën kunnen dan nieuwe inzichten groeien.

Zelf ben ik bijvoorbeeld van mening dat vakbonden veel sterker zouden moeten opkomen voor een ‘Global Social Protection Floor’, ook in hun standpunten die op de Belgische situatie betrekking hebben, en gericht zijn op het overtuigen van de Belgische publieke opinie.

Dat we met zijn allen collectief wat gaan verarmen hier in West-Europa, dat lijkt onafwendbaar, en in zekere zin ook rechtvaardig, vanuit mondiaal perspectief. We moeten streven naar een basis-sociaal vangnet overal ter wereld, waar landen – afhankelijk van hun economie – dan nog iets kunnen bijdoen. Vakbondsleiders wekken soms de indruk al even materialistisch te denken als de tegenpartij, en zouden dat kunnen vermijden door consequent globaal te denken. Zouden ze ineens ook punten scoren bij de publieke opinie.

Ze hebben wel overschot van gelijk dat ze de loonindexering op dit ogenblik niet in vraag willen stellen, als overduidelijk is dat terzelfdertijd weinig of niets wordt gedaan om bonussen van CEOs van multinationals of van zakenbanken in te perken, en dat ‘tax havens’ buiten schot blijven – het wordt bijvoorbeeld dringend tijd dat er een soort ‘maximum-inkomen’ op de politieke agenda wordt gezet.

Zolang arbeiders en mensen uit de lagere middenklasse het gevoel hebben dat de ‘grote jongens’ buiten schot blijven, meer nog dat ze er nog altijd op vooruitgaan, in tegenstelling tot de rest, zal de woede enorm blijven. Al of niet onderhuids, maar ze is er wel. Wat Rasking ook moge beweren.

Ziedaar nog een gelijkenis met de Chinese situatie – daar is het ongenoegen over een en ander ook groot, minstens bij een aantal bevolkingsgroepen, die op dit moment (dreigen) uit de boot vallen of de ogen niet kunnen geloven als ze merken welke decadente levensstijl yuppies of corrupte partijfunctionarissen er op nahouden. De consensus is echter, net als hier, dat er geen alternatief is. En de Chinese regering doet er uiteraard alles aan, om dat zo te houden.  

“Wij of de chaos”

Wat in meer dan één opzicht doet denken aan het mainstream-discours in EU landen op dit moment: economische ‘harmonisering’ en dus draconische overheidsbudget-besparingen zijn urgent, of anders gaan de jakhalzen van de markten ons wel verscheuren. Dat is ongetwijfeld juist; alleen, de financiële markten écht reguleren en aan banden leggen, zodat die jakhalzen een toontje lager zouden zingen, da’s blijkbaar een optie die niet mag overwogen worden, toch in elk geval niet op de opiniepagina’s van de Standaard.

Waar ze in China zweren bij ‘sociale stabiliteit’ lijkt ook hier ‘sociale onrust’ zoveel mogelijk vermeden te moeten worden. Of de krant doet er in elk geval toch alles aan om een en ander niet verder aan te wakkeren. Als er sociale onrust op til is, moet blijkbaar altijd een De Standaard-redacteur of de een of andere externe expert een en ander “duiden”. Blijkbaar is het niet de moeite om eens de – ongefilterde – mening van de vakbonden zelf te vragen.

Oorzaken voor de ‘bias’?

Je zou kunnen stellen, dat kranten het recht hebben om een bepaalde lijn aan te houden in hun commentaarstukken. Daar is iets voor te zeggen: de Wall Street Journal publiceert in de regel ook andere commentaarstukken dan de New York Times of de Guardian. Maar in Vlaanderen lijkt dat toch wat moeilijk vol te houden, aangezien De Standaard zo dominant is in het medialandschap – wat op de opiniepagina’s van DS staat, krijgt toch meer gewicht, dan wat in de Morgen of De Tijd komt. Het strookt ook niet echt met de erg open politiek die de krant hanteert ten aanzien van andere issues.

Je zou ook kunnen denken dat het probleem ligt bij de vakbonden zelf, die liever via andere wegen invloed uitoefenen op het beleid, dan door zich rechtstreeks te richten tot de publieke opinie. Dat was misschien vroeger het geval, maar lijkt dat nu veel minder te zijn – zie ook de recente commentaarstukken van Cortebeeck en De Leeuw op deredactie.be. Vakbonden beseffen tegenwoordig wel degelijk het belang van de publieke opinie.

Navraag bij de hoofdredactie leerde me dat De Standaard zeker geen bewuste bias heeft bij het aanvaarden van stukken van vakbonden. Recent zaten ze zelfs nog samen met een vakbond om te bespreken aan welke criteria een stuk moet voldoen om een goeie kans te maken om voorbij de ‘treshold’ te geraken. Onbewuste bias dan maar, bij journalisten, die het minder zouden hebben voor de geëngageerde (of wat steriel-dogmatische) taal van vakbondsleiders, gepokt en gemazeld als die journalisten zijn in de Angelsaksische manier van kranten maken? Moeilijk te zeggen.

Het lijkt me in elk geval de moeite waard voor UA Professor Walgrave en zijn team om eens een en ander te ‘turven’, zodat we over harde cijfers beschikken in dit debat. Misschien kan dit stuk de opinieredactie van De Standaard aansporen om eens wat meer stukken van vakbondsmensen te overwegen. Aanleiding genoeg, met de acties die gepland zijn morgen, of het geplande parlementsdebat op 17 maart over het loonakkoord.  Want uiteindelijk geldt toch: the proof of the pudding is in the eating …

Goed om in het achterhoofd te houden: in landen waar vakbonden zwak staan, zoals de VS, China, het VK, is de sociale ongelijkheid nog veel groter dan bij ons. De EU – waar de vakbonden zoals bekend ook niet bijster sterk staan – dreigt dezelfde weg op te gaan. Reden te meer om niets aan het ‘toeval’ over te laten.