We zijn op dit moment getuige van de historische revoluties die plaatsvinden in de Arabische wereld, beginnende in Tunesië en Egypte, en nu in Bahrein en Libië. Wat zijn volgens u de belangrijkste beweegredenen achter deze historische gebeurtenissen? Denkt u dat het een gevolg is van het falen van de westerse politiek t.o.v. het Midden-Oosten en de Maghreb?

Tariq Ramadan: “Ik zou niet zeggen dat de westerse politiek gefaald heeft. Ik denk veeleer dat de revoluties de fouten van het westerse beleid blootgelegd hebben.”

“Wat we in Tunesië eigenlijk zagen, was hoe jong en oud op straat kwam na één incident. Dit toont aan hoe repressief het beleid onder de dictatuur van Ben Ali was. Iedereen die Tunesië bestudeerde, was zich hiervan bewust. Human Rights Watch, bijvoorbeeld, zei dat het Tunesische regime misdadig was en zich kenmerkte door foltering, repressie, een gebrek aan vrijheid, corruptie … Kortom, dat de mensen er leden.”

“Na de zelfverminking van Mohamed Bouzizi gaven de mensen gewoon uiting aan het ongenoegen waarin ze leefden. En niemand kon de opstand voorspellen, omdat ze transversaal was. Er zat immers geen politieke partij of ideologie achter die kan claimen dat zij de revolutie heeft geleid. Linkse mensen, atheïsten, mensenrechtenactivisten en islamisten namen allemaal deel aan deze revolutie.”

“Mijn eerste reactie was er een van ongeloof: ik dacht niet dat zoiets zou gebeuren in Egypte, vanwege de geopolitieke realiteit van dat land. Egypte is de voorhoede van het Amerikaanse beleid in de regio.”

“Het land is een grote speler in het Israëlische-Palestijnse conflict. Maar het Egyptische volk bewees mijn ongelijk en ging ervoor. Met een heel simpele boodschap voor het Westen: wij willen net hetzelfde als jullie: vrijheid, waardigheid en rechtvaardigheid.”

“De grootste fout die het Westen maakte, is dat het de logica van de dictators aanvaardde. Zij stelden het Westen voor de keuze: ofwel gaan wij het land runnen en jullie belangen behartigen, wij zorgen dan voor vrede en stabiliteit.”

“Ofwel zullen de radicale islamisten aan het roer komen te staan. Niet alleen aanvaardde het Westen deze logica, meer nog, het gebruikte ze ook ter rechtvaardiging van zijn beleid. De afgelopen dertig tot veertig jaar spraken de westerse leiders zich amper uit over deze dictators, omdat zij de regio stabiliseerden.”

“Dan is er ook nog de econonomische dimensie van het verhaal. We weten dat de corrupte Hosni Moebarak 60 procent van de economische transacties in Egypte controleerde. Maar Moebarak begon andere horizons op te zoeken, buiten Europa en de VS om. Hij haalde onder meer de banden aan met China en andere Aziatische en Latijns-Amerikaanse landen.”

“Ik denk dat we moeten beseffen dat het Westen terrein begon te verliezen in het Midden-Oosten. Op politiek vlak had dit te maken met de kwalijke geschiedenis, denk aan het kolonialisme.”

“Maar het gebeurde ook omdat er nieuwe actoren verschenen op economische gebied: Brazilië, Venezuela, China, India … Zij hebben iets in de pap te brokken, en bovendien hebben zij geen geladen voorgeschiedenis van kolonialisme en repressie, in tegenstelling tot Europa en de VS.”

Wat betekenen deze revoltes voor de moslims in Europa? Hoe kijken zij naar de Arabische wereld, nu de bevolking daar bewijst dat ze democratie kan en wil introduceren?

Ramadan: “In feite hebben we drie boodschappen. Ten eerste: de Arabieren en de moslims willen net hetzelfde als de mensen hier. Ze willen vrijheid en waardigheid. Een sterke boodschap: stop met te zeggen dat wij andere verwachtingen zouden hebben.”

“De tweede boodschap is dat de bevolking zich geuit heeft via massale en vreedzame demonstraties. Het geweld ging niet uit van de mensen, maar van de regeringen.”

