Zelden heb ik zoveel bijgeleerd en zoveel begrepen in een halve dag tijd dan toen ik hoofdstuk 7 tot 9 las in dit boek “Waarom dit niet de laatste oorlog is. Over de psychologie van internationale conflicten”. Het was een gebeurtenis van “verlichting” voor me, want wat Koert Debeuf brengt aan analyse, sluit de hele tijd naadloos aan bij wat ik al wist. Uit studie van Geschiedenis, Internationale Politiek en Psychologie. Na afloop van de lectuur herinner ik mij de woorden die iemand schreef over George Orwell: “een schrijver van een uitzonderlijke morele integriteit”. De geboden inzichten je als lezer toe orde te scheppen in de chaos van de conflicten van onze tijd sinds de jaren zestig, en in de beweging van haat zaaien en vijanden zoeken sinds 9/11 en met als voorlopige apotheose en de Russische oorlog tegen Oekraïne en de verzengende vuurhaard in het Midden-Oosten, waar nu de Joden tekeer gaan.

Wat een boek! Ik ben deze boekvoorstelling annex recensie begonnen na het lezen van een bepaalde pagina, 105, toen ik geëmotioneerd mee met de schrijver mocht reizen naar een frontlijngebied waar bovenop de bommen ook verpletterend grote onrechtvaardigheid heerst: hij geeft het verslag van een levensgevaarlijk bezoek aan Syrië, waar de internationale wereld de vluchtelingen in eigen land NIET helpt, slachtoffers van dictator en beul Bashir Al Assad.

Hier krijgen wij omvattende en diepgaande analyse en synthese met inzichten die van het grootste belang zijn om onze tijd te begrijpen. En een kansje te maken te weten wat we mogen verwachten.
Het voorstel om meer naar de Motieven op zoek te gaan die leiders en volksbewegingen dreven, en daarbij de Psychologie te hanteren als verklaringsmodel, ook in plaats van het economiSme van het Marxisme, vind ik zeer overtuigend. Ook ikzelf vond midden jaren tachtig dat in onze opleiding tot historici de psychologische factor ongelofelijk verwaarloosd werd. Ik heb het toen aangekaart dat ik niet begreep waarom Psychologie aan de KU Leuven zelfs niet als keuzevak beschikbaar was in het curriculum.

“De oude tegenkrachten van de liberale orde, autoritair nationalisme en religieus extremisme, zijn helemaal terug. Het duidelijkste voorbeeld van de terugkeer van autoritair nationalisme is Rusland, terwijl in de Arabische wereld, maar ook in delen van Afrika en Azië het religieus extremisme een schrikbarende omvang aanneemt. “ (p. 107)

“Veel verrassender [nog] is dat de twee motoren van vrijheid en democratie, de Verenigde Staten en Europa, lijken te sputteren. Beide koplopers verliezen terrein omdat zij moeite hebben de noodzakelijke beslissingen te nemen om vooruit te komen.
Gedurende de vijf jaar dat ik in het Midden-Oosten en Noord-Afrika heb gewoond en gewerkt, heb ik de aantrekkingskracht van het westerse model zien afnemen. De mensen begrijpen niet waarom de Amerikaanse Senaat elk initiatief van de president probeert te blokkeren, alleen omdat hij van een ander partij is”. (…)

“In Europa is de situatie al bijna even schokkend. Het blijkt mogelijk te zijn om de grondwettelijke vrijheden terug te draaien. De Hongaarse premier Viktor Orbàn is er in geslaagd de bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof in te perken, de publieke omroepen te controleren en de vrijheid van de andere media te beperken. (..) Aangezien de Europese Unie niet in staat leek dit te stoppen, verliest zij veel geloofwaardigheid. Opnieuw: hoe kan Europa een regering in het Midden-Oosten bekritiseren voor het schenden van democratische vrijheden als haar eigen regeringen precies hetzelfde doen? De toenemende zwakte van Europa en Amerika als model heeft een effect op wereldschaal.”

