Volgens sommigen zijn vluchtelingen niet afkomstig uit oorlogsgebied of komen ze enkel naar hier voor de uitkeringen. Kortom, de intenties van vluchtelingen zijn zelden of nooit oprecht. De heersende, weliswaar verdoken, ideologische opvatting die daar achter schuil gaat is dat de zwakkere in de samenleving schuld heeft aan zijn eigen zwakheid: een gebrek aan werkethiek, mindere waarden en normen.

De lagere positie van de vluchteling op de beschavingsladder dient dan als verklaring voor diens benepen positie in het wereldsysteem. Dat politiek-economische machtsverhoudingen in dat wereldsysteem als verklaring zouden kunnen dienen voor die benepen positie wordt daarbij gemakshalve over het hoofd gezien. Dezelfde culpabiliseringslogica wordt ook doorgetrokken naar zij die sympathiseren met vluchtelingen of zich laten beroeren door beelden als die van het verdronken jongetje Aylan: ze laten zich een schuldgevoel aanpraten en zijn dus het slachtoffer van hun eigen zwakheid.

“Als een kind verdrinkt bij een illegale reis over een gevaarlijke zee zijn de schuldigen de ouders. Niet de Europeanen”, aldus Pegida Vlaanderen. Of nog Bart De Wever in Het Laatste Nieuws: “Die dode kleuter is niet onze schuld. Oorlogsvluchteling ben je tot je een grens bent overgestoken waar je niet meer voor je leven hoeft te vrezen. Voor een Syriër is dat de Turkse grens. Wie doorreist naar West-Europa, is een economische vluchteling. Dat kind is dus niet gestorven omdat zijn ouders op de vlucht waren voor geweld. Het is gestorven omdat zijn ouders op zoek gingen naar een beter leven.”
Eigen schuld, dikke bult dus.

Wat hier eigenlijk aan de hand is, is de installatie van een neo-koloniaal discours, nu echter zonder de daar destijds mee gepaard gaande koloniale beschavingsmissie. Daarbij wordt een omgekeerd beschavingsdenken ingezet om een structurele ongelijkheid te verantwoorden. Net zoals gekoloniseerden moeten vluchtelingen geen aanspraak maken op gelijke (mensen)rechten en hun aanwezigheid in onze steden wordt met een permanente temporaliteit omkaderd. Anders dan toen zijn wij het niet die hen (ongevraagd) op hun terrein komen exploiteren, maar komen zij (ongevraagd) onze welvaart plunderen, wat ons nu zelfs ontslaat van elke vorm van filantropisch paternalisme van weleer.

In plaats van een apart (financieel, juridisch) statuut voor vluchtelingen hebben we vandaag dringend nood aan een apart statuut voor zij die, meestal meer dan welgesteld, met dubieuze argumenten weigeren onze welvaart te delen. Want wat nu eigenlijk wordt gecreëerd is een, nochtans door menig onder hen verfoeide, verzorgingsstaat die niet de belangen van de armen, maar van de rijken behartigt.

Luce Beeckman is als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan UGent.