Update: oorlog, de mooie kant, 11u05. Gaza: 11u30. De vruchten van oorlogen: 12:45. K. Geens over Gaza: 22u23. De boom ken je maar aan zijn vruchten. Oorlog is essentieel en brengt vaak nieuwe vitaliteit en bevrijdende waarden en welvaart. Het komt erop aan net zoals in vredestijd de ethiek te bewaken. En er het beste van te maken. Je kunt oorlog niet wegdenken of wegmaken.
De oude, ervaren VRT-journalist Walter Zinzen schreef nog eens een stukje waarin hij het pacifisme en de diplomatie verdedigt en de oorlog geregeld verkettert. Ik geef het mee, vond het op het profiel van een kennis die ik als kind al kende en respecteerde, en geef dan mij bedenkingen. Oorlog is niet weg te denken, net zomin als Agressie. Wij moeten ermee leren leven, hem reguleren en er altijd het beste van maken.
"Wat in hemelsnaam is er mis met vredesduiven? Pacifisme - Walter Zinzen - voormalig VRT-journalist"
"Op 8 mei herdenken we het einde van de Tweede Wereldoorlog. Hij was vijf jaar eerder begonnen, ook in mei. Op 10 mei 1940 en op 8 mei 1945 was het prachtig weer. Dat weet ik omdat ik erbij was. Daarom behoor ik tot de nooit-meer-oorloggeneratie. Voor al degenen die na de oorlog zijn geboren en menen dat je klaar moet zijn voor de volgende, heb ik deze bedenkingen genoteerd.Over de overleden paus Franciscus is veel gezegd, geschreven en getoond, maar één aspect bleef onderbelicht: dat hij de eerste paus was die actieve geweldloosheid heeft erkend als een vorm van vredespolitiek. Dat hij in 2019 niet alleen het gebruik van kernwapens verwierp, maar ook het bezit ervan: het bleef onvermeld. Ooit een christelijk politicus gehoord die de kernwapens uit Kleine Brogel wilde verwijderen?
Wat hebben we vernomen over zijn pogingen om via gezanten, die hij naar de Russisch-orthodoxe kerk stuurde, een diplomatieke oplossing uit te werken voor vrede en gerechtigheid in Oekraïne? Welke Europese leider heeft zijn voorbeeld gevolgd? En nee, ik bedoel niet Orbán.
Ik moest daaraan denken bij het lezen van het prachtige interview met professor Alain-Laurent Verbeke (DM 3/5), die aan de KU Leuven en de Amerikaanse Harvard-universiteit doceert. Hij pleit daarin voor empathie voor meningen die ver van de jouwe staan. Fantastisch!
Maar over de tegenstelling tussen de voorstanders van de wapenwedloop en de zogenaamde pacifisten had hij het niet. Die pacifisten worden zowel in de media als in de politiek vaak weggezet als 'naïeve lieden', die zich bij de neus laten nemen door Poetin. Ze laten zich vangen door de imperialistische wereldvisie van die meneer. Naïeve domkoppen
Zou het werkelijk? Zijn mensen als Reginald Moreels, Philip Van Parijs, Gerard Bodifee en Tom Sauer, die er onlangs voor pleitten om de vrede voor te bereiden en niet de oorlog, werkelijk zulke naïeve domkoppen als de haviken ons willen doen geloven? Net zoals de overleden paus willen ze de diplomatie inzetten om oorlogen te beëindigen: in Oekraïne, in Gaza, in Congo, in Soedan, in Myanmar en op alle plaatsen waar mensen in gruwelijke omstandigheden om het leven worden gebracht.
Ze wegzetten als Poetin-vrienden doet ze onrecht aan. Zoals dat ook gebeurt met de verdedigers van de rechten van Palestijnen. Die worden steeds als antisemieten bestempeld, zelfs als ze Joods zijn en de Israëlische misdaden in Gaza veroordelen.
De minachting voor pacifisten roept herinneringen op aan twee historische geweldloze helden: Jean Jaurès en Mahatma Ghandi. De Franse socialistenleider Jaurès wilde de Eerste Wereldoorlog voorkomen door te onderhandelen met de Duitsers. Een Chamberlain avant la lettre als het ware. Hij werd als 'landverrader' vermoord door een extremistische nationalist. Ghandi is erin geslaagd via geweldloos verzet zijn land India te bevrijden van het kolonialistische juk. Ook hij was een 'verrader' en werd vermoord door een extremistische hindoe.