_____

HOE TRAUMA DE WERELD REGEERT
“Een identiteitscrisis of existentiële crisis is een psychologische gemoedstoestand van – meestal goed presterende – individuen die zich depressief, boos en verloren voelen en de grondslagen van hun leven in twijfel trekken. Zo’n CRISIS doet zich meestal voor na een traumatische ervaring, zoals een extreme teleurstelling, een verbroken relatie, de dood van een geliefde of een plotseling statusverlies. Deze trauma’s resulteren in een verlies van zelfvertrouwen, een lager gevoel van eigenwaarde, en kunnen op termijn leiden tot TRIBALISERING. Dit proces van psychologische Regressie is niet alleen van toepassing op individuen, maar ook op groepen. Wanneer groepen zich verloren voelen en tribaliseren, kijken ze terug naar het verleden, zoeken ze een leider om hen te redden, denken ze in zwart-wittermen en ‘wij tegen zij’, proberen ze gemeenschappelijke symbolen te vinden die hen samenbrengen, worden ze paranoïde en zien ze vijanden binnen en buiten de groep. ”

De auteur geeft en passant een naar mijn gevoel uitzonderlijk trefzekere definitie van Depressie en Burn-Out, en legt dan linken met de geopolitiek. “Op het eerste gezicht lijkt een identiteitscrisis dus kenmerken te hebben van zowel een burn-out als een depressie. Een Identiteitscrisis snijdt echter veel dieper in de psychologie van de mens. De reden is dat het trauma dat aan deze crisis voorafgaat de grond onder je voeten doet verdwijnen. Het schudt je waarden en overtuigingen op een fundamentele manier door elkaar. Het voelt alsof alles waar je voor geleefd hebt waardeloos is geworden. (..) Een psychologische val van het gevoel iemand te zijn naar het gevoel niemand te zijn. Het maakt mensen gedesoriënteerd en verloren, zonder perspectief.”

VERANKERING: ZOALS IN DE VLAAMSE LEEUW, DE CANON EN… XENOFOBIE

Koert Debeuf brengt dan grote psychologen als Erik Erikson ten tonele. In een poging een Uitweg uit deze stoornis te vinden, ontdekte Erikson dat mensen de neiging hebben vier verschillende wegen te bewandelen: isolatie, afleiding, sublimatie en verankering. (..) “Sublimatie is je opnieuw richten op je positieve energie om het negatieve weg te houden. Dit kan schilderen zijn, [fotograferen], muziek maken, of reizen. Het kan ook een nieuwe toewijding zijn aan een positief verhaal. De weg die de meeste mensen die een identiteitscrisis doormaken bewandelen, is evenwel die van Verankering. Het vinden vna een bekend fixatiepunt zoals religie, gesloten sociale groepen of één bepaalde idee of ideologie. Mensen zijn op zoek naar de geborgenheid en de warmte van een groep, of wat men een Stam zou kunnen noemen.” [Mijn hoofdletters]

Collectieve trauma’s

Debeuf betoogt dat net als individuen ook samenlevingen traumatische ervaringen kunnen opdoen. Zoals de schietpartij op de school in Columbine (bekend van de film door Michael Moore); de ontvoering en moord op premier Aldo Moro; de moord op president Anwar Sadat; de moord op de populistische politicus Pim Fortuyn; de moord op John Kennedy. En natuurlijk de aanslagen in de VS op 9/11.  Het meemaken van deze trauma’s, zo lezen we, verandert de manier waarop je naar de wereld kijkt.  Samenlevingen gaan dan net als personen, “tribaal” reageren, als een stam. Dit Tribaliseren is een proces dat bijna altijd gepaard gaat met het creëren van vijanden. Dat is iets dat wat mij betreft naadloos toepasbaar is op de N-VA (en zijn rechter buur het VB). Al een jaar of zeven terug las ik in Knack hoe Theo Francken zonder blikken of blozen openlijk toegaf: “Wij zoeken altijd vijanden”.

REGRESSIE
Koert Debeuf beschrijft dan hoe dat verdedigingsmechanisme na verlies van identiteit en houvast vaak de vorm aanneemt van een “regressie”: door terug te vallen op een vroeger ontwikkelingsstadium. Dit is een verdedigingsmechanisme van de mens om zich te beschermen tegen stress of een (vermeende) bedreiging.

Paranoia
Een van de kenmerken ervan is paranoia, of het verliezen van vertrouwen in ‘de ander’. Het is het psychologische proces van “projectie”: we verdedigen onszelf door het kwade in onszelf, “de eigen ‘slechte elementen'”, te projecteren op ‘de Ander’. Zo scheppen de door trauma kwetsbaar geworden groepen (zoals de nakomelingen van de collaborateurs in WO II) vijanden en een ‘zondebokmechanisme’ om zich te ontdoen van de zogenaamd “gevaarlijke andere mens”.
Een tweede symptoom van Regressie is het zwart-wit kijken. Alleen een scherp onderscheid tussen goed en slecht blijft over.

