Na een breuk van zeven jaar en heel gespannen relaties zijn Saudi-Arabië en Iran overeengekomen om hun diplomatieke banden te herstellen. Binnen twee maanden zullen beide landen hun respectieve ambassades heropenen. Ze hebben afgesproken om elkaars soevereiniteit te respecteren en zich niet te mengen in elkaars interne aangelegenheden.
In de gemeenschappelijke verklaring die ze aflegden staat ook dat Riyadh en Teheran opnieuw gaan samenwerken op het vlak van veiligheid.
Breuk
Het overwegend sjiitische Iran en het soennitische Saoedi-Arabië verbraken de banden in 2016 nadat Iraanse demonstranten de Saoedische ambassade in Teheran hadden bestormd. De demonstranten waren woedend over de executie van een sjiitische geestelijke door het Saoedisch koninkrijk.
Iran in het groen en Saoedi-Arabië in oranje. Kaart: GregRoquette, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0
Saoedi-Arabië beschuldigde Iran er ook van om de Houthi-rebellen in Jemen te steunen, waartegen het al samen met de Verenigde Arabische Emiraten en met steun van het Westen meer dan zeven jaar een bloedige oorlog voert. In de marge van die oorlog was er in 2019 een brutale drone-aanval op Saoedische oliefaciliteit die de helft van de productie tijdelijk stillegde. Teheran werd ervan beschuldig die aanval te hebben opgezet.
Naast de oorlog in Jemen stonden Iran en Saudi-Arabië ook tegenover elkaar in Syrië. Iran en Rusland steunen Assad, die een groot deel van het land heeft heroverd op de oppositie. Aan de andere kant stonden Saoedi-Arabië, Turkije en het Westen die jihadistische rebellen en terreurorganisaties steunden die Assad van de troon wilden stoten.
Ook in Libanon gaven beide landen steun aan rivaliserende formaties.
Naast de oorlog in Jemen stonden Iran en Saudi-Arabië ook tegenover elkaar in Syrië en Libanon
Vorig jaar nog escaleerden de spanningen tussen beide landen naar aanleiding van de massaprotesten in Iran. Teheran beschuldigde Saoedi-Arabië ervan om media te financieren die de onrust zouden hebben aangewakkerd.
Rol van China
De plooien zijn nu blijkbaar glad gestreken. De laatste jaren waren er al bemiddelingspogingen geweest tussen beide landen onder auspiciën van Irak en Oman, maar die mislukten.
Deze overeenkomst is er gekomen door bemiddeling van Beijing. Voor de Chinese diplomatie is het dan ook een belangrijk overwinning. Het illustreert de groeiende invloed van China in het Midden-Oosten.
Vorige maand bezocht de Iraanse president Ebrahim Raisi Beijing, en de Chinese president Xi Jinping was in december in Riyad om vergaderingen bij te wonen met olierijke Arabische Golfstaten.
China had al zeer goede banden met Iran. Door dit akkoord verstevigt het ook de banden met Saoedi-Arabië. Prins Faisal bin Farhan al-Saud, de Saoedische minister van Buitenlandse Zaken zei daarover begin maart:
“China is onze grootste handelspartner. Het is ook de grootste handelspartner van de meeste landen. En dat is een realiteit waar we mee zullen moeten omgaan. China is voor ons op veel gebieden een belangrijke en gewaardeerde partner. We hebben uitstekende werkrelaties in veel sectoren.”
Tot voor kort had Washington een dominante invloed in het Midden-Oosten. Dat tijdperk lijkt nu voorbij
Merkwaardig is ook dat de VS bij dit akkoord er niet aan te pas kwam. Tot voor kort had Washington een dominante invloed in het Midden-Oosten. Dat tijdperk lijkt nu voorbij.
Gevolgen voor Iran
Het akkoord kan verregaande implicaties hebben, niet alleen in de regio, maar ook ver daarbuiten.
Iran versterkt zijn positie. Het akkoord kan een opstap zijn voor een betere dialoog en samenwerking met andere Golfstaten, zoals Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten.
De overeenkomst komt er op een moment van toenemende spanningen tussen de Islamitische republiek en het Westen over de verkoop van gevechtsdrones aan Rusland, de ontwikkeling van zijn atoomprogramma en het harde optreden tegen demonstranten.
Het akkoord kan verregaande implicaties hebben, niet alleen in de regio, maar ook ver daarbuiten
De kans is groot dat er Saoedische investeringen komen in Iran. Dat zal de pogingen van het Westen dwarsbomen om Iran economisch te isoleren door middel van sancties. Het zal Iran ook sterkere troeven geven in zijn onderhandelingen met het Westen over een akkoord over zijn nucleair programma.
Al Jazeera meldt ook dat de kans bestaat dat Saoedi-Arabië zijn in Londen gevestigde satellietzender Iran International zou kunnen intomen. Deze zender was in Iran populair door de kant te kiezen van de demonstranten te kiezen.
Gevolgen voor Saoedi-Arabië
Ook Saoedi-Arabië doet zijn voordeel met dit akkoord. Het land is reeds acht jaar verwikkeld in een oorlog met de door Iran gesteunde Houthi-rebellen in het noorden van Jemen. De pogingen om deze oorlog te beëindigen door middel van gesloten besprekingen met de Houthi’s in Oman, zijn mislukt.