Nee, ik denk niet dat de hedendaagse pacifisten het gevaar lopen omgebracht te worden. Maar als volwaardige gesprekspartners worden ze zelden behandeld. Ze zijn vaak het slachtoffer van karaktermoorden. Het is dus niet verbazingwekkend dat iemand als Gwendolyn Rutten (Open Vld) kritiek heeft op de fortuinen voor defensie, maar er om de haverklap aan toevoegt dat ze geen 'vredesduif' is. Wat in hemelsnaam is er mis met vredesduiven?
De vraag rijst dus: waar blijft de empathie van de sabelslepers tegenover de vredesduiven? Het leger wil nu zelfs een 'crisissituatie' laten uitroepen, iets wat het midden houdt tussen oorlog en vrede, maar het leger grotere bevoegdheden geeft. Om de macht te grijpen wellicht? Weinig empathie
Omgekeerd geldt hetzelfde: het is voor een vredesduif uiterst moeilijk empathie op te brengen voor mensen die zonder scrupules pleiten voor steeds meer en betere wapens, wetende dat ieder wapentuig dat de fabriek verlaat maar één doel heeft: het doden van zoveel mogelijk medemensen. Jammer dat professor Verbeke deze tegenstelling niet behandeld heeft in het interview.
Zelf werd ik op de korrel genomen omdat ik Theo Francken minister van Oorlog noem. Maar dat was de officiële naam van zijn departement tot aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. De Belgen waren de oorlog toen zo beu dat men naar een eufemisme zocht: defensie! We spreken nu zelfs van een defensie-industrie, die zo nodig moet worden uitgebreid. Het gebruik van de term 'defensie' alleen al is volksbedrog. Hij betekent wel degelijk: oorlog.
En om die te vermijden hebben we wapens, inclusief kernwapens, nodig om de vijand - de Rus - 'af te schrikken', is de redenering. Tegenspraak wordt niet geduld door de sabelslepers of door hun aanhang.
Natuurlijk, blind mogen we niet zijn. Poetin stuurt zijn schepen rond, laat onderzeekabels doorknippen, lanceert cyberaanvallen en verspreidt fakenieuws om onze samenleving te destabiliseren. De vraag is: zijn F-35's, duizend bommen en granaten de juiste middelen om deze 'hybride' oorlog te doen mislukken? Zal een luchtafweerinstallatie in de Antwerpse haven vermijden dat de stadsdiensten weer worden geraakt?
Pas als op die vragen een degelijk antwoord komt, wordt het onmogelijke mogelijk: een dialoog tussen de predikers voor geweldloosheid en de wapenliefhebbers. En dan ga ik ervan uit dat beiden zeggen 'pace frui volumus', we willen van de vrede genieten. En er niet aan toevoegen zoals Cicero deed: si bellum omittimus, pace numquam fruemur. In de taal van Bart De Wever (N-VA): als we geen oorlog voeren, zullen we nooit van de vrede genieten. Laat dan Verbeke maar komen."
________________________________________________________________________________________________
Graag gelezen deze beschouwing, hoewel ik het vaak oneens ben op punten. Er is echter echt iets heel fundamenteels mis met de Vredesduif.
Zoals dierengedragkenner prof Konrad Lorenz heeft beschreven: roofdieren kennen een "bijtremming": als de tegenstander in het gevecht om leiderschap (en vrouwtjes en territorium) zich overgeeft, stopt hij met vechten en bijten. De duif kent dat niet. Als die eens vechten in een situatie waar de zwakkere niet kan vluchten, in een volière bijvoorbeeld, dan blijft de sterkste op de verliezer inhakken, zelfs nadat de dood is ingetreden... Vechtende duiven: een bloederig schouwspel.
Agressie hoort bij het leven. Van zowat alle soorten. De mens is er extreem in.
Het komt erop aan oorlogen fatsoenlijk te voeren.Maar we moeten ophouden oorlogen volledig weg te wensen. Cicero had een punt.De Conventie van Genève te volgen en waar mogelijk streng te doen naleven.
Overtredingen en oorlogsmisdaden te straffen.