“De derde boodschap heeft te maken met de westerse perceptie van de feiten. Enkele dagen geleden was ik in het Verenigd Koninkrijk en gaf ik commentaar op premier Cameron die stelde dat de multiculturaliteit gefaald heeft. Mijn repliek: in plaats van te kijken naar wat er gebeurt in de Arabische landen en hulde te brengen aan de demonstranten die democratie willen, in plaats van een vergelijking te maken tussen de Britse en Arabische burgers doe je net het omgekeerde: je creëert argwaan en luistert niet naar je eigen burgers.”

“De Europese moslims moeten daarom het voortouw nemen door te stellen wij allen dezelfde waarden hebben en dat de feiten hun gelijk bewijzen. Dit is een grote kans voor de Europese moslims.”

In tegenstelling tot Libië, Egypte of Tunesië kampt Bahrein met een monarchie en sektarisme. Waart het spook van het sektarisme nog altijd rond in de Arabische wereld?

Ramadan: “Ik denk dat je moet oppassen en dat je Bahrein niet mag analyseren vanuit dezelfde invalshoek als Egypte. De mensen in Bahrein zijn ontevreden met het regime, zoveel is duidelijk. Het wordt voorgesteld als een sjiietische opstand tegen de soennitische heerser, maar ook onder de soennieten in Bahrein heerst er grote ontevredenheid met het regime.”

“Een overwinning kan enkel plaatsvinden als er een alliantie zal zijn tussen soennieten en sjiieten. Vandaag is de kloof echter heel groot en de soennitische heersers maken hier handig gebruik van om het volk te verdelen. Zij benoemen de opstand als sjietisch en stellen dat je niet kan samenwerken met de sjiieten. Deze retoriek is zeer krachtig!”

“Vergeet niet dat Saoedi-Arabië in 2006 tijdens de oorlog tussen Libanon en Israël zei dat je de Libanezen niet kan steunen omdat ze sjiieten zijn. Ze gebruikten dus de verdeling opdat ze de Libanezen niet hoefden te helpen toen ze onderworpen waren aan de Israëlische agressie.”

“Als je deze logica aanvaardt, zal het inderdaad heel moeilijk zijn in Bahrein. De sektarische factor is zeer belangrijk. Het maakt deel uit van de obstakels, waaronder ik graag zowel de rol van het Westen als het falen van de oppositiekrachten wil benadrukken.”

“In Egypte was er bijvoorbeeld geen platform waar mensen samenkwamen om te zeggen dat ze tégen Moebarak waren. Dit geldt evenzeer voor Bahrein waar er niets wordt gedaan om de kloof tussen soennieten en sjiieten te dichten. Het is problematisch dat de oppositiekrachten zo verdeeld zijn.”

Sommige academici en denkers, zoals Martin Kramer, Bernard Lewis en Fouad Ajami, schreven dat het Arabische nationalisme dood is. Maar nu zien we een sterke band tussen de gebeurtenissen in de Arabische landen. Denkt u dat het Arabisch nationalisme dood is, of ziet u nog een toekomst weggelegd voor deze ideologie?

Ramadan: “We moeten heel voorzichtig zijn. Ik denk niet dat we de herleving meemaken van het Arabische nationalisme. In feite zijn deze revoluties zeer nationalistisch. In Egypte zei men: ‘leve Egypte’, in Tunesië: ‘leve Tunesië’.”

“Twee zaken zijn interessant. Zowel in Egypte en Tunesië als in Bahrein en Libië worden er geen slogans gescandeerd tégen het Westen. Het draait om ‘ons’ (Tunesiërs, Egyptenaren, Bahreini of Libiërs) en het is dus heel nationalistisch. De transnationale factor is enkel aanwezig omdat de ingrediënten overal dezelfde zijn: corruptie, repressie, dictaturen …”

“Er is geen ideologische link tussen de Tunesiërs en de Egyptenaren bijvoorbeeld. Het domino-effect is te verklaren door het feit dat in al deze landen dictaturen aan de macht zijn en de mensen zich bewust worden van iets heel belangrijk: als er enorme vreedzame demonstraties zijn van alle lagen van de bevolking – christenen, moslims, enzovoort – dan kan je een dictator aan het wankelen brengen. Deze bewustwording is zich aan het verspreiden, maar dat maakt het nog niet pan-Arabisch.”

