Mensen denken (eindelijk! na tachtig jaar) weer nuchter en met interesse na over oorlog. De gedachten swingen in media en sociale media de pan uit, het nadenken wil soms nog niet goed lukken. “Gaan we die psychopaten blijven voeden” lees ik hier en daar. Of: “Tirannen zijn gekken”
Dat keert tussen de honderden reacties die ik de laatste dagen las, vaak terug, maar is op de keper beschouwd toch potsierlijk en doorzichtig egocentrisme: de dictators zouden al het kwaad in zich dragen? Dat is wel zo gemakkelijk, dan blijft er dus geen kwaad over voor de analisten en hun publiek?
“Wij zijn gewone goede mensen” is de onderliggende boodschap. Hoe weinig zelfkennis! Dat is hypocrisie. Zelfbegoocheling van de bovenste plank.
Dan was en is het mensbeeld van het Christelijke geloof heel wat wijzer en diepzinniger, overtuigender en eerlijker. Het christelijke mensbeeld zegt dat hij/zij /x een ‘gevallen’ creatuur is. Een wezen met een hoek af. Een nobel dier dat echter heling, redding nodig heeft. Verlossing, zoals die uit den hoge komt, soms, van bij God-JHWH. En vanuit medemensen die zorg voor je opnemen, in de voetsporen van de jonge weldoener Jezus Christus, die daarom de messias wordt genoemd. De profetische heil- brenger.
_____
Anderen kiezen gauw, gauw een andere Zondebok. (Ook zonder enige kennis van het zondebokmechanisme² dat in de mens schuilt.)
Ze schrijven en roepen dingen als
“Zonder oorlogen is de wereld failliet! Dat is de reden van oorlogen!”
Of: “Oorlog! Die wordt altijd weer voor het gewin van de wapenfabrikanten georkestreerd!”
Ja, steekt u het nog maar eens op het geld, is dan mijn antwoord Dat is toch teveel eer voor geld? Wat een atavisme. Een krom, ziekelijk idee uit tijden dat bijna iedereen zeer behoeftig was. Arme mensen gingen vanuit hun ellende en precariteit aan het grote geld almacht toeschrijven. Alsof de Mens, ‘Homo sapiens’, onze soort, al niet vele duizenden jaren voor de uitvinding van het geld stevig aan gewapend bakkeleien verslingerd was?
Hoeveel commentatoren, ook geleerde filosofen, hebben al echt in de referentiekaders van de “geschiedenis van de biologie”, van de Evolutie, van Charles Darwin leren kijken en denken? Vandaag hebben we analisten nodig die Diane Fossey gelezen hebben; die beschrijft in Gorilla’s in de mist, dat deze soort geregeld op oorlogspad gaat, en soortgenoten doodt. We hebben denkers nodig die de Bonobo’s hebben bestudeerd, om dan te kunnen vaststellen dat de mens in tegenstelling tot die neef in het dierenrijk, zijn spanningen niet met tederheid en seks oplost.
De eigentijdse uitdagingen en problemen vragen om adequate visie. Over mens en oorlog, met name. Dan hebben we aan specialisten niet genoeg. Een multidisciplinaire aanpak is nodig in deze dagen dat de geschiedenis kantelt, en heel nieuwe vragen worden gesteld. Nieuwe waarden naar boven komen. Oude waarden en verworvenheden bevraagd worden.
_______________________
Blijven kreten slaken lijkt ongepast. Alle kennis, alle boeken zijn er.
Lees, studeer, beschouw.
Blijven dromen en hopen oorlog eindeloos uit te stellen heeft geen zin.
Dat is illusoir tijdverdrijf. De Tijdsgeest is gekeerd, kunnen we concluderen, nu de geesten van een deel van de burgers nog.
__________________________________________________
Ter overweging en ter vergelijking een paar paragrafen uit de opinie van Tom Sauer zoals die onlangs in De Morgen heeft gestaan.
__________________________________________________
“Veiligheid is per definitie gedeelde veiligheid. Zolang Rusland zich onveilig voelt, zal dat negatieve gevolgen hebben voor onze veiligheid. Omgekeerd, de angst die momenteel bestaat dat Rusland na een akkoord zich zal herbewapenen, is mits zo’n akkoord ongegrond. Diplomatie is dus op zijn minst even belangrijk als defensie.
De gestage maar trage opmars van de Russen sinds de winter van 2022-2023 zegt veel over hun beperkte militaire capaciteiten. Als Rusland in drie jaar nog niet halverwege Kiev raakt, is het absurd om te geloven dat het met zijn tanks in Brussel zal staan. En tegen hybride oorlogvoering werken F-35’s en luchtafweersystemen niet.
Voorts is het niet zo dat we de afgelopen jaren onze defensie verwaarloosd hebben. De vorige twee regeringen hebben elk voor 10 miljard euro extra defensie-investeringen doorgevoerd. Als we met 8 miljard per jaar maar drie dagen oorlog kunnen voeren en dan met stenen moeten gooien, dan denk ik dat onze generaals de prioriteiten niet op een rijtje hebben. Defensie dient in de eerste plaats om ons grondgebied te verdedigen, en daar heb je munitie voor nodig.