NB. Als kind op de speelplaats op school leerden we het al: jongens, mannen moeten om vrede en vriendschap te kunnen sluiten bij spanningen, "het kunnen uit-vechten" Dat was ook de mening van onze professor Geschiedenis Eddy Stols, toen de Golfoorlog uitbrak. Over de Arabische wereld en de westerse. Een mooie anekdotische weergave van deze virtuele enclave in de menselijke realiteit kan je lezen in "De glans van het echte ", het magnifieke verslag van dertig jaar reizen in de uithoeken van Rusland en Azië door Chris Van Orden. De auteur, een Nederlander die opgroeide in de bossen van Indonesië en zich zeer lang helemaal niet thuis voelde toen hij in Nederland terecht kwam, beschrijft hoe tijdens een expeditie een westerse deelnemer en een lokale gids elkaar niet konden luchten; dat sluimerend geschil raakte definitief opgelost nadat beiden de kans kregen met elkaar op de vuist te gaan. De expeditie kon vanaf dat ongewapende gevecht doorgaan zonder problemen. Dat mechanisme lijkt ons ingebakken in de mens. Dat kan je niet wegdenken of weg-wensen. Zeker niet met een duif als richtinggevend symbool. Pacifisten zijn op een diep, diep niveau onrealistisch.
Gaza
Nota Bene: de met militaire middelen gevoerde wraakactie en slachting van etnisch, cultureel en religieus "andere" mensen in Gaza, waarbij gruwelijk veel burgerslachtoffers vallen, is voor ons een volledig ont-aarde oorlog. Daar moet veel feller tegen geprotesteerd worden op alle niveaus, van de Europese politiek tot de nationale en op het niveau van de burgers. Wij namen persoonlijk deel aan betogingen om die veroordeling uit te drukken, en zullen dat nog doen.²Oorlog als fascinerend en mooi fenomeen
De boom ken je aan zijn vruchten. Oorlog is een elementair gegeven in de geschiedenis, diep geworteld in de menselijke natuur. Het is een fenomeen met vele gezichten. Zowel de meest vreselijke en vernietigende aspecten kent het, als de meest schitterende en mooie. Wat dit laatste betreft: dat zie je in de blijvende populariteit van een miniserie als ---> Band of Brothers. Dat merk je aan de groepen op sociale media die scènes en feiten over de acteurs en de soldaten van Easy Company van de 101 Airborne Divisie blijven naar boven halen. Soldaten kennen broederlijke liefde en zorg voor elkaar zoals je zelden vindt in de burgermaatschappij in vredestijd. Vele mensen genieten ook van de indrukwekkende, elegante verschijning van fighter jets, als je dat niet kent, moet je maar eens een militaire Airshow volgen zoals ---> Sanicole, dat binnenkort doorgaat in Limburg. Ook tanks hebben een ongelofelijk indrukwekkend aspect dat velen weet te charmeren. Films met tanks blijven kijkers fascineren, zoals ---> Tankers, The Battle of the Bulge met Henry Fonda en Robert Shaw, en Fury met Brad Pitt. Denk aan de modelbouw, aan de vele groepen die de foto's van WO II blijven opzoeken, delen, enthousiast van commentaar voorzien. De reeks ---> Buck Danny over militaire piloten is een van de langst lopende stripverhalen, intussen aan de derde generatie tekenaars en scenaristen toe, en in meer dan twintig talen vertaald, wellicht meer dan het iconische Kuifje.De vruchtbaarheid van oorlog
Oorlogen hebben ook altijd vernieuwing, nieuwe vitaliteit en positieve veranderingen gebracht en mogelijk gemaakt. Die er nooit konden komen indien de geschiedenis kalm was blijven verder kabbelen. De Pax Romana die het Romeinse rijk eeuwen van welvaart en stabiliteit bracht, was een fase na de veroveringsoorlogen van de legioenen.De --> trentes glorieuses, de jaren tussen WO II en 1975-1980, waarin het minder moeilijk was je kost te verdienen, één kostwinner volstond, waarin de popsongs een onbekommerdheid uitstraalden die nu lang verloren lijkt, waarin de wederopbouw van Europa er eindelijk in slaagde de neuzen in eenzelfde richting te zetten, waar de mensen van elke gewone dag genoten, om-dat ze de herinnering aan de overlast van de oorlogsdagen bewaarden... die zijn maar "glorierijk" geworden na-dat eerst de oorlog was uitgevochten.
Zelfs de emancipatie van de vrouw, de toegang tot alle voorheen aan mannen voorbehouden beroepen, kon er maar door komen nadat in oorlogstijd vrouwen de rollen en jobs van mannen mochten overnemen. Rosie the Riveter, de vrouw die het fornuis inruilde voor de bouten en de moersleutels, is daarvan voor altijd het symbool. Na het einde van de oorlog wisten vrouwen hun positie op de arbeidsmarkt grotendeels te consolideren. Nog een paar decennia en ook magistraten en universiteitsprofessoren werden vrouwelijk, voor het eerst sinds het ontstaan van het leven.