Arabisch Schiereiland. Kaart: NordNordWest, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0 DE
Saudi-Arabië hoopt nu dat Iran een constructieve bijdrage zal leveren voor de besprekingen met de Houti’s en dat er een einde komt aan Houthi-drones en raketaanvallen op het koninkrijk.
Dit akkoord, waarbij de VS volledig buiten spel werden gezet, toont ook de nieuwe vastberadenheid van Saoedi-Arabië om een buitenlands beleid te voeren dat onafhankelijk is van het Westen. In het verleden was die afhankelijkheid bijzonder groot.
Dit akkoord toont de nieuwe vastberadenheid van Saoedi-Arabië om een buitenlands beleid te voeren onafhankelijk van het Westen
Op het einde van de tweede wereldoorlog sloot president Franklin Roosevelt met Ibn Saud van Saoedi-Arabië een akkoord waarin stond dat olietransacties uitsluitend in dollars zouden worden vastgelegd in ruil voor militaire en politieke bescherming. Daardoor was het Saoedisch koninkrijk zeer sterk afhankelijk van Washington zowel economisch als militair.
Gezien de toenmalige krachtsverhoudingen was dat een gunstige deal voor het koninkrijk. Maar de opkomst van China en de relatieve neergang van de VS hebben die krachtsverhoudingen grondig gewijzigd, waardoor afhankelijkheid t.a.v. de VS niet meer zo groot is.
Het is geen toeval dat de traditioneel sterke relaties tussen Ryad en Washington recentelijk zijn bekoeld. Begin oktober 2022 kwam het bijvoorbeeld tot een ernstige aanvaring tussen beide landen.
President Biden was woedend over het besluit van Saoedi-Arabië om de olieproductie met twee miljoen vaten per dag te verlagen. Die vermindering dreef de olieprijs wereldwijd omhoog, wat Rusland, de op één na grootste olie-exporteur ter wereld, zou helpen zijn oorlog in Oekraïne voort te zetten ondanks internationale sancties.
Andere gevolgen in de regio
Naast de oorlog in Jemen staan Iran en Saudi-Arabië ook tegenover elkaar in Libanon en Syrië. Betere betrekkingen tussen Teheran en Riyad kunnen ervoor zorgen dat er compromissen zullen ontstaan in deze landen. Volgens Al Jazeera kan “deze deal leiden tot een betere veiligheidssituatie in de regio. Iran en Saoedi-Arabië hebben veel invloed in deze landen”.
“Deze deal leiden tot een betere veiligheidssituatie in de regio”
Ook kan de overeenkomst gunstig uitpakken voor de Palestijnen. Iran is een belangrijke steun voor de Palestijnse zaak. De laatste jaren heeft Israël gepoogd om Teheran te isoleren in de regio. Dit akkoord is op dat vlak een serieuze streep door de rekening en verzwakt de positie van Tel Aviv. Van de ‘regionale alliantie’ tegen Iran schiet nu niet veel meer over.
Gevolgen voor de VS
De dominante positie van de Verenigde Staten is voor een belangrijk deel gebaseerd op de dollar als wereldmunt. En dat is maar mogelijk omdat olie verkocht wordt in dollars. Landen die olie willen invoeren worden omwille van die reden namelijk verplicht om dollarreserves aan te leggen bij banken in de VS.
Dat geeft de VS enerzijds onbeperkte mogelijkheden om zijn overheidstekorten te betalen door geld te drukken en anderzijds kan het activa van andere landen bevriezen of confisqueren bij politieke geschillen, zoals gebeurd is met Iran, Venezuela, Afghanistan en nu Rusland.
Dit buitensporige voordeel en deze financiële machtspositie staat en valt met het betalen van olie in dollars. En dat is wat nu precies meer en meer in vraag wordt gesteld. De sancties tegen Rusland n.a.v. de oorlog in Oekraïne zullen dit proces alleen maar versnellen.
Als olie niet meer in dollars wordt verhandeld dan is de heerschappij van de dollar voorbij, waardoor de VS heel veel macht en invloed zal inboeten
Rusland en Saoedi-Arabië zijn samen goed voor een kwart van de wereldwijde olie-uitvoer (in dollars uitgedrukt). Nu al vraagt Rusland om gas niet langer te betalen in dollars maar in roebels. Als dat ook gebeurt voor olie en Saoedi-Arabië en ook andere landen zich daarbij aansluiten, dan is de heerschappij van de dollar voorbij, waardoor de VS heel veel macht en invloed zal inboeten.
Landen als Venezuela en Iran willen dit al langer. En andere belangrijke olie-exporterende landen als Irak en Libië hebben dit in het verleden al overwogen.
Als dat zou gebeuren dan verliest de dollar zijn status als sleutelvaluta. Of, zoals een directeur van het Institute for Analysis of Global Security tegen The Wall Street Journal zei: “Als dat blokje uit de muur wordt gehaald, dan begint de muur in te storten.”
* * *
Het akkoord tussen Iran en Saoedi-Arabië was geen groot nieuws in de mainstream media. Maar eén ding is zeker, het is een uiterst belangrijke en verdere stap in de kantelende wereldverhoudingen waarin het Westen niet langer een machtsmonopolie bekleedt.
Bronnen:
Financial Times, The Guardian, Al Jazeera