De Europese NAVO-lidstaten geven nu reeds jaarlijks 460 miljard euro uit aan defensie (en dat stijgt nog). Dat bedrag is vier keer zoveel als Rusland. Zelfs als we rekening houden met de koopkrachtpariteit geven we meer, niet minder uit dan Rusland. En als we de VS erbij rekenen, dan komen we uit op meer dan 1.329 miljard, tien keer zoveel als Rusland.
Zelfs los van de VS beschikken de Europeanen vandaag over meer straaljagers, helikopters, transportvliegtuigen, tankvliegtuigen, schepen, onderzeeërs, tanks, gepantserde voertuigen, artillerie alsook militair personeel dan Rusland. Rusland heeft enkel meer (onbruikbare en voor veel landen illegale) kernwapens en bijhorende bommenwerpers, en militaire satellieten. Er is dus geen behoefte aan meer F-35’s, tenzij we denken in termen van nationale defensie en dito industrie.
Dat laatste is nu net het grote probleem: we hebben 27 kleine bonsailegertjes die totaal inefficiënt georganiseerd zijn. Misschien moeten we Musk met zijn DOGE eens uitnodigen? Wat dringend nodig is, is niet veel meer geld, maar pooling en sharing, dus samenwerking en taakspecialisatie tussen de lidstaten. Net allemaal zaken die onze generaals niet graag lusten en al jarenlang tegenhouden. In crisissituaties zoals vandaag valt men terug op de gemakkelijkheidsoplossing: nog meer geld om het opnieuw te verspillen.”
Professor Sauer eindigt met interessante woorden, die laten vermoeden dat hij de kwestie met de diepere aard van het beestje – waartoe voor eens en altijd strijdlust behoort – en met de Tijdsgeest ergens wel aanvoelt, hoewel hij er in zijn referentiekaders nog geen blijf mee weet:
” Laten we onze energie steken in het onderhandelen en uitvoeren van zo’n vredesakkoord. De vrijgekomen middelen kunnen dan worden besteed aan de heropbouw van Oekraïne en onze eigen dagdagelijkse economische en sociale besognes.”
___
_____________________________________
En dan komt het, het belangwekkende laatste woord:
“Of is de combinatie van economische macht en vrede te saai?”
___________________________________________
Mij lijkt het duidelijk en onomstotelijk vast te staan: in de mens leven een paar grote behoeften die in gewone vredestijd niet of uiteindelijk onvoldoende aan hun trekken komen.
Zoals de genoemde VECHTLUST, maar ook de behoefte de EER en (persoonlijke en nationale) TROTS te voeden.
Vervolgens, de behoefte aan AVONTUUR. (Waarom staken bedienden en arbeiders, die enorm veel van hun vrijheid moeten afgeven in een afstompend regelmatig arbeidssysteem? Waarom zijn er na verloop van tijd, ondanks leefbare lonen, telkens weer dagen en weken van agitatie, van verbroederen rond open vuren, van weerspannigheid en protest tegen de bazen, van “onregelmatig gedrag”?) Waarom kijken miljoenen mensen passioneel naar oorlogsfilms, ook tachtig jaar na the real thing?
En ook: het verlangen naar de dynamiek die ontstaat wanneer er samen kan gewerkt worden aan een OVERWINNING. Hebben mensen na verloop van tijd geen onbedwingbare lust om een “eclatante overwinning” te behalen? Wie ook de Vijand van dienst is.
Volstaat een “welvarend” (materialistisch, consumentistisch) maar “saai” bestaan voor de mensen echt? Voor altijd?Is dat hoe het bestaan op aarde bedoeld is?
_________________________________
Illustratie: het overzicht van drieduizend jaar politiek, vrede en oorlog door Jonathan Holslag; de palmtak, de olijftak op de cover van de originele Engelstalige versie kan in twee interpretaties gelezen worden: als vredesduif-takje, verwijzend naar het boek Genesis, waarin Noah een duif loslaat tijdens de zondvloed, en die duif met goed nieuws terugkomt; maar ook als de zegepalm³. De ereprijs die de mens misschien toch telkens weer begeert.
Portret Tom Sauer (december 2009): Pax Christi Vlaanderen, via Flickr.
Ter verdieping:
_____________________________________________________________________________________
² Zondebokmechanisme: het werd “ontdekt” en uitgebreid beschreven door de gelauwerde geleerde René Girard
³ Overwinnaars-Palm die alleen goed staat en goed aanvoelt na strijd van enige betekenis; zoals Anton Tsjechov in het kortverhaal De Sirene opmerkt dat je maar echt honger krijgt en maar echt van je eten kunt genieten na een zware inspanning:
“Echte honger, als een wolf, dat je denkt dat je je eigen vader zou kunnen opeten, heb je alleen na fysieke beweging, na een jachtpartij met honden bijvoorbeeld, of als je in een huurkoets zonder rustpauze een werst of honderd hebt afgelegd. (…) Als je naar huis rijdt, moet je zien dat je hoofd alleen aan een karafje en een hapje denkt. Ik heb eens onderweg mijn ogen dichtgedaan en me zó een speenvarken met mierikswortel voor de geest gehaald dat ik van de honger een hysterische aanval kreeg. Afijn, en als u thuis de binnenplaats oprijdt, dan moet op dat moment uit de keuken een geur komen van, laten we zeggen…” ‘Niks ruikt zo lekker als gebraden gans,’ hijgde de honorair vrederechter. (…)
___
De blog is op 9 maart na de lunch precies 500 keer gelezen.