Mannen moeten al hun dapperheid en doorzettingsvermogen, hun doodsverachting naar boven halen in het leger in oorlog, zeker bij dienst aan de fronten. Vrouwen beseften dat, en boden enthousiast en genereus hun lippen aan de bevrijders toen die divisiegewijs België binnen kwamen, of Parijs of Amsterdam. De mens van tegenwoordig weet het niet meer. Veel vrouwen vielen voor militaire mannen in hun actieve uitstraling en hun uniformen. Aan een deel van de huwelijken van Vlaamse vrouwen met Britse mannen heeft Dirk Musschoot het mooie "Sweetheart" gewijd.
De boom ken je ook maar aan zijn vruchten. Voor oorlog geldt dat hij het slechtste maar ook het beste in mensen en mensheid naar boven haalt. Zo is het, en niet anders. We kunnen niet anders dan ermee leren leven en er het beste van trachten maken.
Concluderend"Alles van waarde is weerloos" schrijft Lucebert diepzinnig. Voor mij is een andere formulering van hetzelfde veel interessanter:
"Alles dat lange tijd niet werd bedreigd
en dus niet bevochten is,
verliest voor de mens
zijn belang en zijn waarde".
Oorlog lijkt dan de enige kans dit historisch proces van wetmatige uitholling te keren. Wie de tweede wet van de thermodynamica goed had begrepen, in al haar immense rijkwijdte, zal zonder verbazing met de herkenning van de emanatie in het menselijke universum kunnen instemmen.
Aanbevolen lectuur
Koert DEBEUF. "Waarom dit niet de laatste oorlog is". Studie over de psychologische wortels van oorlog.
Jonathan HOLSLAG. "Vrede en Oorlog. Oorspronkelijk in het Engels; “Peace and War. Threethousand years of World Politics.” Een niets verhullend overzicht dat van elk pacifisme ijdele hoop maakt.
Konrad LORENZ, "Agression. The so called evil" vertaald als "Agressie bij mens en dier." Lorenz is geen simple mind, hij kreeg de Nobelprijs voor ethologie samen met Nico Tinbergen.
Dirk MUSSCHOOT. "Sweethearts. Verliefd op de bevrijder". Verzameling biografieën van Vlaamse vrouwen die met een Britse soldaat in het huwelijk traden.
Chris VAN ORDEN. "De glans van het echte. Impressies uit Centraal Azië en Siberië 1970 - 1995". Filosofisch reisverslag.
Rita VRANCKEN. 'Ge wint geen oorlog zonder verzet". Roman op basis van archiefmateriaal en interviews.
_________________________________________
Verdere lectuur via mijn blogs
Over de vrouwonvriendelijke oorlog van de Serviërs in Bosnië
Recente beschouwingen over oorlog van Caroline De Gruyter en Christophe Vekeman besproken.
Het pleidooi van Tom Sauer om in Moskou te gaan onderhandelen, en een tegenbericht. van een professor Geschiedenis.
Een inleiding bij het baanbrekende werkje over oorlog "The shortest History of War" van Gwynne Dyer.
Historische en biologische positieve evidentie voor het feit dat onze soort belligerent is.
Een persoonlijk overzicht van boeken, musea, docu's en films over oorlog
Bespreking van het boek van Koert Debeuf "Waarom dit niet de laatste oorlog is", een boek dat hem uitnodigingen opleverde voor lezingen tot in Japan.
Verslag van de ceremonie voor verzetsmeisje Hortense Daman en bevrijding van de nazi-Duitsers
"Het onvoorstelbare verbeeld", tien strips met nazi-misdaden, bespreking
Bij 80 jaar D-Day: de beperkingen van de Lectrr-cartoon
Fascinerende helden van het verzet bij meester stripmaker Gibrat
De pijnlijke film over landmijnen, Land of Mine (2016)
Kan oorlog uitgeroeid worden door andere opvoeding? Pleidooi voor tederheid. Essay na het bezoeken van de militaire parade op de Nationale Feestdag.