Koert Debeuf heeft zich goed gedocumenteerd, zijn visie is gedurende een groot deel van zijn leven opgebouwd, doorheen familiegeschiedenissen (zijn grootoom ging vechten tegen de Russen bij de Waffen SS), door ontmoetingen in vele landen, door het lezen in diverse disciplines en door studies geschiedenis. Hij brengt naar mijn gevoel als sluitstuk van zijn redenering de visie van de Cypriotisch-Amerikaanse psycholoog Vamik Volkan in. (p. 143). Hij zette de Groepspsychologie sinds de jaren tachtig in om te begrijpen hoe grote groepen of landen functioneren in een context van internationale betrekkingen en conflicten. Koert Debeuf weet in rake voorbeelden zijn theorie te illustreren:

“Nazi Duitsland bijvoorbeeld, zat vast in een vernedering na de traumatische Eerste Wereldoorlog. Ze kozen een leider die hen “zou redden” en de Joden waren de nieuwe vijand van wie ze zich moesten ontdoen. ”

TRIBALISERING ook al bij ons aan de gang
In het Rusland van vandaag zien we een vergelijkbaar proces: een grote leider die het prestige van het land na vele vernederingen (de implosie van de ooit machtige USSR) moet redden en er worden nieuwe vijanden geschapen, in eigen land en daarbuiten: ‘decadente’ westerlingen en zogenaamd ‘fascistische’ Oekraïners. Op bepaald moment geeft de auteur terecht mee: “Het is belangrijk er op te wijzen dat zowel verankering als regressie psychologische stoornissen zijn. De vijanden zijn ingebeeld en het resultaat van paranoia, een andere psychische stoornis”.

Zo begrijp ik meteen dat voornoemde voorzitter van de Parlementaire Commissie Defensie, de zeer energieke N-VA er uit de omgeving van Leuven, tijdens het geanimeerde publieke gesprek dat ik met hem voerde tijdens de debatavond over Defensie – La Défense – Belgian Defence georganiseerd door het Custodes Instituut, terloops opmerkte dat hij het niet eens is met standpunten van de kenner van de geschiedenis en het Midden-Oosten! De politicus had – tot mijn verbazing en meewarige glimlach – bij de publicatie van het baanbrekende boek Borderline Times van Dirk De Wachter ook al geïrriteerd gereageerd met woorden in de zin van “Dan zijn wij allemaal gek, zeker?”. Sommige mensen wijzen de inzichten, alle, ook de bevrijdende, die de psychologie als wetenschap ons aanreikt, gewoon af.

Je kunt je afvragen hoe veilig het is, wanneer personen met een vermoedelijk politiek-paranoïde profiel bepaalde nationale functies mogen bekleden. In de jaren tachtig had ik al een conversatie met Mark Eyskens, die toen al in verscheidene ministerfuncties was actief geweest, en een groot publiek intellectueel, waarin ik opmerkte: “Waarom kan er geen psychologische screening komen voor nationale politici? Bij sollicitaties is het gebruikelijk, en het zou vele naties voor onheil kunnen behoeden” Mark Eyskens en later ook prof Piet Nijs, wezen er mij op dat politici macht hebben, en zich aan zulke tests niet willen onderwerpen. Zoveel nederigheid vindt je niet in die kringen…

Een belangrijk element om de mate in te schatten waarin de huidige wereldtoestand gevaarlijk is, krijgen we aangereikt op p. 147: dat Tribalisering besmettelijk is!“Regressies in globale integratie zijn tijdelijk, maar dat wil niet zeggen dat ze niet gevaarlijk zijn. De ene tribaliserende samenleving duwt de andere samenlevingen in hetzelfde proces. Het bestaan van IS deed de islamofobie in andere delen van de wereld toenemen. Het islamofobe discours duwde moslims in het Westen in een nog diepere Identiteitscrisis”.

In onze regio en in Amerika leidde dat “gevoel te worden aangevallen” tot “fundamentele angst” en tot maatregelen of oproepen om de grenzen te sluiten, moslims geen visums te geven, of hen te deporteren…

Besluit

De zeer boeiende en relevante hoofdstukken “De terugkeer van de jaren 30” en “Waarom 9/11 de wedergeboorte van de tribalisering inluidde” bereiden het slot van dit unieke studiewerk voor. Dat laatste hoofdstuk heet “Waar we de volgende oorlog kunnen verwachten”. Koert Debeuf, altijd vriendelijk en goedgemutst op sociale media, is als intellectueel een heer om u tegen te zeggen. Een hele heer die komt met een fabelachtig verhelderende leer. Ik hoef deze boekvoorstelling waarschijnlijk niet verder uit te breiden om mijn conclusie te onderbouwen: dit is een boek dat een zeer ruim publiek verdient en dat een aandachtige lectuur mag krijgen. De krachtige inspiratie die mij te beurt viel, en waarschijnlijk ook de wakkere lezer die u bent zal ontvangen, zal die investering ruimschoots belonen. Dit soort diepere analyses van de grote oorzaken van Oorlog, lijken mij overigens veel interessanter en waardevoller want oneindig veel nuchterder en realistischer dan de pogingen van bepaalde denkers om met een soort persoonlijke filosofische studie voor het grote publiek alsnog bij te dragen aan het laten verdwijnen van oorlog, een project dat vorm krijgt in “Oorlog, hoe lang nog”, dat sinds kort in menige boekenwinkel ligt.

