Update 101224: Slag om de Ardennen, herdacht tijdens NUTS-weekend, Bastogne, 13-16 december; zie link. – Elke dag is er wel nieuws dat duidelijk maakt dat de lange periode van tachtig jaar zonder oorlog in West-Europa wel eens tijdens het leven van deze generatie zou kunnen ten einde komen. Veel lezers stellen zich vragen bij de toestanden. Die toestand is ook voor oude rotten die door vele vuren zijn gegaan, zoals mijn vriend en voormalig minister van diverse portefeuilles Mark Eyskens, “Erg verontrustend”, zoals hij mij in februari van dit jaar al schreef, toen ik hem mijn blog deelde met vooruitzichten voor de oorlog van de Russen, voorspellingen vanwege een van onze militairen, Luitenant-Kolonel Tom Simoens. [Deze blog is een van de meest gelezen teksten intussen, met vandaag 3888 lezers. In grote lijnen is deze visie uitgekomen, maar intussen is er dus een voordeel voor de Russen ontstaan, om diverse redenen die in de media ruim besproken werden.] In een boek beschreef Mark Eyskens hoe hij als top-minister tijdens de spannendste jaren van de Koude Oorlog geregeld in zijn slaapkamer wakker werd, bij het raam ging staan en zich afvroeg: “Zal de A-bom vallen?”. Mark Eyskens heeft tot op vandaag toegang tot de allerbeste informatiebronnen, onder andere als lid van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen. Er is dus in elk geval reden tot ongerustheid. Wat doe je daaraan?
De scherpste kantjes van een angstwekkend probleem kan je meestal verzachten door precies te begrijpen wat er aan de hand is. Dat kan door de inzet van Referentiekaders van (wetenschappelijke) expertise. Met die achtergrondinfo en parate kennis kan je vaak ook een stukje voorzien wat het gaat worden, en wat niet mogelijk is. Ik bedoel de achtergronden van het militaire spel, van oorlog. Zo kwam een nadenkende lezer, Ken V. op sociale media op 3 december met een getuigenis en een vraag. Ken: In coronatijd, toen Donald Trump aan de macht was, hielden de Amerikanen twee jaar voor de oorlog in Oekraïne uitbrak, zo herinner ik mij, de grootste Oefening aan de Russische grens sinds WO II. Ik vraag mij af of dit met voorkennis gebeurde; of wilde de NAVO indruk maken met spierballen gerol? Tijdens die operatie zag ik op een avond, van in de hangmat in mijn tuin een Stealth (geavanceerde bommenwerper die onzichtbaar is op de vijandelijke radar) overkomen.” Zijn verbeelding sloeg toen wat op hol; hij vraagt zich af of de president die op dat ogenblik aan de macht was, de operatie had bevolen. En of hij niet op een of andere manier geheimen ging/kon doorspelen aan de Russen. Het is een feit dat Donald Trump in die dagen tot verbijstering van zowat alle ministers en generaals, op afschuwwekkende wijze ‘flirtte’ met president Poetin en deze “naar mijn aanvoelen een volkomen betrouwbaar man” noemde.