________________________
² Voetnoot bij de situatie in GAZA. In de avond lees ik de tekst die mijn goede kennis, gewezen Minister van Justitie Koen Geens op deze dag heeft gepubliceerd op zijn Facebook pagina over Gaza. We vinden hem zo goed dat hij hier een plaatsje krijgt. "Hamas heeft op 7 oktober 2023 op wrede wijze meer dan 1.300 Israëli vermoord en er ongeveer 300 gegijzeld. Ik zetelde toen nog in het Parlement en heb op 19 oktober 2023 onmiddellijk plenair voor de Tweestatenoplossing gepleit. De reactie van Israël op de actie van Hamas is al lang zwaar disproportioneel. Er is totale harteloosheid en weerzinwekkende wreedheid ten aanzien van onschuldige kinderen, vrouwen en mannen. Zolang ik de geschiedenis tussen Israël en Palestina volg, ‘troostte’ ik mij dikwijls met de gedachte van gedeelde schuld, en met de noodzaak voor de Israëli om te overleven against all odds -dit is de collectieve herinnering aan pogroms, aan vervolgingen en aan Holocaust die het Joodse volk tekent. Over de holocaust begon ik te lezen bij Martin Gray toen zijn ‘Uit naam van al de mijnen’ werd gepubliceerd. Het was rond de tijd van de aanslag op het Olympisch dorp in München (1972), een periode waarin de ene Palestijnse vliegtuigkaping op de andere volgde. Maar ik werd pas 10 jaar na de Nakba (1948) geboren. Het is niet omdat een persoon zelf is mishandeld, in dit geval de Joodse gemeenschap tijdens WO II, dat zijn meest zichtbare vertegenwoordiger, in dit geval de staat Israël, anderen, in dit geval de Palestijnen, mag mishandelen. Iedereen beseft dat de Palestijnen geenszins schuldig zijn aan de Holocaust. Het is ook niet omdat de Israëlische regering onvergeeflijke fouten maakt, dat antisemitisme zou geoorloofd zijn. Iedereen beseft dat lang niet alle mensen die in Israël wonen zich herkennen in de actuele politiek van hun regering. Evenmin trouwens als de Joden die niet in Israël wonen (ongeveer de helft van alle Joden) zich daar in algemene zin in zouden herkennen. Er zijn voor mij persoonlijk heel goede redenen om het Joodse volk en zijn beschaving te koesteren: 1. De Joodse overlevering is uitzonderlijk rijk. Joodse mensen hebben de wereld beter gemaakt met kunst en wetenschap, literatuur en muziek. Ik kan moeilijk anders dan ontroerd worden door de veerkracht van dit volk. 2. De Joodse religie is geen bekeringsgodsdienst, en het is de enige monotheïstische godsdienst die in de loop der geschiedenis niet voor imperialistische doeleinden is gebezigd. Trouwens niet alle Joden zijn religieus, en al zeker niet in fundamentalistische zin. 3. Ik heb vele Joodse verantwoordelijken ontmoet na de terreuraanslagen in Brussel. Hoewel ze oprecht vreesden dat ‘het’ allemaal zou terugkomen, de vervolgingen en de pogroms, ondervond ik van velen onder hen ontzettend veel verdraagzaamheid en begrip, en deden ze herhaalde oproepen tot vergevingsgezindheid. Maar er zijn nog meer redenen voor mij om niet meer te zwijgen. Horst Lauterbach en Raphaël Lemkin hebben hun beste energie besteed aan het ontwikkelen van concepten als misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Beide rechtsgeleerden deden dat nog tijdens wereldoorlog II, onder andere omdat hun eigen Joodse volk in de Duitse kampen werd afgeslacht. Ik ben te zeer juridisch gevormd en misvormd om met gezag deze concepten te durven gebruiken in de context van Gaza of de Westbank. Daarover oordelen de hoogste Hoven. Het enige dat ik kan vaststellen is dat er sprake is van een totaal disproportionele Israëlische reactie ten aanzien van onschuldige mensen. Dit verder gedogen komt neer op medeplichtigheid. Hoe zullen volgende generaties over ons oordelen als het enige voorstel ter zake waarmee de nieuwe Amerikaanse president naar buiten kwam een onroerend goed-project voor Gaza was? Hebben we dan niets geleerd van WO II?" ________________________
Illustratie
Vredesduif street art, Flickr, Pandorco
Foto: burgers bestijgen triomfantelijk een tank bij de bevrijding van Spa in september 1945: eigen foto van een installatie in het BWM, het Bastogne War Memorial, het meest bezochte oorlogsmuseum van België.