“Het is belangrijk om alle landen stuk voor stuk te bestuderen. Dan zie je wat de gelijkenissen zijn: overal willen mensen zich verlossen van de dictatuur.”

Een nieuwe Arabische lente dus?

Ramadan: “Ja, en als je me vraagt of ik wil dat deze revolutiegolf zich uitbreidt naar Iran, antwoord ik bevestigend. Zelfs in Israël hoort dit te gebeuren. Ik zou graag hebben dat mensen in Israël ‘neen’ zeggen tegen premier Netanyahu, alsook tegen die gek van een racistische Buitenlandminister Liebermann. En dat vanaf nu de Palestijnen gerespecteerd moeten worden.”

Denkt u dat een dergelijk scenario mogelijk is in Iran?

Ramadan: “We hebben gezien dat sommige demonstraties al onderdrukt zijn.”

“We moeten de landen afzonderlijk bestuderen, en ik denk dat we een verkeerde perceptie hebben met betrekking tot de gebeurtenissen in Iran. Er zijn mensen die op straat komen omdat ze onderdrukt worden, en deze onderdrukking moeten we veroordelen.”

“Het buitenland focust nu op de jongeren van de stedelijke middenklasse, en de studenten, die ook talrijk zijn in de steden. Maar op het platteland is Ahmadinejad wel nog zeer populair. Dit was niet zo in de Arabische landen die een revolutie meemaken.”

“Onze perceptie is verkeerd. Wij denken dat iedereen tegen Ahmadinejad is, wat niet waar is. Het land is erg verdeeld. En daarom voelt de Iraanse regering zich sterk genoeg om de betogingen te onderdrukken, omdat ze nog een machtsbasis op het platteland heeft.”

“Hoezeer ik ook zou willen dat het land meer open zou worden, ik moet toegeven dat er heel wat Iraniërs het huidige regime nog steunen. Democratisch gezien, moet je dus voorzichtiger zijn in het veroordelen van het regime dan bijvoorbeeld dat van Egypte. Maar bovenal moeten we de repressie veroordelen.”

Hoe kan je de repressie veroordelen, beseffende dat er duidelijk een tweespalt is in Iran?

Ramadan: “Mensen hebben het recht om te protesteren. Hun stem moet worden gehoord. Ik kan niet goedkeuren dat de regering hen het zwijgen wil opleggen op die manier. Maar ik wil tegelijk zeggen aan het Westen dat die mensen die op straat komen niet de meerderheid van de Iraniërs vertegenwoordigen. Je moet ook rekening houden met dat andere segment van de Iraanse samenleving dat Ahmadinejad verkiest als president.”

“De folteringen en arrestaties moeten we veroordelen. We moeten ons echter ook bewust zijn van de tendensen binnen de Iraanse samenleving, en deze zijn niet dezelfde als in Egypte.”

Bent u optimistisch over de toekomst van de Arabische en islamitische wereld? Denkt u dat de democratie er zal bloeien?

Ramadan: “Ik weet het niet. Ik ben heel voorzichtig. Mijn beoordeling tot nu toe is positief: de impasse is eindelijk doorbroken! Maar we weten hoezeer de Amerikanen zich moeiden in Tunesië en nog altijd bemoeien ze zich met het Tunesische leger.”

“In Egypte regeren nog altijd dezelfde ministers die werden aangeduid door Moebarak. Je zit dus met twee dictators die verdwenen zijn, maar met twee autoritaire systemen die zichzelf in stand aan het houden zijn.”

“Wij willen een transparante democratie zonder corruptie. Wie wil dat? Amerika? Europa? Trouwens, Europa was helemaal afwezig bij deze twee revoluties. En ik denk echt niet dat de Amerikanen een democratie zullen promoten, zelfs niet Barack Obama.”

“Hij kan dat misschien wel zeggen in zeer mooie woorden, maar het systeem dat hij vertegenwoordigt, heeft een hele andere agenda.”