Kop uit De Standaard van 2 december 2024
In mijn antwoord heb ik verwezen naar bepaalde vaste parameters die het militaire handelen bepalen. Zoals het feit dat zulke Operatie niet onder de directe leiding van de president staat; dat de Generale Staf (in Westerse, Democratische landen) heel wat bewegingsvrijheid en het commando behoudt. (De grote uitzondering is het Duitse leger tijdens WO II, waar Hitler gaandeweg bijna alle generaals in zijn hand had, door diverse methodes en vleierij. Die situatie heeft mede de neergang van het Derde Rijk bespoedigd, de tiran duldde geen tegenspraak, geen inspraak van de militaire experten, zelfs nauwelijks van de te velde verantwoordelijke generaals. )
Wel.. Persoonlijk herinner ik mij dat het westen, zeker in de media en allicht ook bij The Military, tot enkele weken respectievelijk uren niet zeker was of de troepenconcentratie bij de grens nu tot een invasie ging leiden of niet. Zoals wel vaker was de tiran goed in glashard liegen en ontveinzen. Het lijkt mij dus evident dat twee jaar voorheen de USA, de generale staf en het Oval Office niets af wisten van de komende oorlog. Allicht had leider Poetin zelf toen nog geen uitgewerkte plannen in die zin. Natuurlijk is het altijd indrukwekkend vanop je bloedeigen morsel aarde een groot gevechtsvliegtuig te zien over komen. Maar vaak kan een uitgebreid referentiekader en kennis goed helpen om die observaties te plaatsen en hun betekenis te geven. Grote NAVO-oefeningen vinden geregeld plaats. De spanningen met het GOS, Rusland, liepen al enkele jaren voor de oorlog op. Uw vermoeden dat de USA met opzet zouden inzage willen geven aan de Russen in eigen kwetsbaarheden, zou ik volstrekt verwerpen. Vergeet niet dat de zeer matige president die toen het Witte Huis bezette met het Amerikaanse leger niet zomaar kan doen wat hij wil. Ik adviseer het om dit soort redenen wel vaker: lees krijgsgeschiedenis. Zo daagt bijvoorbeeld het besef: de generale staven hebben behoorlijk wat autonomie.
Lezer Ken V. is dan een stuk gerustgesteld. Hij gaat vervolgens met me akkoord dat je in deze tijden best beschikt over een basiskennis van het militaire universum. En dus van de Krijgsgeschiedenis. Hij stelt de vraag: “Met welk boek moet ik er aan beginnen?”
Mijn antwoord geef ik hier graag nog eens weer voor wie het aanbelangt, vorig jaar heb ik aan het onderwerp al een blog besteed.
Het is een zeer uitgebreide discipline, en je doet er best geleidelijk basiskennis van op, volgens wat jou het best ligt
Films, docu’s en strips zijn gemakkelijkere alternatieven, voor grote romans of grote studiewerken om de essentialia onder de knie te krijgen.
Van al die genres geef ik hier enkele voorbeelden (covers) die ik zelf met genoegen heb tot me genomen, en die mij niet te moeilijk lijken om mee te starten.
Wat studies, syntheses, betreft, is deze van Jonathan Holslag goed. Heel omvattend, een wereldwijd overzicht: Vrede en Oorlog. Drieduizend jaar politieke geschiedenis. De veelheid aan oorlogen en conflicten in de schoot van alle culturen en verspreid over de hele planeet, is al veelzeggend. In de woorden van een andere vriend op sociale media: “Wij gaan ervan uit dat oorlog niet alleen bij de mens hoort, maar dat Vrede enkel een periode is dat er geen oorlog is”.
Als je de focus graag dicht bij ons bed houdt, kan ik de geschiedenis van WO II in België van professor De Vos aanraden, een kennis van me, en de leermeester van menige expert en hoge officier/hoogleraar die momenteel op de TV komt. Er is een recente, herwerkte heruitgave sinds de oorlog die begon op 22 februari 2022.
Ook miniseries zoals Secret Army, Winds of War, War and Remembrance of Band of Brothers geven een indringende inkijk in een facet van de complexe realiteit van oorlog en van WO II in het bijzonder. Ze zijn via internet of in bibliotheken beschikbaar, sommige kan je (gedeeltelijk) bekijken via YouTube.
Grote synthesewerken zoals deze over WO II door krijgshistorici als Anthony Beevor of Max Hastings zijn zeer instructief, ook juist de inleiding, maar zwaar in de zin van confronterend en zeer uitgebreid om mee te beginnen.
