Het is een geëngageerde film die een verhaal vertelt, maar ook een reflectie is op onze maatschappij. Het is toch niet evident om zoiets te maken?

Olivier Masset-Depasse: “Eigenlijk heeft de film mij gemaakt. Het is geen film die voorzien of gepland was. Ik zag op tv een programma over gesloten centra en ik hoorde over de detentie van kinderen. Ik voelde me er fysiek niet goed bij. Zeker toen ik vernam dat zo’n detentiecentrum maar op 15 kilometer van mij thuis ligt. Ik voelde me verplicht om dit te onderzoeken.”

“Mijn onderzoek startte op het internet. Hoe meer ik ontdekte, hoe meer ik geïnteresseerd geraakte. Al gauw kreeg ik het idee om er een film over te maken.”

“Het werd echt een obsessie om te weten te komen wat er echt gebeurt achter die muren. We zien altijd de façade, de prikkeldraad, maar nooit wat er zich daarachter afspeelt. Wat er gebeurt op de luchthavens tijdens de deportatie. Ik wilde dat tonen. We hebben een jaar het thema onderzocht en al de gegevens verwerkt in de film. We zijn naar zo’n gesloten centrum gegaan en hebben verschillende mensen geïnterviewd. De bewakers, de vluchtelingen, de politie, … Ik wilde zoveel mogelijk mensen interviewen om een zo volledig mogelijk beeld te kunnen schetsen. Nadien moesten we alles verwerken tot een fictiefilm, het is geen documentaire.”

“Het is mijn job als filmmaker om vragen op te werpen”

We hebben de film los van elkaar gezien en vonden allebei dat het een vrij harde film is. Het verhaal is al niet vanzelfsprekend en bovendien maken de manier van filmen en de beelden met veel contrasten het verhaal nog zwaarder. Waarom heb je voor deze aanpak gekozen?

“De dingen zien er in de film nog iets beter uit dan in de realiteit, hoor. We willen de dingen niet esthetiseren, maar ze zo waarheidsgetrouw mogelijk weergeven.”

“Na verschillende gesprekken met mensen-zonder-papieren vond ik dat ze in een permanente thriller leefden. Telkens als ze buiten gaan, loert het gevaar. Iemand die ik ken en in de sector werkt, zei me dat ik nog te vriendelijk ben in mijn film. Dat de dingen er in realiteit vaak vele harder aan toegaan.”

“Illégal is een geëngageerde actiefilm. Ik zou graag zien dat er in Europa meer politieke thrillers worden gemaakt. We zitten in een maatschappij waar het entertainment voorrang krijgt. Maar dit is geen entertainende film. Het is een film die wil blijven plakken. Ik zal blij zijn als dat lukt en nog meer als de film debat teweegbrengt.”

In je film laat je de kijker helemaal opgaan in het hoofdpersonage, de Russische vrouw, de andere personages zijn slechts figuranten. Waarom?

“Het is een subjectieve film. De kijker beleeft alles vanuit het perspectief van het Russische hoofdpersonage, Tania. Ik wilde graag een sterke identificatie van de kijker met het hoofdpersonage. Zodat de kijker zich na de film realiseert: verdorie, ik had Tania kunnen zijn. Ik wilde de kijker zo dicht mogelijk bij Tania brengen en hem niet de keuze laten om afgeleid te worden door andere personages.”

“Ik heb heel wat films gezien over hetzelfde onderwerp. En de personages zijn meestal Afrikanen, Pakistani en dergelijke. Dat wekt dan wel compassie op, maar er is geen identificatie omdat die personages uit een andere cultuur komen. Ik vertrok vanuit een reële basis. De Russische gemeenschap in België is talrijk en vragende partij voor een verblijfsvergunning. Ik heb me daarop gebaseerd. Het uitgangspunt is: voilà, ze is blank, ze lijkt op ons, wij hadden in haar plaats kunnen staan. En dat is wat ik mis bij veel andere films over dat onderwerp.”

Zelfs de slechte personages zoals de bewakers en de psychologe hebben in je film nog een goede kant. Je hebt er geen goede versus slechte personages van gemaakt.

“Dat is ook de realiteit, hé. Het is niet altijd zwart-wit. Ik geef ook de andere kant van het personage omdat dat ook belangrijk is in de realiteit. Het niet weergeven van expliciet goede en expliciet slechte personages mag geen excuus zijn om niets te doen. Ik wil dat de complexiteit de mensen doet nadenken. Dat ze debat teweegbrengt. Alles is zacht, maar het is een soort onmenselijke zachtheid. Van al de getuigenissen die ik gehoord heb, is het dat vooral wat me raakte. Ze weten niet waar ze naartoe gaan, wat er gaat gebeuren, ze zijn constant op hun hoede. Ze worden behandeld als criminelen.”

