Als commissaris van de Afrikaanse Commissie voor Volkeren vroeg Pansy Tlakula al vaker aandacht voor het recht op vrije meningsuiting. Zo schreef ze onlangs nog een brief aan de Gambiaanse overheid naar aanleiding van de arrestatie van twee journalisten en de sluiting van hun kranten The Standard en The Daily News. Zij hadden hun afkeuring laten blijken over de uitvoering van de executie van negen ter dood veroordeelde gevangenen.

“Maar Gambia heeft het protocol tot oprichting van een Afrikaans Hof voor de Mensenrechten niet geratificeerd. We kunnen hen dus niet voor de rechter brengen.”

Haar falen in Gambia heeft haar echter niet ontmoedigd. Onlangs gaf ze de verschillende Afrikaanse regeringen het advies om onafhankelijke instanties op te richten die erover moeten waken dat overheid en politici zich niet bemoeien met de media. Ze ijvert voor wettelijke voorwaarden die het mogelijk maken dat journalisten in Afrika hun werk naar behoren kunnen uitoefenen.

Boekt de persvrijheid vooruitgang in Afrika?

Pansy Tlakula: “Ja we boeken vooruitgang omdat we landen stimuleren om wetten over vrije meningsuiting op te stellen. Op dit moment voeren we campagne over de decriminalisering van smaad. Door smaad te bestraffen, maak je een eind aan de meningsuiting.”

Verschillende landen in Afrika hebben nog steeds geen wetten die het recht op informatie garanderen. Hoe wilt u dat op continentaal vlak gaan realiseren?

“We hebben hier toch wat druk uitgeoefend. We werkten een model uit over de toegang tot informatie. Dat werd ondertussen al in vijf landen ontwikkeld. Tien landen hebben de wet op informatie al aangenomen. We hopen dat dit een stimulans zal zijn voor de andere. We moeten de landen niet alleen bekritiseren, maar hen begeleiden naar de vrijheid van meningsuiting. Zonder het recht op informatie, kunnen alle andere rechten niet worden gerealiseerd.”

Sommige landen wijten hun terughoudendheid over de vrijheid van meningsuiting aan hun bezorgdheid over de nationale veiligheid.

“Dit toont aan dat er nood is aan een manier om informatie beschikbaar te stellen zonder de nationale veiligheid in het gedrang te brengen. Het is een groot probleem, maar wij proberen richtlijnen te formuleren inzake toegang tot informatie én nationale veiligheid. Het is een kwestie die de hele wereld kopzorgen geeft.”

Zimbabwe heeft een heel slechte reputatie op het vlak van persvrijheid. Het land staat nu voor de opstelling van een nieuwe grondwet. Wat is uw advies aan Zimbabwe?

“De nieuwe grondwet zal niet alle problemen oplossen. We hebben nog steeds te maken met wetten die de meningsuiting belemmeren. Dat baart ons zorgen, maar we hopen dat met de goedkeuring van de nieuwe grondwet, ook de grondwettelijkheid van de perswetten zal worden herzien. Zo niet kunnen ze worden aangevochten voor de rechtbank. In dat opzicht is de nieuwe grondwet een stap in de goede richting.”

Wat vindt u van het feit dat de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma zijn schadeclaim liet vallen tegen cartoonist Jonathan Zapiro over een cartoon waarin hij en zijn ANC-partijleden als serieverkrachters van Vrouwe Justitia werden voorgesteld?

“Ik ben heel, heel blij. Het is een overwinning voor de vrijheid van meningsuiting en de journalistiek in Afrika in het algemeen”.

Welke rol moeten Afrikaanse journalisten spelen?

“Journalisten moeten zaken zoals corruptie en criminaliteit op het continent blootleggen. Tegelijk moeten ze ook berichten over de goede zaken die hier gebeuren. Het is tenslotte onze thuis. We moeten ons lot in handen nemen en onze eigen verhalen vertellen zoals wij Afrikanen ze zien en ervaren. We mogen niet toelaten dat het de anderen zijn die onze verhalen vertellen.”