In het stripgenre is de reeks Airborne 44 van de Ardenner Philippe Jarbinet mooi materiaal; de scenario’s zijn rijk en meeslepend, maar vragen daarom herhaald lezen. De reeks Kinderen van het Verzet is toegankelijk en degelijk, ze wordt op grote schaal in het onderwijs gebruikt. De reeksen over piloten, zoals de klassieker Buck Danny, geeft op vlotte manier inzicht in de wereld van de militaire piloten, van de Luchtmacht.
Een bloedmooie, grote, grootse roman over oorlogsgeschiedenis is de bovenstaande: Leven en lot. Terecht een roman van wereldfaam, maar een hele brok.
Ook musea bezoeken is zeer leerzaam. Het nationale museum Krijgsgeschiedenis (Koninklijk Legermuseum – Musée royal de l’Armée – Royal Military Museum) in Brussel voorop. En het grote BWM (Bastogne War Memorial) in Bastogne als tweede. Op de foto: het BWM en het museum over WO II en de Slag om de Ardennen in La Roche.
Anthony Beevor is dé toonaangevende expert en schrijver over krijgsgeschiedenis. Hij maakt pakkende verslagen, door zowel de visie en het dagelijks leven van de generaals en toppolitici te achterhalen en te delen, als de situatie voor de gewone burgers en soldaten. De studie van de belegering van Stalingrad en het terugdrijven van de Duitse legers door de Russische, leert je meteen veel over oorlog in het algemeen. Dat geldt al evenzeer door het verslag van die fase in romanvorm door Vasili Grossman, een wonderbaar boek dat pas ook in het Nederlands is verschenen.
De Belgische Australiër Peter Schrijvers, die conservator is van het museum Liberation Garden in Leopoldsburg, is stilaan een vooraanstaande schrijver over de oorlog.
De eerder genoemde Vasili Grossman is ook de schrijver van een indrukwekkende selectie dagboeknotities die de uitzonderlijk harde strijd aan het Oostfront, tussen het Duitse leger en het Rode Leger, inzichtelijk maken.
We mogen niet vergeten dat de kolossale strijd en inspanningen daar in Rusland en Oekraïne, door de Russen, het Rode Leger geleverd, veel meer dan de (ook zware) inspanningen van de Amerikanen en de Britten de ruggengraat van de Duitse militaire kracht braken. Wij zijn vooral bevrijd van het Hitler-regime door de Russen!
Virginia Cowles “Op oorlogspad” is zeer aangenaam om lezen, en haar hoofdwerk is recent in nieuwe editie verkrijgbaar. De vriendelijke maar verstandige stem van een vrouwelijke oorlogscorrespondent. Met veel aandacht voor het concrete, de emotionele kanten en het menselijke aspect. Met onder andere een pakkend verslag van de situatie aan het front in Finland; waar de Finnen de Russen lang hebben aan de praat gehouden, met veel bevroren Russische soldaten tot gevolg. Virginia Cowles is ook auteur van een biografie van Winston Churchill. De biografie in drie delen over die grote figuur van professor William Manchester is een van de inhoudelijk rijkste boeken die ik ooit las. Je leert er gaandeweg ook zeer veel over hoe oorlogen werden en worden gevoerd. De schrijver plaatst de gebeurtenissen meer dan anderen tegen hun sociaal-economische en politieke achtergronden.
Tot slot mag het duidelijk zijn dat ook documentaires uit de tijd van WO II zelf (zie mijn blog
WW 2 in Color), fotoboeken (zoals het standaardwerk van David Boyle) en speelfilms veel feiten bevatten over het fenomeen oorlog, en de sfeer invoelbaar maken op een heel eigen manier, die studies en romans adequaat kan aanvullen.
Hier vind je een recensie van de Nederlandse film Hongerwinter naar het boek van Jan Terlouw, en
hier een doorlichting van de bekendste film van de Slag om de Ardennen. Die begon precies tachtig jaar geleden volgende week, op 16 december. Vorig jaar om deze tijd wijdde ik er volgende
blog aan.