______________________________________________

Uniek Waardeoordeel

Koert Debeuf leest en deelt de recensie in de avond op Facebook op zijn en mijn profiel met de woorden:
“Een zeer mooie bespreking van mijn laatste boek door de erudiete Stef Hublou-Solfrian. Dit doet een auteur deugd.”

“Dank u zeer, Stefaan, voor deze zeer mooie en uitgebreide bespreking van mijn boek. Het is een eer te lezen dat u zegt overtuigd te zijn. Hartelijk, Koert”

Reactie op mijn F-profiel:

Koert, u heeft mij inderdaad overtuigd. In feite hebt u het intellectueel materiaal bij elkaar gevonden, de autoriteiten met hun concepten en denkschakels, die op intuïtief niveau mijn persoonlijke analyse onderbouwden. Op geen andere plaats had ik tot gisteren de parallellen uitgewerkt gevonden tussen individuele psychologie en groepspsychologie, psychologie van gemeenschappen en naties, ook juist in de belangrijke context van gewapende conflicten. Uw boek lijkt mij op het vlak van ontsluiten van de emoties die spelen in de diplomatie, de geopolitiek en in de aanloop naar oorlog, op een interessant en degelijk niveau te staan zoals wat professor Dominique Moïsi brengt in zijn klassieker “De geopolitiek van de emotie”. U brengt die benadering werkelijk eens stap verder, wat mij zeer nuttig lijkt.

U hebt met dit boekessay inderdaad perfect gedaan wat volgens de recensent van De Standaard ontbrak in het overigens waardevolle overzicht van 3000 jaar oorlog en vrede van Jonathan Holslag: de mechanismen (haarfijn!) blootleggen hoe de mens tot oorlog komt. U legt de vinger op de ‘dendrieten’ waarlangs de menselijke geest in zijn schakelkast van het brein, tot de status van “à l’arme” komt: een toestand van “te wapen”, van alarm, die als reactie op grote desoriëntatie, grote angsten in de groep, grote vernederingen, groot statusverlies… tot Oorlog komt. En aldus tot het meest moorddadige fenomeen in de biosfeer (op dingen als pandemieën en honger na, die zijn zoals u bekend meestal nog veel dodelijker geweest. Alvast tot voor dit Atoomtijdperk!…). Uw Theorie is naar mijn (on)bescheiden mening een stap vooruit voor de mensheid. Hoewel er natuurlijk en helaas, zoals vaak is gebleken, nog een verschil bestaat tussen een gedrag begrijpen, en het actief gaan wijzigen, gaan verbeteren.

Addendum 25 november ’24: waarschuwing van kolonel Housen

In de woorden van de uitgever:

“De voorbije tijden hebben de begrippen “oorlog” en “leger” ook bij ons enorm aan aandacht gewonnen. Vooral de oorlog in OekraÏne heeft ons gealarmeerd. Is (West) Europa wel voldoende beschermd? Moeten we ons militaire apparaat niet versterken om de veiligheid van onze burgers, energievoorziening en havens te waarborgen? Hoe moet Europa zich opstellen in de mondiale machtsstrijd met Rusland, de VS/NAVO en China als belangrijkste spelers? Zijn wapens noodzakelijk om vrede te bewaren?
Maken onderhandelingen en diplomatie (fluweel) meer kans als je militaire macht (ijzer) hebt?

Roger Housen benadert het begrip oorlog vanuit de basis: welke doelen dient een oorlog, hoe kan je ze voorkomen, hoe kan je ze winnen zonder te veel schade, wat leert de geschiedenis ons erover? Hij duidt de oorlog in Oekraïne en de permanente strijd tegen onze samenleving tegen de achtergrond van ‘de wereldmachten in conflict’. En hij blikt vooruit naar de oorlog van de toekomst, waarin de inzet van niet-militaire middelen steeds belangrijker zal worden.”

_________________________________________________________________________________________________________

Illustraties: eigen beeld van de boekcover; portretten beschikbaar gesteld door de auteur op zijn profiel op sociale media