Is de film een aanklacht tegen de onmenselijkheid van de geciviliseerde samenleving?

“Ja, dat is ook de bedoeling. Voor mij verwijst de titel van de film niet naar de mensen-zonder-papieren, maar naar het systeem. Illegaal zijn de gesloten centra, de psychologische marteling die de mensen moeten ondergaan. Ze lossen er ook helemaal niets mee op. Het is ook echt zo dat er meer en meer alleenstaande vrouwen met kinderen naar hier komen. De strijd van de moeder om haar zoon terug te zien, is hier symbolisch.”

“We zullen een moeder nooit kunnen beletten om haar kind terug te zien. Het weerspiegelt ook het algemeen gevoel van iemand zonder papieren. Het zijn mensen die constant in levensgevaar zijn. Ze zijn op zoek naar een betere toekomst. Iemand die de oceaan wil oversteken in een vissersbootje of als verstekeling, kan je nooit stoppen. Je moet hem doden als je het hem wil beletten.”

“Mijn vraag is of het echt nodig is om die mensen dit alles te laten ondergaan. Ik zeg niet dat het voor iedereen elke keer zo gebeurt, maar het gebeurt genoeg om te zeggen: pas op. Er is een kink in de kabel. Er is iets mis.”

“Migratie is de grootste uitdaging van onze tijd”

Er is een hele infrastructuur opgezet om mensen te deporteren, maar voor elke persoon die ze uitzetten, komen er toch tientallen nieuwe binnen.

“Het geld wordt verkeerd aangewend en heel de deportatiepolitiek is dweilen met de kraan open. Ik heb er een anekdote over. Ik was tijdens mijn research in een gesloten centrum in het kantoor van de directrice. Ze was aan de telefoon en ik hoorde haar praten met een Pool die twee weken voordien vanuit het gesloten centrum gedeporteerd is naar Polen. Hij belde omdat hij zijn gsm had vergeten. Ze vroeg hem naar zijn adres in Polen om de gsm op te sturen. De Pool zei haar: ‘Maar nee mevrouw, je hoeft die niet op te sturen. Ik ben in de buurt. Ik kom wel even langs om die op te halen’.”

“Hetzelfde met de Roma-zigeuners in Frankrijk die uitgezet worden. De overheid geeft hen wat geld om te vertrekken. Dan vragen ze hen: ‘wat ga je doen met het geld?’ ‘Ah, nu hebben we wat geld om ons land te bezoeken. We komen nadien wel terug, hoor’. De gesloten centra zijn voor mij een politiek discours. Het is om de burgers hier gerust te stellen, dat ze die vluchtelingen écht aanpakken. Maar het probleem ligt niet bij die vluchtelingen. Het is bij al de rest erom heen. We zijn te erg gefocust op onze rijkdom, maar vergeten dat die eigenlijk van anderen is.”

Het is toch ook geen oplossing om de grenzen open te zetten en iedereen toe te laten?

“Mijn film gaat niet over het al dan niet openen van de grenzen. Ik wijs op de manier waarop die mensen behandeld worden en vraag me af wat de overheid ermee wil bereiken. Is het dat allemaal waard? Niemand kan die mensen ooit beletten op zoek te gaan naar een betere toekomst. Het enige dat we kunnen proberen, is het evenwicht in hun landen van oorsprong opnieuw te herstellen. En door op te treden tegen de maffia die de mensenhandel controleert. Er is ook een hele maffia en corruptie bij het verkrijgen van papieren binnen ambassades. Misschien is dat een thema voor mijn volgende film. Migratie is immers de grootste uitdaging van onze tijd.”

“Illegaal zijn de gesloten centra, de psychologische marteling die de mensen moeten ondergaan”

Je stelt in je film veel vragen, maar je geeft maar weinig antwoorden.
 
“Het is mijn job als filmmaker om vragen op te werpen. Het is aan de activisten en aan de politiek om met antwoorden te komen. Zelfs als ik antwoorden heb, zal ik ze niet brengen omdat ik dan uit mijn rol als filmmaker val en een activist of een politicus wordt.  Mijn doel met de film is om het probleem te signaleren zodat de mensen achteraf niet kunnen zeggen dat ze het niet wisten.”
 
De film ‘Illégal’ komt vanaf 13 oktober in verschillende bioscopen: onder meer de UGC van Antwerpen, Brussel en Louvain-la-Neuve.

De film sleepte al twee prijzen in de wacht: op het filmfestival van Cannes en het filmfestival van Angoulême. Illégal is de officiële Belgische inzending voor een Oscar.