Toemaatje: toen en nu. De slag om de Ardennen
16 december is een speciale dag met historische lading voor Belgen. Wie zijn kennistocht naar inzicht in de werking van legers, generaals, soldaten en oorlog wil aanvangen met iets actueels, die kan op zoek naar de standaardwerken over de “Battle of the Bulge” die een hele maand, een bitter koude maand, woedde in onze Ardennen. Persoonlijk las ik de geschiedschrijving van Antony Beevor en deze geconcentreerd rond het fameuze beleg van Bastogne door Peter Schrijvers (zie hoger).
Ook in film zijn daar een paar pakkende en mooie verslagen van gemaakt in de loop der jaren. Een jaar of wat na de oorlog al, en daarom in een speciale sfeer, verscheen “Battleground [Bastogne], dat door kenners van het genre nog steeds hoog gewaardeerd wordt, en nog altijd in de schappen van Fnac en dergelijke winkels ligt. De versie met Henry Fonda van in de jaren zeventig, die vele leeftijdsgenoten zagen als knaap, The Battle of the Bulge/La bataille des Ardennes blijft ook waardevol; boeiend en leerzaam.
Voor wie het interesseert: dit jaar is er een speciale versie van het jaarlijkse “NUTS-weekend” in Bastogne. Er zullen re-enactments plaatsvinden, het grote BWM, Bastogne War Memorial is grondig vernieuwd, en in de Bastogne Barracks, de voormalige kazerne, kan je de ijzeren monsters op rupsbanden die de modderige wegen vol sneeuw hebben bereden destijds, van dichtbij zien en ze zullen ook in beweging komen voor de gelegenheid! Zie
NUTS-Weekend 24Korte historiek
Om deze tijd, op 16 december 1944, begon wat het laatste offensief van het Duitse Derde Rijk zou worden. De slag zou woeden tot 16 januari 1945, en daarna uitlopen. Tijdens een van de strengste, koudste winters die in die eeuw werden meegemaakt. Het werd een slag die veel doden en gewonden eiste. Vele soldaten aan beide zijden hadden in de eerste twee weken geen winterkleding… De Duitse generaals hadden – vaak tegen hun zin, want de meest vooruitziende geloofden niet in het opzet – de laatste tientallen divisies tanks en infanterie, artillerie en commando’s verzameld aan de Duitse grens, in het grootste geheim. De grote transporten van troepen, munitie, voedsel en materiaal vonden in de weken voordien vooral ‘s nachts plaats. Er was radiostilte bevolen. In onze Ardennen stond het front al een tijdje stil; enkele van de meest vermoeide eenheden hadden daar een plekje toegewezen gekregen “om op adem te komen”. Hun heldhaftige verzet, vaak gevoerd “met de hoop van de wanhoop”, was een van de factoren die de slag in het voordeel deden kantelen van de geallieerden. Die werden aangevoerd door “Ike” Eisenhower als opperbevelhebber, en verder door generaals als Horrocks, Montgomery, Patton, Bradley, kolonel Roberts van de Tanktroepen, brigadegeneraal McAuliffe, die onvergetelijk werd door zijn antwoord “Nuts!” op het ultimatum van Duitse generaals zoals Von Leeb, Von der Heydte (van de parachutisten, die zijn mannen al gauw sparen wou, en zich wijselijk overgaf) en Henno Mannteufel (die de grootste successen boekte in de middenzone van de aanval), en vele andere bekwame en toegewijde hoge en lagere officieren en manschappen, van wie de namen in ruime kring van familieleden en geïnteresseerden tot op vandaag bekend blijven. Iets waarvan de groepen over WO II op sociale media zoals Facebook, getuigenis afleggen.
Voor de gelegenheid is de monografische strip van W. Williamson heruitgegeven.
___________________________
Verder lezen van de auteur
________
Illustraties
Eigen foto’s. (c) S. Hublou 2023-2024
